Ero malato e mi avete visitato...

Toccanti veramente le poche fotografie di papa Benedetto XVI in viaggio verso la Germania per far visita al fratello maggiore morente. Malgrado la sua debolezza e anzianità ha voluto andarci di persona e rivedere ancora una volta colui che, quale vero fratello maggiore, è stato il suo punto di appoggio, il suo confidente, il suo vincastro lungo la loro lunghissima vita. In un mondo che in questi ultimi mesi ci ha abituati agli incontri virtuali, on line, Benedetto XVI ha voluto dare un segno forte di realismo, di incarnazione. Senza voler forzare la realtà delle cose, ma la visita reale e non virtuale di Benedetto XVI al fratello morente è, direi, un messaggio, una parola forte ai nostri giorni fatti di schermi, di maschere, di precauzioni, di distanze che, benché necessarie senza dubbio, ci possono allontanare da quello che è veramente la nostra vita come uomini, come cristiani. Dietro al fatto veramente cristiano di “visitare l’ammalato”, c’è chi ci ha ricamato addirittura la lettura sociopolitica di un papa emerito che si allontana, che lascia il suo monastero rifugio in Vaticano per vivere magari “in libertà” l’ultimo percorso della sua lunga vita. Invece il messaggio che le immagini e lo stesso Benedetto XVI ci danno è mi sembra doppio: da una parte mette in primo piano il Vangelo stesso, che ci chiede di visitare ed accogliere Cristo nell’ammalato, nel sofferente... E in questo caso l’ammalato è il fratello maggiore e quindi il messaggio di Benedetto XVI tocca anche il ruolo centrale della famiglia, il luogo dove siamo nati, cresciuti, educati, dove abbiamo imparato a vivere la nostra fede, dove abbiamo succhiato il latte del Vangelo. Tornare dal fratello maggiore morente è stato anche un tornare dalla famiglia, con la visita alla propria casa e la preghiera sulla tomba dove riposano gli esseri a lui più cari, i genitori e la sorella. Doppio messaggio dicevamo, il vangelo e l’incarnazione. Perché l’incarnazione? Evitando una visita “on line” che sarebbe stata forse più che giustificata nelle condizioni di vecchiaia e debolezza di papa Benedetto, lui sembra che abbia voluto dire e dare una parola ben precisa: una parola forte? Una parola reale e non virtuale? Direi una parola semplicemente cristiana: la nostra fede nasce, cresce, passa attraverso l’incarnazione del Verbo eterno di Dio e, quindi, attraverso la vita cristiana vissuta, celebrata, in modo veramente “incarnato”.

Ήμουν ασθενής και με επισκεφθήκατε……

 

Είναι πραγματικά συγκινητικές οι λίγες φωτογραφίες του Πάπα Βενέδικτου 16^ου, κατά το ταξίδι του στην Γερμανία, για να επισκεφθεί τον μεγαλύτερο και ετοιμοθάνατο αδελφό του. Παρ’ όλη την αδυναμία του και παρά τα γεράματά του, θέλησε να πάει προσωπικά και να ξαναδεί ακόμα μία φορά εκείνον, ο οποίος, ως αληθινός μεγαλύτερος αδελφός του, ήταν το στήριγμά του, ο έμπιστός του, η βακτηρία του στην τόσο μακρόχρονη ζωή τους.

Μέσα σ’ ένα κόσμο, ο οποίος κατά τους τελευταίους αυτούς μήνες μας συνήθισε στις έμεσες αδελφικές συναντήσεις, ο Πάπας Βενέδικτος 16^ος θέλησε να μας δώσει ένα σημείο δυνατού ρεαλισμού, και της ενσάρκωσης. Χωρίς να θέλουμε να παραβιάσουμε την πραγματικότητα των πραγμάτων, η πραγματική και όχι θεωρητική επίσκεψη του Πάπα Βενέδικτου 16^ου  στον ετοιμοθάνατο αδελφό του, αποτελεί, θα έλεγα, ένα μήνυμα ένα δυνατό λόγο, στις μέρες αυτές, ημέρες άμυνας, μασκών, προφυλάξεων, αποστάσεων, οι οποίες αν και αναμφίβολα επιβεβλημένες, μπορούν να μας απομακρύνουν από αυτό που αποτελεί την αληθινή ζωή μας, ως άνθρωποι και ως χριστιανοί. Πέρα από το αληθινά χριστιανικό γεγονός «να επισκεπτόμαστε ασθενείς», υπάρχει εκείνος ο οποίος μας παρουσιάζει την κοινωνικοπολιτική ανάγνωση ενός τέως Πάπα, ο οποίος απομακρύνεται, αφήνει το καταφύγιο του μοναστηριού του στο Βατικανό, για να ζήσει έστω για λίγο «την ελευθερία», το τελευταίο ταξίδι της μακρόχρονης ζωής του.

Αντίθετα το μήνυμα που οι φωτογραφίες του ίδιου του Βενέδικτου 16^ου μας δίνουν, μου φαίνεται ότι είναι διπλό:    από μία πλευρά υπογραμμίζει το ίδιο το Ευαγγέλιο, το οποίο μας ζητά να επισκεπτόμαστε και να υποδεχόμαστε τον Χριστό, στο πρόσωπο του ασθενούς και του πονεμένου… Σ’ αυτήν την περίπτωση ο ασθενής είναι ο μεγαλύτερος αδελφός, επομένως το μήνυμα του Βενέδικτου 16^ου αγγίζει και τον κεντρικό ρόλο της οικογένειας, τον χώρο όπου γεννηθήκαμε, μεγαλώσαμε, εκπαιδευτήκαμε, όπου μάθαμε να ζούμε την πίστη μας, όπου ήπιαμε το γάλα του Ευαγγελίου. Η επιστροφή στον ετοιμοθάνατο μεγαλύτερο αδελφό, ήταν επίσης μία επιστροφή στην οικογένεια, με την επίσκεψη στο πατρικό σπίτι και με την προσευχή στον τάφο όπου αναπαύονται τα πιο αγαπημένα του πρόσωπα: οι γονείς και η αδελφή του.

Όπως είπαμε λοιπόν, είναι διπλό το μήνυμα: το Ευαγγέλιο και η Ενσάρκωση. Γιατί η ενσάρκωση; Αποφεύγοντας μία επίσκεψη με το διαδίκτυο η οποία θα ήταν ίσως η πιο δικαιολογημένη, χάρη στα γεράματα και στην αδυναμία του Πάπα Βενέδικτου 16^ου αυτός φαίνεται ότι θέλησε να πει και να δώσει ένα λόγο καλά καθορισμένο: ένα λόγο δυνατό; Ένα πραγματικό λόγο και όχι «έν δυνάμει;» Θα έλεγα έναν λόγο απλά χριστιανικό: η πίστη μας γεννιέται, μεγαλώνει, περνά διαμέσου της ενσάρκωσης του αιώνιου Λόγου του Θεού, και επομένως διαμέσου της χριστιανικής ζωής την οποία ζούμε και επιτελούμε, με τρόπο αληθινά «ενσαρκωμένο».

 

Μεθ’ ἡμῶν ὁ Θεός…

Dio è con noi…

 

Ποιμαντικές επιστολές σε περιόδους πανδημίας

+ Ο καρκαβιας Εμμανουήλ Νιν

Αποστολικός έξαρχος

 

Lettere pastorali in tempi di pandemia.

+Manuel Nin

Vescovo titolare di Carcabia

Esarca Apostolico

ΕΚ∆ΟΣΗ Γραφείον Καλού Τύπου ΑΘΗΝΑ 2020 

Un tempo che il Signore ci ha dato e un tempo che il Signore ci dà.

           Nel libro del Qohelet nella Bibbia, troviamo questo testo Qo 3,1-8:

Per tutto c'è il suo tempo, c'è il suo momento per ogni cosa sotto il cielo: un tempo per nascere e un tempo per morire, un tempo per piantare e un tempo per sradicare ciò che è piantato… un tempo per piangere e un tempo per ridere… un tempo per abbracciare e un tempo per astenersi dagli abbracci… un tempo per tacere e un tempo per parlare; un tempo per amare e un tempo per odiare, un tempo per la guerra e un tempo per la pace.

           Un tempo che il Signore ci ha dato e un tempo che il Signore ci dà. Un tempo prima ed un tempo dopo. E questo tempo prima e dopo la pandemia l’abbiamo vissuto e lo viviamo nella nostra propria carne, nella nostra vita, nelle nostre famiglie e comunità e Chiese, lungo le settimane da gennaio in poi, e nelle prossime settimane, mesi, che ci toccherà di convivere con gli strascichi della pandemia.

          In questi momenti ci chiediamo e dobbiamo chiederci: Tutto è finito? Cioè la pandemia è finita per davvero? Si è trattato di un brutto sogno? E allora dobbiamo fare come se niente fosse successo? Purtroppo, non è stato un brutto sogno, ma una realtà che ha colpito il mondo intero. Forse per la prima volta nella storia dell’umanità non possiamo dire che si tratta di una crisi soltanto di un paese -chi dice la Grecia, l’Italia, la Spagna-, neppure di una regione del mondo -chi dice dl’Europa, l’America-, ma si tratta di una crisi che ha colpito tutto il mondo. Una crisi che ha seminato tanta sofferenza, malattia e morte, e soprattutto ha creato tanta paura, tanta incertezza sia nel momento presente e sia verso il futuro e soprattutto ha fatto emergere in noi tanta vulnerabilità.

          Come cristiani abbiamo vissuto queste settimane nella speranza certamente, perché questa è la nostra forza che, assieme alla fede e alla carità, sorreggono la nostra vita cristiana. Ma abbiamo avuto anche tanta paura, tanta angoscia, per noi stessi e per gli altri, vicini e lontani.

Un tempo che il Signore ci ha dato…

Durante le settimane di “prova” che abbiamo vissuto a causa del Covid-19, diverse volte mi sono chiesto sul “quando” avrei potuto scrivere una lettera pastorale dicendovi che ormai tutto era finito, che si poteva uscire, che si poteva tornare in chiesa, che si poteva di nuovo abbracciare il fratello, che potevamo dire di nuovo con San Giovanni Damasceno nel mattutino della notte di Pasqua: “Giorno della risurrezione! Irradiamo gioia per questa festa solenne e abbracciamoci gli uni gli altri. Chiamiamo fratelli anche quelli che ci odiano: tutto perdoniamo per la risurrezione, e poi acclamiamo: Cristo è risorto dai morti, con la morte ha calpestato la morte, ed ai morti nei sepolcri ha elargito la vita”.

…un tempo per abbracciare e un tempo per astenersi dagli abbracci… diceva il Qohelet; …irradiamo gioia per questa festa solenne e abbracciamoci gli uni gli altri, diceva san Giovanni Damasceno.

Infatti, questa è una lettera pastorale per tutti voi, e sarà anche la mia omelia il giorno, in cui il Signore ci darà la gioia, la grazia, di celebrare di nuovo insieme la Divina Liturgia nella nostra chiesa cattedrale, e nelle altre chiese e cappelle dell’Esarcato. Una celebrazione, una eucaristia, nella nostra bella chiesa cattedrale e parrocchia della Santissima Trinità, in cui potremo dire al Signore: “Grazie per il tempo che ci hai dato e grazie per il tempo che ci dai…”.

Sono state settimane di dolore, di sofferenza, anche forse di malintesi. Le decisioni prese dallo stato greco e dalle Chiese cristiane in Grecia, sia da quella Cattolica sia da quella Ortodossa, e quindi anche dal nostro Esarcato, forse non sono state sempre ben capite e delle volte si è fatta fatica a comprenderle e ad accettarle. Decisioni che hanno portato dolore e sofferenza a causa delle rinunce che tali decisioni hanno avuto come conseguenza. Dolore e sofferenza per voi i fedeli ed anche per me come vescovo. E se la Grecia è stata abbastanza "risparmiata" durante la pandemia, è stato grazie al Signore e alla sua benevolenza verso di noi, ed anche grazie alle misure severe che sono state prese dallo stato greco e che noi e voi abbiamo accettato e osservato con sofferenza e con ubbidienza responsabile.

Ho voluto che fosse vissuto, e credo lo sia stato, soprattutto come un momento di forte comunione tra di noi: tra il vescovo, i sacerdoti ed i fedeli, presenti sempre spiritualmente nelle nostre celebrazioni nella piccola cappella di San Giovanni Evangelista. Se la comunione piena tra di noi: vescovo, sacerdoti e fedeli non si manifestasse anche in questi momenti di prova, allora sarebbe forse qualcosa che ancora non è entrata nel nostro cuore come membra del Corpo di Cristo che è la Chiesa, che è ogni Chiesa cristiana. Una comunione che ha portato sofferenza ma che è stata vissuta da tutti, ripeto da tutti nell’amore e nel Vangelo del Signore.

Durante queste settimane, la cattedrale della Santissima Trinità e la cripta di San Nicola sono rimaste chiuse. Accogliendomi alle decisioni statali, sarei potuto andare io come vescovo a celebrare in cattedrale, magari con un sacerdote, un cantore ed un sagrestano. Ma gli altri sacerdoti dell’Esarcato?

Ho deciso, ben sapendo che forse questa decisione non sarebbe stata capita e ben accettata da tutti, di celebrare a porte chiuse nella cappella di San Giovanni il Teologo all’interno dell’Esarcato. Una cappella piccola, in cui potevamo muoverci in modo un po stretto, ma che è diventata per parecchie settimane di nuovo, come nei primi anni dell’Esarcato, il luogo di preghiera, il cuore della nostra Chiesa. Un luogo di preghiera in comunione con tutti gli altri tanti luoghi di preghiera che in queste settimane erano le vostre comunità, le vostre famiglie, ognuno di voi.

Le celebrazioni in Esarcato sono state anche un momento di comunione per i sacerdoti anziani e giovani che stiamo ed abitiamo nella stessa casa. Un momento di grazia per tutti, e un momento di sforzo e di dedizione, spirituale e fisica, notevolissimo. Ed anche un momento di comunione forte, piena, con tutti voi i fedeli che eravate fisicamente assenti, ma nella comunione ecclesiale pienamente presenti. Infatti, non ho voluto minimizzare per niente le celebrazioni, ridurle né nel loro contenuto neanche nelle loro forme esterne. Proprio per questo ho voluto celebrare con la stessa pienezza e solennità con cui l’avrei fatto nella nostra chiesa cattedrale della Santissima Trinità alla vostra presenza. Perché voi eravate lì, anche attraverso la sofferenza vostra e mia. Non farlo, cioè il celebrare con tutta la solennità i Santi Misteri, sarebbe stata, credo, una mancanza di rispetto verso il Signore stesso, verso i sacerdoti che erano presenti, anziani e giovani e la cui presenza e sforzo e dedizione non era minimizzata per nulla, e verso i fedeli che erano / eravate presenti spiritualmente. Ho voluto fare come se fossimo in cattedrale, con la stessa solennità e la stessa pienezza, in quanto lo spazio ce lo permetteva.

In queste settimane molti di voi, tutti forse, avete seguito in televisione o in internet le celebrazioni che venivano trasmesse, da tante Chiese in Grecia e nel mondo. Le liturgie on line sono state di supplenza certamente e non possono diventare una prassi normale. Ma anche bisogna dire che sicuramente a tante persone hanno fatto riscoprire o semplicemente scoprire la liturgia delle Chiese cristiane, la sua bellezza, la sua profondità, la sua importanza. Una supplenza che deve spingerci adesso a ritornare in chiesa. Come vi accennavo nelle lettere precedenti, la nostra fede cristiana si fondamenta nella vera Incarnazione del Verbo di Dio, da cui sgorga la vita sacramentale e la vita spirituale delle Chiese cristiane.

 

…e un tempo che il Signore ci dà.

Nella mia lettera del mese di marzo mi chiedevo: Quando il virus finirà, quando il virus sarà sconfitto, che altro sarà anche sconfitto? Nella fede vi dicevo e vi dico di nuovo ben convinto: non l’uomo sarà sconfitto, l’uomo che è salvato e redento da Cristo, l’uomo creato a immagine e somiglianza di Colui che è, come cantiamo nel salmo, il più Bello tra i figli degli uomini. Dostoevskij dice: La bellezza salverà il mondo. Quale bellezza? La bellezza dell’arte…, la bellezza dei rapporti umani, la bellezza della solidarietà…, e aggiungo con convinzione quanto mai attuale: la bellezza delle nostre celebrazioni liturgiche e sacramentali, la liturgia delle Chiese cristiane, da Oriente ad Occidente, liturgia celebrata nelle chiese, accanto ai fratelli, guardando al Signore… In fondo l’unica bellezza, cioè quella di Gesù Cristo e del suo Vangelo. La bellezza salverà il mondo.

Nel tempo “nuovo” che il Signore ci dà di vivere, ritorneremo alla vita normale, alla celebrazione dei Santi Misteri nelle chiese, all’annuncio del Vangelo, alla catechesi, alla carità. Ma non dovremo ritornarci in modo ripetitivo “come se niente fosse stato”, in modo rutinario, “come uscendo da un incubo”, come vi accennavo all’inizio. E in che modo dovremo farlo? Riprendo Dostoevskij: La bellezza salverà il mondo. La bellezza della nostra fede (e qua la parola “bellezza” diventa quasi un sinonimo di “forza” della nostra fede) fondata nel Verbo di Dio che si è incarnato, patito, morto e risorto. La “bellezza e la forza” del Vangelo di Cristo che ci annuncia la nostra salvezza e quella di nostro fratello, che ci annuncia la misericordia del Signore ed il perdono vicendevole fino a settanta volte sette… La bellezza e la forza del Vangelo di Cristo che nella Pentecoste ci fa Chiesa e Corpo di Cristo.

La bellezza salverà il mondo. Vi dico convinto fino in fondo: riscoprite, riscopriamo anche la bellezza del nostro Esarcato, piccolo, povero di tanti mezzi, ma vivo e vivificato dal Signore. Riscopriamola nella bellezza e la forza evangeliche delle nostre celebrazioni liturgiche, della nostra catechesi, della nostra carità, specialmente nella nostra parrocchia della Santissima Trinità. Riscopriamola nella bellezza e la forza evangeliche di tante realtà vive dell’Esarcato: Kifissià e la comunità di suore che lì dimora e prega e vive il Vangelo e la carità. La fondazione Pammakaristos a Nea Makri, nella carità e assistenza a tanti giovani malati. La parrocchia di Giannitsà. L’ospedale di Pammakaristos nella sua disponibilità nelle settimane della crisi.

          Riscopriamo la bellezza del nostro Esarcato anche nella nostra Pentecoste ecclesiale fatta da greci, ucraini, caldei… Riscopriamo la bellezza di essere tutti battezzati in Cristo e rivestiti di Cristo. “…perché tutti voi siete uno in Cristo Gesù…”, come ci insegna san Paolo nella sua lettera ai Galati. Questo dovrebbe essere il nostro “dopo pandemia”, la nostra Pasqua cattolica, universale, il nostro canto ed annuncio del Cristo Risorto, senza nessuna distinzione tra di noi fra lingue, etnie, culture.

E aggiungo: riscoprire la bellezza, teologica ed artistica, anche delle nostre chiese, della nostra chiesa cattedrale della Santissima Trinità, della piccola cappellina di San Giovanni Evangelista all’Esarcato, della parrocchia dei santi Pietro e Paolo a Giannitsà, e delle altre nostre cappelle a Kifissià, a Nea Makri, anche quella dell’ospedale di Pammakaristos, la cappella di San Demetrio a Syros. Non vi sto dicendo di riscoprire le nostre chiese a livello “turistico” o semplicemente “estetico o artistico”, ma soprattutto teologico. La bellezza del Signore ci arriva attraverso la bellezza di queste pareti, di queste mura certamente che col salmo 18 potremo dire: …rinfranca l'anima, ma soprattutto la bellezza del Signore ci arriva attraverso la bellezza di tutti voi i fedeli qua radunati: greci, ucraini, caldei. Tutti senza eccezione e senza esclusione.

E per ché queste nostre chiese sono belle? Forse perché abbiamo avuto dei bravissimi iconografi? Certamente! Ma soprattutto sono belle perché è bella la comunità, la Chiesa, l’Esarcato, tutti noi vescovo, preti, fedeli che in esse ci raduniamo per la celebrazione dei Santi Misteri. Il nostro iconografo più bravo è lo Spirito Santo che dal battesimo dipinge la nostra vita col Vangelo di Cristo. Una bellezza che ha anche assicurato la continuità ecclesiale, anche nei momenti dolorosi della “non celebrazione” dei Santi Misteri durante la pandemia.

Qualcuno mi chiedeva: “chi sa se un giorno torneremo in chiesa…”. Rispondevo che sicuramente ci torneremo, anzi non ne siamo mai usciti né stati assenti perché nella comunione nella preghiera con il vescovo, voi eravate qua, presenti in un modo molto reale.

“Giorno della risurrezione! Irradiamo gioia per questa festa solenne e abbracciamoci gli uni gli altri. Chiamiamo fratelli anche quelli che ci odiano: tutto perdoniamo per la risurrezione, e poi acclamiamo: Cristo è risorto dai morti, con la morte ha calpestato la morte, ed ai morti nei sepolcri ha elargito la vita”.

Atene, giugno 2020

Ένας χρόνος τον οποίο ο Κύριος μας έδωσε… και ένας χρόνος τον οποίο ο Κύριος μας δίνει.

Στο βιβλίο του Εκκλησιαστή της Βίβλου Εκ.3, 1-8 βρίσκουμε το εξής κείμενο:

«Για όλα πάνω στη γη υπάρχει ο κατάλληλος χρόνος και ο συγκεκριμένος καιρός: καιρός που γεννιέται κανείς και καιρός που πεθαίνει που φυτεύει και που ξεριζώνει αυτό που φύτεψε…Καιρός που κλαίει κανείς και που γελάει…καιρός που αγκαλιάζει και που απομακρύνεται από το αγκάλιασμα. Καιρός που σιωπά και που μιλάει. Καιρός που αγαπά και καιρός που μισεί, καιρός για πόλεμο και καιρός για ειρήνη».

 

Μία χρονική περίοδος την οποία ο Κύριος μας έδωσε και την οποία ακόμα μας δίνει. Ένας χρόνος πριν και ένας χρόνος μετά. Και αυτόν τον χρόνο, πριν και μετά την πανδημία τον ζήσαμε και τον ζούμε στο πετσί μας, στην ίδια μας τη ζωή, στις οικογένειές μας, στις κοινότητες μας, στις Εκκλησίες μας, για πολλές εβδομάδες, από τον Ιανουάριο και μετά και στις προσεχείς εβδομάδες ίσως και μήνες, που θα χρειαστεί να ζήσουμε με τις συνέπειες της πανδημίας.

Αυτές τις στιγμές αναρωτιόμαστε και πρέπει να αναρωτηθούμε: «Τελείωσαν όλα»; Δηλαδή η πανδημία τελείωσε στ’ αλήθεια; Ήταν άραγε ένα άσχημο όνειρο; Και τώρα πρέπει να ζούμε σαν να μην είχε συμβεί τίποτα; Δυστυχώς δεν ήταν ένα άσχημο όνειρο αλλά μία σκληρή πραγματικότητα η οποία χτύπησε τον κόσμο όλο. Ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για κρίση μίας μόνο χώρας (π.χ. της Ελλάδας, της Ιταλίας…) ούτε για μία περιφέρεια του κόσμου (π.χ. της Ευρώπης, της Αμερικής…), αλλά πρόκειται για μία κρίση που χτύπησε όλο τον κόσμο. Μία κρίση η οποία έσπειρε τόσο πόνο, τόση ασθένεια, τόσο θάνατο, και δημιούργησε τόσο φόβο, τόση αβεβαιότητα για το παρόν και για το μέλλον και, προπάντων, άφησε να φανερωθεί τόση ανθρώπινη αδυναμία.

Ως χριστιανοί ζήσαμε αυτήν την χρονική περίοδο ασφαλώς με την ελπίδα, γιατί αυτή η ελπίδα αποτελεί τη δύναμή μας, μαζί με την πίστη μας και την αγάπη μας, οι οποίες στηρίζουν τη χριστιανική ζωή μας. Αλλά ζήσαμε και με φόβο, με τόση αγωνία για εμάς τους ίδιους και για τους άλλους, τους κοντά μας και τους μακριά μας.

 

Ένας χρόνος τον οποίο ο Κύριος μας έδωσε….

Κατά τις εβδομάδες της «δοκιμασίας» τις οποίες ζήσαμε εξαιτίας του ιού covid-19 πολλές φορές αναρωτήθηκα για το «πότε» θα μπορούσα να γράψω την παρούσα ποιμαντική επιστολή, λέγοντάς σας ότι επιτέλους όλα τελείωσαν, ότι μπορούμε να βγούμε έξω, ότι μπορούμε να επιστρέψουμε στον ναό μας, ότι μπορούμε και πάλι να αγκαλιάσουμε τον αδελφό μας, ότι μπορούμε και πάλι μαζί με τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό να ψάλουμε κατά τον όρθρο της νύχτας του Πάσχα: «Ἀναστάσεως ἡμέρα, καὶ λαμπρυνθῶμεν τῇ πανηγύρει, κα ὶἀλλήλους περιπτυξώμεθα. Εἴπωμεν ἀδελφοί, καὶ τοῖς μισοῦσιν ἡμᾶς· Συγχωρήσωμεν πάντα τῇ Ἀναστάσει, καὶ οὕτω βοήσωμεν· Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ θάνατον πατήσας, καὶ τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι, ζωὴν χαρισάμενος».

 

«Ένας καιρός που αγκαλιάζει κανείς και ένα καιρός που απομακρύνεται από το αγκάλιασμα», έλεγε ο Εκκλησιαστής … «καὶ λαμπρυνθῶμεν τῇ πανηγύρει, καὶἀλλήλους περιπτυξώμεθα», έλεγε ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός.

 

Πραγματικά, αυτή είναι μία ποιμαντική επιστολή προς όλους σας και θα είναι επίσης η ομιλία μου κατά την ημέρα εκείνη, δηλαδή σήμερα, κατά την οποία ο Κύριος μας δίνει τη χαρά και τη χάρη να τελέσουμε και πάλι όλοι μαζί τη Θεία Λειτουργία στον καθεδρικό μας ναό και στις άλλες εκκλησίες και παρεκκλήσια της Εξαρχίας μας. Μία ιεροτελεστία, μία θεία Ευχαριστία στον ωραίο καθεδρικό και ενοριακό μας ναό αφιερωμένο στην Παναγία Τριάδα, κατά την οποία ψάλλουμε προς τον Κύριο: «Σε ευχαριστούμε για τον καιρό που μας έδωσες και Σε ευχαριστούμε για τον καιρό που μας δίνεις…»

Ζήσαμε εβδομάδες πόνου και οδύνης, ίσως και παρεξηγήσεων. Οι αποφάσεις που λήφθηκαν από το ελληνικό κράτος και από τις χριστιανικές Εκκλησίες της Ελλάδος, Καθολική και Ορθόδοξη, επομένως και από την Εξαρχία, δεν έγιναν πάντοτε καλά αντιληπτές και ενίοτε ήταν δύσκολο να τις καταλάβουμε και να τις δεχθούμε. Οι αποφάσεις αυτές προκάλεσαν πόνο και οδύνη εξαιτίας των συνεπειών τους. Πόνο και οδύνη για σας τους λαϊκούς αλλά και για μένα ως Επίσκοπο. Και εάν η Ελλάδα «εξοικονομήθηκε» αρκετά κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ήταν χάρη στον Κύριο και την καλοσύνη του απέναντί μας και επίσης χάρη στα αυστηρά μέτρα που έλαβε το ελληνικό κράτος και ότι εμείς και εσείς τα αποδεχτήκαμε και τα τηρήσαμε με πόνο αλλά και με υπευθυνότητα.

Θέλησα να ζήσουμε αυτή την περίοδο, και πιστεύω ότι το κάναμε, ως μία περίοδο δυνατής εκκλησιαστικής κοινωνίας μεταξύ μας: μεταξύ του Επισκόπου, των ιερέων και των λαϊκών πιστών παρόντων πάντοτε πνευματικά στις ιεροτελεστίες μας. Εάν η πλήρης εκκλησιαστική κοινωνία μεταξύ μας, μεταξύ Επισκόπου, ιερέων και πιστών δεν εκδηλωνόταν κατά τις στιγμές αυτές της δοκιμασίας, τότε ίσως κάτι να μην είχε ακόμη εισέλθει στην καρδιά μας. Την εκκλησιαστική αυτή κοινωνία, η οποία μας οδήγησε στον πόνο τη ζήσαμε όλοι μας, επαναλαμβάνω, όλοι μας, μέσα στην αγάπη και μέσα στο Ευαγγέλιο του Κυρίου.

Κατά τις εβδομάδες αυτές ο καθεδρικός ναός της Παναγίας Τριάδος όπως και η κρύπτη του Αγίου Νικολάου έμειναν κλειστά. Προσαρμοζόμενος στις κρατικές αποφάσεις, θα μπορούσα ως Επίσκοπος να ιερουργώ στον καθεδρικό ναό συνοδευόμενος από έναν ιερέα, έναν ιεροψάλτη και έναν νεωκόρο. Αλλά τι θα έκαναν οι άλλοι ιερείς της Εξαρχίας;

Αποφάσισα, αν και γνώριζα καλά ότι ίσως αυτή η απόφαση δεν θα γινόταν κατανοητή ούτε ευχάριστα δεκτή από όλους, να ιερουργώ κεκλεισμένων των θυρών στο παρεκκλήσιο του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στο εσωτερικό της έδρας της Εξαρχίας. Ένα παρεκκλήσιο μικρό όπου με δυσκολία μπορούσαμε να κινηθούμε, αλλά για πολλές εβδομάδες έγινε και πάλι, όπως κατά τα πρώτα χρόνια της Εξαρχίας, ο χώρος της προσευχής, η καρδιά της εκκλησίας μας. Ήταν ένας χώρος προσευχής σε εκκλησιαστική κοινωνία με άλλους χώρους προσευχής όπως κατά τις εβδομάδες αυτές ήταν οι κοινότητές σας, οι οικογένειές σας, ο καθένας από εσάς.

Οι τελετές της Εξαρχίας ήταν επίσης μία στιγμή εκκλησιαστικής κοινωνίας για τους ιερείς, ηλικιωμένους και νέους, που βρίσκονται στο σπίτι μας. Για όλους ήταν μία στιγμή χάρης και μία στιγμή προσπάθειας και αφιέρωσης, τόσο πνευματικής όσο και φυσικής, μία στιγμή πολύ σπουδαία. Ήταν επίσης μία στιγμή δυνατής και πλήρους εκκλησιαστικής κοινωνίας με όλους εσάς τους λαϊκούς πιστούς, οι οποίοι ήσασταν σωματικά απόντες, αλλά πλήρως παρόντες μέσα στην εκκλησιαστική κοινωνία.

Πραγματικά δεν θέλησα με κανένα τρόπο να μειώσω ή να περιορίσω ούτε το περιεχόμενο ούτε την εξωτερική μορφή των τελετών. Ακριβώς για το λόγο αυτό θέλησα να τελέσουμε όλες τις ακολουθίες με την ίδια πληρότητα και επισημότητα που θα τις τελούσαμε στον καθεδρικό μας ναό με τη δική σας παρουσία. Πραγματικά ήσασταν όλοι εκεί, μέσω του πόνου του δικού σας και του δικού μου. Αν δε το πράτταμε αυτό, δηλαδή αν δεν τελούσαμε την θεία λατρεία με όλη την επισημότητα που αρμόζει στα Ιερά Μυστήρια, πιστεύω ότι θα ήταν μία έλλειψη σεβασμού προς τον ίδιο τον Κύριο, προς τους εκεί παρόντες ιερείς, ηλικιωμένους και νέους, των οποίων η ζέση και αφοσίωση απέναντι στο καθήκον και απέναντι σε σας, που ήσασταν πνευματικά παρόντες, δεν είχε μειωθεί στο ελάχιστο. Θέλησα να ιερουργούμε όπως θα το κάναμε στον καθεδρικό μας ναό με την ίδια επισημότητα και πληρότητα, όσο μας το επέτρεπε ο ιερός χώρος του παρεκκλησίου.

Κατά τις εβδομάδες αυτές πολλοί από εσάς, ίσως και όλοι σας, παρακολουθήσατε στην τηλεόραση ή στο διαδίκτυο τις τελετές που μεταδίδονταν από διάφορες Εκκλησίες στην Ελλάδα και στον κόσμο. Οι τελετές αυτές στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ήταν, ασφαλώς, ένα συμπλήρωμα και δεν μπορούν να αποτελέσουν κανόνα. Οφείλουμε επίσης να πούμε ότι οι τελετές αυτές έκαναν ασφαλώς πολλούς ανθρώπους να ξαναανακαλύψουν ή απλά να ανακαλύψουν τη θεία λατρεία των χριστιανικών Εκκλησιών, την ωραιότητά της, το βάθος της, τη σπουδαιότητά της. Αυτό το «συμπλήρωμα» πρέπει τώρα να μας ωθήσει να επιστρέψουμε στην εκκλησία. Όπως σας έγραψα στις προηγούμενες επιστολές μου, η χριστιανική μας πίστη θεμελιώνεται στην αληθινή Ενσάρκωση του Λόγου του Θεού, από την οποία αναβλύζει η μυστηριακή και πνευματική ζωή των χριστιανικών Εκκλησιών.

 

…και ένας χρόνος τον οποίο ο Κύριος μας δίνει.

Στην επιστολή μου κατά το μήνα Μάρτιο αναρωτιόμουν: Όταν θα τελειώσει ο ιός, όταν αυτός ο ιός θα έχει νικηθεί, ποιος άλλος θα έχει νικηθεί μαζί του; Στο φως της χριστιανικής μας πίστης σάς λέω με πεποίθηση: δεν θα νικηθεί ο άνθρωπος, αυτός που σώθηκε και λυτρώθηκε από τον Χριστό, ο άνθρωπος ο πλασμένος κατ’ εικόνα Εκείνου, ο οποίος είναι, όπως ψέλνουμε στον ψαλμό, «Ο Ωραιότερος από τους υιούς των ανθρώπων…» Ο Ντοστογιέφσκι λέει: «Η ωραιότητα θα σώσει τον κόσμο». Ποια ωραιότητα; Ασφαλώς η ωραιότητα της τέχνης, η ωραιότητα επίσης των ανθρώπινων σχέσεων, η ωραιότητα της αλληλεγγύης και, προσθέτω με πεποίθηση πιο επίκαιρη παρά ποτέ: η ωραιότητα των λατρευτικών τελετών μας και των Ιερών Μυστηρίων. Εύχομαι κατά τις μέρες αυτές του διαδικτύου να ανακαλύψουμε πόσο ωραία είναι η θεία λατρεία των χριστιανικών Εκκλησιών στην Ανατολή και στη Δύση, η θεία λατρεία μέσα στις εκκλησίες, κοντά στα αδέλφια μας ατενίζοντας προς τον Κύριο. Τελικά η μοναδική ωραιότητα, δηλαδή η ωραιότητα του Ιησού Χριστού και του Ευαγγελίου του, «Η ωραιότητα θα σώσει τον κόσμο».

Μέσα στο «νέο χρόνο» τον οποίο ο Κύριος μας δίνει, θα επιστρέψουμε στην κανονική μας ζωή, στην τέλεση των Ιερών Μυστηρίων στις εκκλησίες μας, στο κήρυγμα του Ευαγγελίου, στην κατήχηση, στην αγάπη. Αλλά δεν πρέπει να επιστρέψουμε σαν να γυρίζουμε στα ίδια πράγματα, «σαν τίποτα να μην είχε συμβεί», σαν να γυρίζουμε στη ρουτίνα, σαν να βγαίνουμε από έναν εφιάλτη όπως σας έλεγα στην αρχή. Και πώς θα το κάνουμε αυτό; Ξαναπιάνω τον Ντοστογιέφσκι: Η ωραιότητα θα σώσει τον κόσμο. Η ωραιότητα της πίστης μας (και εδώ η λέξη «ωραιότητα» γίνεται σχεδόν συνώνυμη με την «δύναμη» της πίστης μας), που είναι εδραιωμένη στον Λόγο του Θεού, ο οποίος ενσαρκώθηκε, σταυρώθηκε, πέθανε και αναστήθηκε. Η ωραιότητα και η δύναμη του Ευαγγελίου του Χριστού, το οποίο μας αναγγέλλει τη σωτηρία μας και τη σωτηρία των αδελφών μας, ενώ ταυτόχρονα μας αναγγέλλει την ευσπλαχνία του Κυρίου και την αμοιβαία συγχώρηση με τα αδέλφια μας μέχρι εβδομήντα φορές επτά …. Αυτό που θα σώσει τον κόσμο είναι η ωραιότητα και η δύναμη του Ευαγγελίου του Χριστού, το οποίο κατά την Πεντηκοστή μάς κάνει Εκκλησία και Σώμα Χριστού.

Η ωραιότητα θα σώσει τον κόσμο. Σας το λέω πεπεισμένος ως τα βάθη της ψυχής μου: ανακαλύψτε, ας ανακαλύψουμε όλοι μας και την ωραιότητα της Εξαρχίας μας: μικρής, φτωχής σε υλικά μέσα, αλλά ζωντανής και ζωοποιούμενης από τον Κύριο. Ας την ανακαλύψουμε στην ευαγγελική ωραιότητα και στην ευαγγελική δύναμη των λατρευτικών τελετών μας, στην κατήχησή μας, στην αγάπη μας ιδιαίτερα στην ενορία μας, την αφιερωμένη στην Παναγία Τριάδα. Ας την ανακαλύψουμε στην ευαγγελική ωραιότητα και στην ευαγγελική δύναμη των κοινοτήτων της Εξαρχίας: Στην Αδελφότητα των Μοναζουσών της Παμμακαρίστου στην Κηφισιά, οι οποίες προσεύχονται και ζουν το Ευαγγέλιο και την αγάπη. Στο «Ίδρυμα για το Παιδί» του τάγματος της Παμμακαρίστου στη Νέα Μάκρη Αττικής, που τόσο φιλάνθρωπα συμπαραστέκεται σε τόσους και τόσους νεαρούς ασθενείς. Στην ενορία των Κορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στα Γιαννιτσά, στο Νοσοκομείο «Παμμακάριστος» και στην προσφορά του κατά τις εβδομάδες της κρίσης.

Ας ανακαλύψουμε την ωραιότητα της Εξαρχίας μας και στην εκκλησιαστική μας Πεντηκοστή, η οποία αποτελείται από Έλληνες, Ουκρανούς, Χαλδαίους… Ας ξαναανακαλύψουμε την ωραιότητα του γεγονότος ότι είμαστε όλοι βαπτισμένοι στον Χριστό και ενδεδυμένοι τον Χριστό γιατί, όπως διδάσκει ο Απόστολος Παύλος στην προς Γαλάτες επιστολή του, όλοι είμαστε ένα στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Αυτή θα έπρεπε να είναι η χρονική μας περίοδος “μετά την πανδημία”, το Πάσχα μας το καθολικό, το παγκόσμιο, ο ψαλμός μας και το άγγελμά μας για τον Αναστάντα Χριστό, χωρίς καμία διάκριση μεταξύ μας για τις γλώσσες μας, τις εθνικότητές μας, τους πολιτισμούς μας.

 

Και προσθέτω: να ξαναανακαλύψουμε τη θεολογική και καλλιτεχνική ωραιότητα των εκκλησιών μας, του καθεδρικού μας ναού, αφιερωμένου στην Παναγία Τριάδα, συμπεριλαμβάνοντας και την κρύπτη της ουκρανικής μας κοινότητας, αφιερωμένης στον Άγιο Νικόλαο, την ωραιότητα του μικρού παρεκκλησίου του Αγίου Ιωάννου του Ευαγγελιστή, της ενορίας των Αγίων Κορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στα Γιαννιτσά, των παρεκκλησίων μας στην Κηφισιά, στο Νοσοκομείο «Παμμακάριστος», στη Νέα Μάκρη, του παρεκκλησίου της Γεννήσεως του Χριστού στην Άνω Σύρο και του εξωκκλησιού του Αγίου Δημητρίου στη Βάρη της Σύρου. Δεν σας λέω να ξαναανακαλύψετε αυτές τις εκκλησίες μας σε επίπεδο τουριστικό, ή απλά αισθητικό ή καλλιτεχνικό, αλλά κυρίως σε επίπεδο θεολογικό. Η ωραιότητα του Κυρίου φτάνει σ’ εμάς διαμέσου των ιερών αυτών οικοδομών των ιερών αυτών οίκων και, όπως λέει ο ψαλμός 18 «καθησυχάζει και δυναμώνει την ψυχή» Κυρίως όμως, η ωραιότητα του Κυρίου φτάνει σ’ εμάς διαμέσου της ωραιότητας όλων σας, όλων των συναθροισμένων εδώ πιστών: Ελλήνων, Ουκρανών, Χαλδαίων. «Όλων σας», σημαίνει χωρίς καμία εξαίρεση και χωρίς κανένα αποκλεισμό.

Και γιατί αυτές οι εκκλησίες είναι ωραίες; Μήπως επειδή διακοσμήθηκαν από πανάξιους αγιογράφους; Ασφαλώς αυτό είναι αλήθεια! Αλλά οι εκκλησίες είναι ωραίες επειδή κυρίως αντιπροσωπεύουν μία ωραία κοινότητα, την Εκκλησία, την Εξαρχία, όλους εμάς: τον Επίσκοπο, τους ιερείς, τις Αδελφές, τους λαϊκούς πιστούς, οι οποίοι συναθροιζόμαστε σε αυτές για την τέλεση των Ιερών Μυστηρίων. Ο καλύτερος αγιογράφος μας είναι το Άγιο Πνεύμα, το οποίο από το βάπτισμά μας αγιογραφεί τη ζωή μας με το Ευαγγέλιο του Χριστού. Η ωραιότητα αυτή εξασφάλισε, επίσης, την εκκλησιαστική μας συνέχεια και κατά τις οδυνηρές στιγμές της πανδημίας, κατά τις οποίες δεν μπορούσαμε να τελέσουμε, όπως άρμοζε, τα Ιερά Μυστήρια.

Κάποιος από εσάς με ρώτησε: «Ποιος ξέρει αν κάποια μέρα θα επιστρέψουμε στην εκκλησία μας…» Απάντησα ότι ασφαλώς και θα επιστρέψουμε και μάλιστα ποτέ δεν βγήκαμε ούτε απουσιάζαμε γιατί ήμασταν πάντοτε παρόντες με την εκκλησιαστική μας κοινωνία και με την προσευχή. Ήσασταν και ήμασταν πάντοτε παρόντες με τρόπο πολύ αληθινό.

«Ἀναστάσεως ἡμέρα, καὶ λαμπρυνθῶμεν τῇ πανηγύρει, καὶἀλλήλους περιπτυξώμεθα. Εἴπωμεν ἀδελφοί, καὶ τοῖς μισοῦσιν ἡμᾶς· Συγχωρήσωμεν πάντα τῇἈναστάσει, καὶ οὕτω βοήσωμεν· Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ θάνατον πατήσας, καὶ τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι, ζωὴν χαρισάμενος».

          Αθήνα, Ιούνιος 2020