Lettera pastorale per la Quaresima 2021

“…με προσευχή και προσοχή / …con preghiera e attenzione”

         Uno dei nostri fedeli dell’Esarcato mi disse, qualche giorno fa: “Ecco stiamo per iniziare una nuova Quaresima. Ma è da un anno che siamo in quaresima, è da un anno che stiamo rinunciando e digiunando di tante cose, tante persone, tanti affetti cari”. Questo intervento direi quasi a bruciapelo mi scosse veramente, e mi ha fatto pensare su cosa potevo e dovevo dirvi all’inizio di questa nuova Quaresima, questo periodo liturgico bello, impegnativo, che ci porta alla Pasqua, cosa potevo dirvi quando in quaresima ci siamo da più di un anno.

          Per tutto il mondo, ed anche per noi cristiani, la Quaresima dell’anno scorso si è prolungata per ben altri dodici mesi e continua tuttora nel clima di pandemia che viviamo come umanità intera. La Quaresima dell’anno precedente si collega direttamente con quella di questo 2021. Abbiamo vissuto e celebrato tutto un anno liturgico certamente: Pasqua, Pentecoste, Natale, Epifania… ma direi che il digiuno, le rinunce, continuano a segnare il ritmo della nostra vita lungo tutto l’anno che è trascorso.

          Con quale spirito e atteggiamento iniziamo il periodo liturgico della Grande Quaresima quest’anno 2021? Una Quaresima che inizia tardi, il giorno 15 marzo e che ci porterà alla Santa Pasqua il giorno domenica 2 maggio. Una Quaresima ancora segnata dalla pandemia e contrassegnata dalla paura, dall’incertezza, dal sentirci indifesi, disarmati, con lo sguardo e la speranza in un vaccino che, speriamo, ci farà immuni al virus. Ma tante volte ci sentiamo toccati dallo scoraggiamento, dalla diffidenza, dal lasciarci andare. Ormai ci abituiamo a vivere nell’isolamento, nella solitudine, a vedere di colui che ci passa o ci sta accanto soltanto gli occhi, non più il suo sguardo felice o sofferente che esso sia.

          Un sacerdote dell’Esarcato, in questi lunghi mesi di pandemia, mi ripeteva fiducioso e quasi sfidante: “Ο Κορονοϊός φεύγει με προσευχή / Il virus fugge con la preghiera”. Condivido con lui questa sua fede forte, ma alla sua frase mi permetto di aggiungere: “…με προσευχή και προσοχή / …con preghiera e attenzione”. Dopo lunghi mesi di prova, di paura, di incertezza, ripeto anche io con fede e convinzione: “Ο Κορονοϊός φεύγει με προσευχή και προσοχή / il virus fugge con preghiera e attenzione”. La preghiera deve segnare la nostra vita cristiana e deve farlo anche in modo speciale in questo momento che, come umanità, stiamo vivendo e soffrendo. L’attenzione pure deve segnare il nostro atteggiamento umano e cristiano. Di questo ne siamo tutti convinti e su questo vorrei portare brevemente la vostra attenzione. προσευχή και προσοχή / Preghiera e attenzione. Due aspetti su cui vorrei riflettere brevemente all’inizio della nostra Quaresima.

     προσευχή / Preghiera. Nella nostra vita cristiana la preghiera occupa un posto vitale e fondamentale. La preghiera liturgica, che facciamo nella chiesa, nelle celebrazioni comunitarie nella Divina Liturgia, le ufficiature, ed anche nelle liturgie proprie di questo periodo quaresimale: Liturgia dei Doni Presantificati, l’Akathistos, il Grande Apodipnon. Celebrazioni liturgiche che ci toccano profondamente sia per il fatto che sono radicate nel nostro cuore cristiano orientale, sia perché ci mettono in contatto con la Sacra Scrittura: i Salmi, le pericopi del Vangelo, le diverse preghiere e tropari che sono nati da una lettura e una preghiera sgorgate dalla Parola di Dio.

Se l’evoluzione del momento drammatico della pandemia dovesse andare verso il meglio, come tutti l’aspettiamo e desideriamo, vi esorto allora a riprendere la frequentazione assidua e fedele delle celebrazioni liturgiche nelle nostre chiese e parrocchie. Se dovesse invece, purtroppo, essere ancora una Quaresima segnata come l’anno scorso dal digiuno e dalla rinuncia a queste celebrazioni liturgiche ecclesiali e comunitarie, vi propongo che da parte vostra ci sia una lettura della Parola di Dio e una preghiera assidue fatte quotidianamente e fedelmente a casa, in famiglia o da soli -soli sì ma mai isolati e sempre nella comunione ecclesiale con il vescovo, i sacerdoti ed i fedeli-, una preghiera con i salmi, con i tropari e le preghiere di questo periodo quaresimale, ed anche in modo speciale il sabato e la domenica, con la lettura delle pericopi del vangelo di ognuna delle cinque domeniche quaresimali. Pericopi che sono per noi sempre ed ogni anno, una grande catechesi sulla vita cristiana, sulla chiamata che il Signore fa ad ognuno di noi, chiamata a diventare discepoli come Filippo e Bartolomeo nella prima domenica, guariti e salvati dal Signore, segnati e rafforzati dalla sua Santa Croce. Queste cinque pericopi evangeliche per le domeniche quaresimali saranno per noi roccia di salvezza, forza nel cammino, pegno di guarigione e di vita nuova da parte di Colui che è “il medico delle anime e dei corpi”.

          Vi do le indicazioni delle pericopi evangeliche affinché le trovate facilmente nelle vostre edizioni del Vangelo. 1 dom: Gv 1, 44-52: la chiamata di Cristo a Filippo e Bartolomeo. 2 dom: Mc 2, 1-12: la guarigione del paralitico. 3 dom: Mc 8, 34-9,1: prendere la croce per seguire Cristo. 4 dom: Mc 9, 17-31: guarigione dell’indemoniato e necessità della fede ferma. 5 dom: Mc 10, 32.45: cammino verso Gerusalemme ed annuncio della passione. Lasciate che la parola del Vangelo vi dia sempre forza, speranza, consolazione e infine quella vita che sgorga per tutti noi dalla passione, dalla morte e dalla risurrezione del Signore nostro Gesù Cristo.

           προσοχή / Attenzione. Questa seconda parte della frase iniziale ci porta al fatto che sia le autorità statali a livello mondiale, sia anche il buon senso della gente, di ognuno di noi, ci porta senza sconti né scorciatoie ad essere “attenti, vigilanti, premuniti” di fronte al dilagare e quindi ai contagi del virus Covit 19. Attenzione, prevenzione certamente necessarie, verso noi stessi e verso gli altri. Una attenzione anche nel non lasciarci sopraffare dalla valanga di notizie e informazioni che forse tante volte disinformano. Ma soprattutto una attenzione verso l’altro anche a livello direi esistenziale, umano e quindi evangelico. L’altro che ci sta accanto nelle sue diverse necessità e bisogni che possa avere. In questo periodo di pandemia tante persone si sono trovate contagiate e malate, molte anche sono morte; ma tante altre, senza il contagio del virus, si sono trovate e si trovano isolate, sole, toccate direi da un altro virus, che è quello della disperazione, del trovarsi e vivere in quel deserto dove non c’è neanche la goccia di una parola amica e consolante. L’altro per noi cristiani è sempre un fratello, mai un pericolo o una minaccia, questo è fondamentale per noi cristiani. Quindi l’attenzione vorrà dire avere gli occhi aperti verso l’altro, il fratello che è nel bisogno materiale della sua malattia, della sua debolezza, nel bisogno materiale anche soltanto di una parola fraterna ed amica che lo aiuti a vivere la sua solitudine, il suo disagio, il suo dolore.

           προσευχή και προσοχή / Preghiera e attenzione. Iniziamo questa Quaresima lasciandoci guidare dal Vangelo, da quella Parola di Dio che la Chiesa ci elargisce ogni domenica, leggendola, ascoltandola, accogliendola nel profondo del nostro cuore. Iniziamo questa Quaresima lasciandoci guidare dalla preghiera e dall’attenzione, due linee guida che ci portano al Signore, al fratello, al Vangelo di vita.

           La Grande Quaresima segnata per noi cristiani dal digiuno, dalla conversione, dalla preghiera e anche dall’attenzione.

          Digiuno dal cibo, dalla maldicenza, dalle vane parole, dall’indifferenza, dall’oblio dell’altro. Digiuniamo, oso dire, anche dalla tristezza e dalla noncuranza di cui forse siamo sazi in questi mesi.

          Conversione al Signore e al suo Vangelo, conversione verso l’altro, cioè volgerci al fratello che è con noi e accanto a noi.

          Preghiera che ci fa uomini e donne, fratelli e sorelle nella comunione ecclesiale. Preghiera fatta a casa, in famiglia, e che ci fa tutti famiglia e Chiesa di Dio.

          Attenzione al fratello che cammina con noi all’incontro con il Signore.

           Una Grande Quaresima che ci porterà alla vita nuova, alla risurrezione del Signore e nostra, alla Pasqua che farà di noi uomini e donne rinnovati, sanati e guariti, ricreati da Colui che è il medico delle nostre anime e dei nostri corpi, con la medicina del suo Vangelo.

ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ  2021

…με προσευχή και προσοχή…

          Πριν από λίγες μέρες, ένας από τους πιστούς της Εξαρχίας μου είπε: «Ετοιμαζόμαστε και πάλι για να αρχίσουμε τη Μεγάλη Σαρακοστή. Αλλά εδώ και έναν χρόνο βρισκόμαστε πάντα στη Σαρακοστή, στερούμαστε και νηστεύουμε από τόσα και τόσα, από τόσους ανθρώπους, από τόσους αγαπημένους». Αυτή η απροσδόκητη κουβέντα αληθινά με συγκλόνισε, και με έκανε να σκεφτώ τι μπορούσα και τι έπρεπε να σας πω στην αρχή αυτής της νέας Σαρακοστής, αυτής της τόσο ωραίας και δεσμευτικής λατρευτικής περιόδου, η οποία μας οδηγεί στο Πάσχα· τι θα μπορούσα να σας πω όταν βρισκόμαστε στην Σαρακοστή ήδη από ένα χρόνο και περισσότερο.

Για όλο τον κόσμο, και για μας τους χριστιανούς, η Σαρακοστή του περασμένου χρόνου προεκτάθηκε για δώδεκα ολόκληρους μήνες και συνεχίζει να προεκτείνεται ακόμα μέσα στο κλίμα της πανδημίας, στο οποίο ζει ολόκληρη η ανθρωπότητα. Η Σαρακοστή του προηγούμενου χρόνου συνδέεται άμεσα με την Σαρακοστή αυτού του χρόνου 2021.

Με ποιο πνεύμα και με ποιες διαθέσεις αρχίζουμε την λατρευτική περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής κατά τον χρόνο αυτό του 2021; Είναι μία Σαρακοστή που αρχίζει αργά, στις 15 Μαρτίου, και θα μας οδηγήσει στο Άγιο Πάσχα, την Κυριακή 2 Μαΐου. Είναι μία Σαρακοστή σημαδεμένη ακόμα από την πανδημία και χαραγμένη  από τον φόβο, την αβεβαιότητα, το αίσθημα ‘ότι είμαστε ανυπεράσπιστοι, άοπλοι, με τη ματιά μας και την ελπίδα μας σε ένα εμβόλιο, το οποίο ελπίζουμε ότι θα μας απαλλάξει από το άγχος του κορωνοϊού. Αλλά τόσες φορές αισθανόμαστε αποθαρρυμένοι από την δυσπιστία και την απόγνωση. Τώρα πια συνηθίσαμε να ζούμε στην απομόνωση, στη μοναξιά, να βλέπουμε τον άλλο που περνά δίπλα μας ή βρίσκεται κοντά μας, να τον βλέπουμε μονάχα στα μάτια, αλλά όχι στην χαρούμενη ή στην πονεμένη ματιά του.

Μαζί με έναν από τους ιερείς της Εξαρχίας μας, κατά τους μακρινούς αυτούς μήνες ασφαλώς με την πεποίθηση αλλά επίσης και με την ευχή να απομακρύνουμε τους φόβους μας, επαναλάβαμε αυτή τη φράση: «Ο Κορωνοϊός φεύγει με προσευχή και προσοχή». Η προσευχή πρέπει να χαρακτηρίζει τη ζωή μας, και να την χαρακτηρίζει με ιδιαίτερο τρόπο κατά τη στιγμή αυτή, κατά την οποία όλοι μας, ως ανθρωπότητα ζούμε και υποφέρουμε. Αλλά και η προσοχή πρέπει να χαρακτηρίζει τις διαθέσεις μας ως άνθρωποι και ως χριστιανοί.

          Προσευχή και προσοχή: στις δύο αυτές όψεις θέλω να στρέψω για λίγο την προσοχή σας, στην αρχή αυτής της Σαρακοστής μας.

          Προσευχή. Στην χριστιανική ζωή μας η προσευχή κατέχει μία θέση ζωτική και θεμελιώδη. Η λατρευτική ζωή, την οποία κάνουμε στην εκκλησία, με τις κοινοτικές τελετές, με τη Θεία Λειτουργία, τις ιερές ακολουθίες που χαρακτηρίζουν αυτήν την περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής: την Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων, τον Ακάθιστο Ύμνο, το Μεγάλο Απόδειπνο. Οι λατρευτικές αυτές  τελετές μας συγκινούν βαθιά, τόσο γιατί είναι ριζωμένες στην ανατολική χριστιανική καρδιά μας, όσο και γιατί μας βάζουν σε επαφή με την Αγία Γραφή: με τους Ψαλμούς, τις ευαγγελικές περικοπές, τις διάφορες ευχές και τα τροπάρια, γεννημένα από την ανάγνωση και την προσευχή που απορρέουν από τον Λόγο του Θεού.

Εάν η εξέλιξη της δραματικής στιγμής της πανδημίας στραφεί προς το καλύτερο, όπως όλοι περιμένουμε και επιθυμούμε, σας προτρέπω να έρχεστε τακτικά και πιστά στις λατρευτικές τελετές, στις εκκλησίες μας και στις ενορίες μας. Αν δυστυχώς η Σαρακοστή χαρακτηριστεί και πάλι, όπως πέρυσι, από τη νηστεία και τη στέρηση αυτών των εκκλησιαστικών και κοινοτικών τελετών, σας προτείνω να επιδοθεί ο καθένας σας στην ανάγνωση του Λόγου του Θεού, στην ακατάπαυστη, καθημερινή και πιστή προσευχή, στο σπίτι σας, με την οικογένειας σας ή και μόνοι σας, (μόνοι σας, ναι, αλλά ποτέ απομονωμένοι, και πάντοτε σε εκκλησιαστική κοινωνία με τον Επίσκοπο, με τους ιερείς και τα αδέλφια σας), μία προσευχή με τους ψαλμούς, με τα τροπάρια και τις ευχές αυτής της σαρακοστιανής περιόδου, και ιδιαίτερα κάθε Σάββατο και κάθε Κυριακή, με την ανάγνωση των ευαγγελικών περικοπών της καθεμίας από τις πέντε Κυριακές αυτής της ιερής περιόδου.

Οι περικοπές αυτές αποτελούν για μας κάθε χρόνο μία μεγάλη κατήχηση για τη χριστιανική ζωή, για το κάλεσμα του Κυρίου προς τον καθένα μας· είναι ένα κάλεσμα να γίνουμε μαθητές του Κυρίου, όπως ο Φίλιππος και ο Ναθαναήλ κατά την πρώτη Κυριακή, θεραπευμένοι και σωσμένοι, σημαδεμένοι και δυναμωμένοι από τον Τίμιο Σταυρό Του. Αυτές οι πέντε ευαγγελικές περικοπές των Κυριακών της Σαρακοστής θα είναι για μας βράχος σωτηρίας, δύναμη πορείας, εγγύηση νέας ζωής εκ μέρους Εκείνου, ο οποίος είναι ο «ιατρός των ψυχών και των σωμάτων ημών».

Σας δίνω τις παραπομπές των ευαγγελικών περικοπών ώστε να τις βρείτε εύκολα στα βιβλικά σας κείμενα: 1^η Κυριακή, Ιω.1, 44-52. 2^η Κυριακή, Μκ.2, 1-12. 3^η Κυριακή, Μκ.8, 34- 9,1. 4^η Κυριακή, Mk. 9,  17-31. 5^η Κυριακή, Μκ.10,  32-45.

Προσοχή: Αυτή η λέξη στην άμεση έννοιά της μας οδηγεί στο γεγονός ότι τόσο οι κρατικές εξουσίες σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και ο κοινός νους των ανθρώπων και του καθενός από εμάς, μας οδηγούν να είμαστε «προσεχτικοί, άγρυπνοι, προετοιμασμένοι» μπροστά στην μετάδοση και μπροστά στη μίανση του κορωνοιό COVIT19. Η προσοχή και η προφύλαξη είναι ασφαλώς απαραίτητες προς τον εαυτό μας και προς τους άλλους. Αλλά η προσοχή προς τους άλλους πρέπει να είναι σε επίπεδο υπαρξιακό, ανθρώπινο, επομένως και ευαγγελικό. Ο συνάνθρωπος που βρίσκεται δίπλα μας στις διάφορες ανάγκες, που ενδέχεται να έχει. Σ’ αυτήν την περίοδο της πανδημίας τόσοι και τόσοι άνθρωποι μιάνθηκαν  από τον ιό και αρρώστησαν αλλά και τόσοι άλλοι άνθρωποι, χωρίς να μιανθούν από τον ιό, βρέθηκαν και βρίσκονται απομονωμένοι, μιασμένοι από έναν άλλο ιό, τον ιό της απελπισίας, της ερημιάς, όπου δεν βρίσκουν ούτε μία σταγόνα ενός φιλικού και παρηγορητικού λόγου. Ο πλησίον μας είναι πάντα ένας αδελφός, ποτέ δεν είναι ένας κίνδυνος ή μία απειλή: αυτή είναι μια θεμελιακή αλήθεια για μας τους χριστιανούς. Επομένως η προσοχή σημαίνει να κρατούμε ανοιχτά τα μάτια μας προς τον πλησίον μας, τον αδελφό μας που βρίσκεται στην υλική ανάγκη της ασθένειας του, της αδυναμίας του, στην υλική ανάγκη έστω και μόνο ενός αδελφικού και φιλικού λόγου, που να τον βοηθήσει να ζήσει την μοναξιά του, τη δυσκολία του.

Προσευχή και προσοχή. Ας αρχίσουμε αυτήν την Σαρακοστή, αφήνοντας να οδηγηθούμε από το Ευαγγέλιο, από τον Λόγο εκείνον του Θεού τον οποίο η Εκκλησία μας κηρύττει κάθε Κυριακή, διαβάζοντάς τον, ακούοντάς τον, υποδεχόμενοι τον στα βάθη της καρδιάς μας. Ας αρχίσουμε αυτήν τη Σαρακοστή, αφήνοντας τον εαυτό μας να οδηγηθεί από την προσευχή και από την προσοχή, δύο οδηγούς που μας καθοδηγούν προς τον Κύριο, προς τον αδελφό μας, προς το Ευαγγέλιο της ζωής.

Η Μεγάλη Σαρακοστή χαρακτηρίζεται για μας τους χριστιανούς από τη νηστεία, από τη μεταστροφή, από την προσευχή και από την προσοχή.

Νηστεία στην τροφή στην κακογλωσσιά, στη ματαιολογία, στην αδιαφορία, στον ξεχασμό του άλλου. Τολμώ να πω επίσης νηστεία από τη θλίψη και από την αδιαφορία, από τις οποίες ίσως είμαστε χορτάτοι κατά τους μήνες αυτούς.

Μεταστροφή στον Κύριο και στο Ευαγγέλιό του, μεταστροφή, δηλαδή στροφή προς τον αδελφό μας, ο οποίος είναι μαζί μας και δίπλα μας.

Προσευχή η οποία μας κάνει άντρες και γυναίκες, αδελφούς και αδελφές μέσα στην εκκλησιολογική κοινωνία. Προσευχή στο σπίτι, στην οικογένεια, αλλά και προσευχή που μας κάνει οικογένεια και Εκκλησία του Θεού.

Προσοχή προς τον αδελφό μας, ο οποίος πορεύεται μαζί μας, προς συνάντηση με τον Κύριο.

Είναι μία Μεγάλη Σαρακοστή που θα μας οδηγήσει στη νέα ζωή, στην ανάσταση του Κυρίου και στην ανάσταση τη δική μας, στο Πάσχα το οποίο θα μας κάνει ανανεωμένους άντρες και γυναίκες, θεραπευμένους και δυναμωμένους αναδημιουργημένους από Εκείνον, ο οποίος είναι ο γιατρός των ψυχών και των σωμάτων μας, με το φάρμακο του Ευαγγελίου του.