Natività di Cristo. Icona ucraina XVI secolo

                             Lettera pastorale Natale 2023

 

L’Altissimo divenne un Bambino, nel quale era nascosto

il tesoro di sapienza che basta a tutto.

Era l’Altissimo e succhiava il latte di Maria,

mentre tutte le creature succhiano le sue benedizioni.

È Lui la mammella vivente del soffio della vita…

 

(Sant’Efrem il Siro. Inno IV Sulla Natività di Cristo)

 

         La celebrazione del Natale ci porta a vivere di nuovo anche quest’anno, nella nostra vita come cristiani, quello che è il mistero centrale della nostra professione di fede: l’Incarnazione e la Nascita nella carne del Verbo eterno di Dio. Leggendo alcuni degli Inni di Sant’Efrem il Siro (+373), che sono dei testi che ogni anno mi aiutano a prepararmi a questo periodo della vita della Chiesa, vi propongo la strofa che trovate sopra, presa da uno degli inni di questo Padre della Chiesa siriaca: L’Altissimo divenne un Bambino… e succhiava il latte di Maria... Si tratta di un testo breve e profondo in cui il santo diacono siriaco riesce a cantare, con un linguaggio teologico e poetico allo stesso tempo, il mistero che celebriamo in questi giorni: l’Altissimo che si fa Bambino, si fa uno di noi, e in Lui si nasconde, si cela, tutta la Sapienza e la Bontà di Dio. Il Dio Altissimo nel suo Verbo si fa uomo, ed Efrem si serve di un’immagine molto bella: succhia il latte da Maria, un’immagine che sta’ ad indicare che Lui si è fatto veramente uomo e cammina con gli uomini, accanto a tutti noi. E questo suo “succhiare il latte da Maria”, questo suo camminare con noi, diventa per tutti una fonte di benedizioni. Efrem ci propone questo dare, elargire benedizioni a tutto il genere umano, con l’immagine della “mammella”, cioè della fonte da dove sgorga la benedizione, il soffio della vita per tutti noi, cristiani, che viviamo nella Chiesa il mistero del Suo amore e della Sua misericordia. Il testo di sant’Efrem ci riporta, con delle immagini teologiche e poetiche, al nucleo della nostra fede: il Signore nostro Gesù Cristo, Figlio e Verbo di Dio, è veramente nato da Maria, ha succhiato il suo latte, ha riso ed ha pianto, ha camminato con i suoi discepoli, ha calpestato la polvere della sua terra, ha assunto la nostra umanità, l’ha amata e l’ha redenta, l’ha rinnovata e continua a rinnovarla. E con questa sua e nostra umanità, in Lui assunta in cielo, continua a rinnovarci e a redimerci attraverso la sua Chiesa, per mezzo della sua Parola e dei sacramenti che sono, per noi oggi, la continuazione presenziale nella Chiesa della sua divino-umanità che ci salva.

         Questo Natale lo vivremo, noi cristiani dell’Esarcato Apostolico per i cattolici di tradizione bizantina in Grecia, come un momento speciale di benedizione. Il Signore ha voluto che da quest’anno 2023 tutte le tre comunità dell’Esarcato celebrassimo insieme in un unico calendario, quello Gregoriano, anche le feste natalizie. Questo fatto, dobbiamo accoglierlo e viverlo come una benedizione dal Signore, che ci chiede di essere sempre, noi cristiani dell’Esarcato -vescovo, sacerdoti, suore, laici-, uomini e donne di comunione, uomini e donne veramente cristiani e cattolici, senza preclusioni o esclusioni di nessun tipo. E questo, dovrebbe farci sentire sempre membra vive di un’unica Chiesa Orientale Cattolica in Grecia.

…unica Chiesa, perché per il battesimo siamo fatti membra dell’unico Corpo di Cristo; diversi l’uno dall’altro certamente, e questo è un dono e una ricchezza, ma in una unica Chiesa, in un unico Corpo, quello di Cristo.

…Orientale, cioè una Chiesa che celebra e vive la fede secondo la propria tradizione ecclesiale e liturgica, per noi quella bizantina che, inoltre in Grecia e nel nostro Esarcato, si vede arricchita dalla presenza della comunità caldea che celebra la fede in questa sua tradizione liturgica, diversa come tradizione e lingua liturgiche ma, nell’Esarcato, ben radicate in questa nostra Chiesa. Perché la celebrazione della liturgia è la nostra professione di fede, non una mera variante “rituale e folclorica” che magari ci identificherebbe come gruppo nazionale o etnico, ma è il luogo dove confessiamo la nostra fede, vissuta in un’unica Chiesa.

…Cattolica, e questo è un termine impegnativo per tutti noi, perché da una parte siamo cattolici in quanto siamo una Chiesa vera e propria nella piena comunione con il vescovo di Roma e tutta la Chiesa Cattolica. E dall’altra parte, essere e chiamarci cattolici vuol dire, chiede ed esige da noi un cuore e una mente veramente aperti, accoglienti, larghi nel sentire e vedere come fratelli, tutti coloro che di questa Chiesa ne siamo membra.

…in Grecia, in questa terra e con questo popolo che ci ha accolti e ci accoglie, cercando effettivamente e affettivamente, tutti quelli che siamo venuti da tante altre parti del nostro mondo, di sentirci greci con i greci, fieri certamente delle nostre origini, delle nostre tradizioni, delle nostre lingue materne, ma anche fieri della ricchezza che è per ognuno di noi sentirsi accolti ed accogliere, vivendo, noi come cristiani e come unica Chiesa Cattolica, con uno spirito veramente fraterno, veramente cattolico, veramente cristiano.

Siamo sempre chiamati a vivere quell’immagine, quell’icona che nasce, che sgorga dalla Pentecoste: popoli e lingue diversi, che per il dono dello Spirito Santo diventano un unico Corpo di Cristo, un’unica Chiesa che cammina con Cristo annunciando il Suo Vangelo. Per questa ragione, la Divina Liturgia pontificale del vescovo sarà unicamente quella delle ore 9.15 nella cattedrale della Santissima Trinità, dove sono invitate le re comunità greca, ucraina e caldea, ed anche i loro sacerdoti. Credo sia importante sottolineare, soprattutto a partire dalle celebrazioni liturgiche, che siamo un’unica Chiesa Cattolica Orientale in Grecia.

         Durante l’anno 2023, che stiamo ormai concludendo, ci sono stati diversi fatti che hanno toccato direttamente la nostra Chiesa, il nostro Esarcato, e che voglio adesso con voi, ricordare con fede e ringraziamento.

         In primo luogo, l’Incontro dei vescovi orientali cattolici di Europa che si celebrò a Nea Makri e ad Atene dal 18 al 21 di settembre. Fu per tutti noi un momento di comunione con tutti i cristiani orientali cattolici di Europa, di cui i vescovi e i sacerdoti presenti portavano la testimonianza. Fu un incontro che, ancora poco tempo fa, era inimmaginabile che potesse essere fatto in Grecia. E questo “inimmaginabile” fu possiamo dire capovolto grazie al Signore e grazie alla generosità di tante persone che fecero possibile questo evento ecclesiale.

In secondo luogo, accenno all’esperienza, che spero possa ripetersi nei prossimi anni, di un soggiorno di tre mesi di due seminaristi provenienti dalla Slovacchia che diedero generosamente il loro servizio e la loro collaborazione nel nostro Esarcato, sia nei campiscuola estivi, sia in diverse mansioni nella nostra stessa sede di Acharnon, infine e specialmente nella preparazione, prima remota e poi immediata, dell’Incontro dei vescovi di cui ho parlato sopra. Ringrazio David e Martin per la loro presenza e do il benvenuto a loro e ad altri nei prossimi mesi ed anni.

         In terzo luogo, voglio accennare alla mia partecipazione al Sinodo dei Vescovi a Roma durante il mese di ottobre. La nomina pontificia fu per me, e spero anche per tutti i fedeli dell’Esarcato, una mostra di stima e considerazione da parte del santo Padre. In quel mese romano ho potuto conoscere tanti confratelli vescovi provenienti da tutto il mondo, ed anche far conoscere la vita della Chiesa Cattolica in Grecia, e nello specifico presentare il nostro Esarcato Apostolico. Il sinodo avrà la sua seduta conclusiva nel mese di ottobre di 2024, e per questo il documento finale pubblicato è soltanto una sintesi della seduta di quest’anno 2023.

         Infine, un ultimo fatto, per ultimo cronologicamente ma non il meno importante, è stata la morte del nostro vescovo emerito Dimitrios Salachas il giorno 16 ottobre. È stato un fatto che ci ha colti tutti di sorpresa, quasi all’improvvisto. Posso dirvi che il vescovo Dimitrios da mesi sentiva che la sua fine poteva essere vicina, e direi che in diversi modi vi si preparava. Vedendo adesso i fatti accaduti, rivedo specialmente la sua partecipazione all’Incontro dei vescovi di settembre ad Atene quasi come un suo congedo da tanti e tanti vescovi europei che erano i suoi amici e molti anche erano stati i suoi discepoli nelle aule universitarie romane. Un problema di salute all’inizio del mese di ottobre ha fatto scoprire la presenza di una malattia incurabile. Il Signore lo ha chiamato a Sé il 16 ottobre, dopo che la sera precedente il vicario padre Petro gli aveva dato l’Olio Santo e la comunione ai Santi Misteri. Fu vescovo e padre nella nostra Chiesa, e ne siamo grati al Signore. Voglio accennare ad un fatto molto bello e significativo per il nostro Esarcato e che sicuramente ha rallegrato lo stesso vescovo Dimitrios, è stato la presenza di due metropoliti ed un sacerdote della Chiesa Ortodossa alla celebrazione del funerale il giorno 20 ottobre.

         L’Altissimo divenne un Bambino… e succhiava il latte di Maria… Ringraziando il Signore che ogni giorno cammina accanto a noi, cammina con noi e ci fa sentire membra del suo Corpo che è la Chiesa, auguro a tutti, fedeli dell’Esarcato, greci, ucraini e caldei, e a tutti i nostri amici e benefattori, un Natale veramente benedetto dal Signore, e un buon inizio del nuovo anno.

 

+P. Manuel Nin

Esarca Apostolico.

 

ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 2023

         Ο Ύψιστος έγινε βρέφος, μέσα στο οποίο ήταν κρυμμένος

 ο θησαυρός της σοφίας, ο οποίος γεμίζει τα πάντα.

Ήταν ο Ύψιστος, ο οποίος θήλαζε το γάλα της Μαρίας,

ενώ όλα τα δημιουργήματα θηλάζουν τις ευλογίες του.

Αυτός είναι ο ζων μαστός της πνοής της ζωής….

(Αγίου Εφραίμ του Σύρου, ύμνος στην Γέννηση του Χριστού)

 

Η γιορτή των Χριστουγέννων μας οδηγεί να ζήσουμε και πάλι εφέτος, στη ζωή μας ως χριστιανοί, το επίκεντρο της ομολογίας της πίστης μας: την Ενσάρκωση και την κατά σάρκα γέννηση του αιώνιου Λόγου του Θεού. Διαβάζοντας μερικούς από τους Ύμνους του Αγίου Εφραίμ του Σύρου (+373), οι οποίοι είναι κείμενα που κάθε χρόνο με βοηθούν να προετοιμαστώ για την περίοδο αυτή της ζωής της Εκκλησίας, σας προτείνω την παραπάνω στροφή, παρμένη από τους ύμνους αυτού του Πατέρα της Εκκλησίας: Ο Ύψιστος έγινε ένα βρέφος… το οποίο θήλαζε το γάλα της Μαρίας… Πρόκειται για ένα κείμενο σύντομο και βαθύ, μέσα στο οποίο ο Άγιος Σύριος διάκονος κατορθώνει να ψάλλει, σε μία γλώσσα ταυτόχρονα θεολογική και ποιητική, το μυστήριο το οποίο επιτελούμε κατά τις ημέρες αυτές: ο Ύψιστος, ο οποίος γίνεται Βρέφος, γίνεται ένας από εμάς, στον οποίο κρύβεται, καλύπτεται όλη η Σοφία και η Καλοσύνη του Θεού. Ο Ύψιστος Θεός στον Λόγο του γίνεται άνθρωπος· ο Εφραίμ χρησιμοποιεί την ωραιότατη αυτή εικόνα: θηλάζει το γάλα της Μαρίας, μία εικόνα που υποδείχνει ότι Αυτός (ο Λόγος του Θεού), έγινε αληθινά άνθρωπος και βαδίζει μαζί με τους ανθρώπους, δίπλα σε όλους εμάς. Και αυτό το «θηλάζει το γάλα της Μαρίας», αυτή η συμπόρευση μαζί μας, γίνεται για όλους εμάς μία πηγή ευλογίας. Ο Εφραίμ προτείνει αυτόν τον θηλασμό, ως πηγή ευλογίας για όλο το ανθρώπινο γένος, με την εικόνα του «μαστού», δηλαδή της πηγής από την οποία αναβλύζει η ευλογία, η πνοή της ζωής για όλους μας, για όλους τους χριστιανούς, οι οποίοι μέσα στην Εκκλησία ζούμε το μυστήριο της αγάπης Του και της ευσπλαχνίας του.  Το κείμενο του Αγίου Εφραίμ με εικόνες θεολογικές και ποιητικές, μας οδηγεί στον πυρήνα της πίστης μας: ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός, Υιός και Λόγος του Θεού, γεννήθηκε αληθινά από την Μαρία, θήλασε το γάλα της, γέλασε και έκλαψε, περπάτησε με τους μαθητές του, πάτησε το χώμα της γης του, έλαβε την ανθρώπινη φύση μας, η οποία στο Πρόσωπο του ανήλθε στον ουρανό, συνεχίζει να μας ανανεώνει και να μας λυτρώνει διαμέσου της Εκκλησίας του, διαμέσου του Λόγου του διαμέσου των ιερών μυστηρίων, τα οποία για εμάς, σήμερα αποτελούν τη συνέχιση της παρουσίας του μέσα στην Εκκλησία, η οποία θεανθρώπινη παρουσία του μας σώζει.

Και εμείς, οι χριστιανοί της Αποστολικής Εξαρχίας για τους Καθολικούς της βυζαντινής παράδοσης στην Ελλάδα, θα ζήσουμε τα Χριστούγεννα ως ιδιαίτερη στιγμή ευλογίας. Ο Κύριος θέλησε κατά το έτος αυτό του 2023 να συνεορτάσουμε τα Χριστούγεννα και οι τρεις μας κοινότητες, σύμφωνα με το Γρηγοριανό Ημερολόγιο. Οφείλουμε να υποδεχθούμε και να ζήσουμε το γεγονός αυτό ως ευλογία του Κυρίου. Μία ευλογία που ζητά από όλους μας, (τον Επίσκοπο, τους Ιερείς, τις Μοναχές, τους Λαϊκούς), άντρες και γυναίκες, να ζούμε με εκκλησιαστική κοινωνία, ως αληθινά Χριστιανοί Καθολικοί, χωρίς διακρίσεις ή αποκλεισμούς, οιασδήποτε μορφής. Το γεγονός αυτό πρέπει να μας κάνει να αισθανόμαστε και να ζούμε ως μέλη της μίας και μοναδικής ανατολικής, καθολικής Εκκλησίας στην Ελλάδα.

….μίας μοναδικής Εκκλησίας, γιατί διαμέσου του βαπτίσματος γίναμε μέλη του μοναδικού Σώματος του Χριστού: ασφαλώς διαφορετικοί ο ένας από τον άλλον και αυτό δηλώνει ένα δώρο και ένα πλούτο, αλλά σε μία μοναδική Εκκλησία, σε ένα μοναδικό Σώμα, στο Σώμα του Χριστού.

….Ανατολικής, δηλαδή μίας Εκκλησίας η οποία τελεί και ζει την πίστη της σύμφωνα με την δική μας λατρευτική παράδοση, δηλαδή τη δική μας βυζαντινή παράδοση στην Ελλάδα και την Εξαρχία. Η παράδοση αυτή είναι εμπλουτισμένη από την παρουσία της χαλδαϊκής κοινότητας, μίας διαφορετικής κοινότητας στην λατρευτική της γλώσσα, αλλά καλά ριζωμένης στη δική μας Εκκλησία. Γιατί η τέλεση της θείας λατρείας είναι η ομολογία της πίστης μας, με διαφορετική μορφή, ως εθνικής ομάδας, αλλά ενωμένη στην μοναδική μας ομολογία πίστης, στην μοναδική Εκκλησία του Χριστού.

…. Καθολικής, και αυτός είναι ένας όρος δεσμευτικός για όλους μας, λόγω του ότι από τη μία μεριά είμαστε αληθινή Εκκλησία, σε πλήρη εκκλησιαστική κοινωνία με τον Επίσκοπο Ρώμης και όλη την Καθολική Εκκλησία· από την άλλη πλευρά το να είμαστε και να ονομαζόμαστε «Καθολικοί» σημαίνει και απαιτεί από εμάς, μία καρδιά και ένα νου ανοιχτούς, να αισθανόμαστε και να βλέπουμε ως αδέλφια μας όλους όσοι είμαστε μέλη αυτής της Εκκλησίας.

… στην Ελλάδα, σ’ αυτή τη γη και σ’ αυτόν τον λαό που μας δέχθηκε και μας δέχεται, προσπαθώντας ενεργητικά και αισθηματικά να μας αισθανθεί όλους εμάς, που ήρθαμε από τόσα μέρη του κόσμους μας, Έλληνες μεταξύ Ελλήνων, ασφαλώς υπερήφανοι για την προέλευση μας, για τις παραδόσεις μας, για τις μητρικές μας γλώσσες, αλλά υπερήφανοι για τον πνευματικό πλούτο του καθενός μας να αισθάνεται δεκτός και να υποδέχεται, να ζει ως χριστιανός μέσα στην μοναδική Καθολική Εκκλησία, με ένα πνεύμα αληθινά αδελφικό, αληθινά καθολικό, αληθινά χριστιανικό.

Είμαστε πάντα καλεσμένοι να ζούμε την εικόνα εκείνη, που γεννιέται και αναβλύζει από την Πεντηκοστή: διαφορετικοί λαοί και γλώσσες, οι οποίοι με το δώρο του Αγίου Πνεύματος, γίνονται ένα μοναδικό Σώμα του Χριστού, μία μοναδική Εκκλησία, η οποία βαδίζει με τον Χριστό, κηρύττοντας το Ευαγγέλιο Του. Για το λόγο αυτό η Αρχιερατική Θεία Λειτουργία θα γίνει μόνο στις 9.15 στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Τριάδας, όπου είναι προσκεκλημένη η Ελληνική, Ουκρανική και Χαλδαϊκή κοινότητα, καθώς και οι ιερείς τους. Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε, ιδίως ξεκινώντας από τις λειτουργικές γιορτές, ότι είμαστε μια ενιαία Ανατολική Καθολική Εκκλησία στην Ελλάδα.

Κατά το έτος 2023, το οποίο ήδη τελειώνει, έγιναν διαφορετικά γεγονότα, τα οποία άγγιξαν άμεσα την Εκκλησία μας, την Εξαρχία μας, και τα οποία θέλω τώρα μαζί σας να υπενθυμίσω με πίστη και ευγνωμοσύνη.

Πριν απ’ όλα η Συνάντηση των ανατολικών καθολικών Επισκόπων της Ευρώπης, η οποία έγινε στην Νέα Μάκρη και στην Αθήνα, από 18 μέχρι 21 Σεπτεμβρίου. Ήταν για όλους μας μία ιστορική στιγμή μίας αληθινής καθολικής κοινωνίας με όλους τους ανατολικούς καθολικούς της Ευρώπης, την μαρτυρία των οποίων μας έφερναν οι παρόντες επίσκοποι και ιερείς. Ήταν μία συνάντηση η οποία μέχρι πριν από λίγο καιρό ήταν αδιανόητη και ακατόρθωτη για την Ελλάδα. Και αυτό το «αδιανόητο» γεγονός έγινε κατορθωτό χάρη στον Κύριο, και χάρη στη γενναιοδωρία τόσων και τόσων ανθρώπων, οι οποίοι πρόσφεραν για την πραγματοποίησή του.

Στη συνέχεια υπενθυμίζω την εμπειρία, η οποία ελπίζω να μπορέσει να επαναληφθεί στα προσεχή χρόνια: μία τρίμηνη παραμονή δύο ιεροσπουδαστών από την Σλοβακία, οι οποίοι πρόσφεραν γενναιόδωρα τις υπηρεσίες τους και τη συνεργασία τους στην Εξαρχία μας, τόσα στα θερινά ιδρύματα, όσο και στην ίδια την έδρα μας, στην οδό Αχαρνών· τελικά πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους, πρώτα στην απόμακρη και έπειτα στην άμεση προετοιμασία της Συνάντησης των Επισκόπων στην οποία αναφέρθηκα παραπάνω. Ευγνωμονώ τον Δαβίδ και τον Μαρτίνο για την παρουσία τους ανάμεσά μας, και καλωσορίζω όσους άλλους μιμηθούν το παράδειγμά τους στους προσεχείς μήνες.

Ως τρίτο θέμα θέλω να αναφέρω τη συμμετοχή μου στην Σύνοδο των Επισκόπων, η οποία έγινε στη Ρώμη κατά τον μήνα Οκτώβριο. Κατά τον μήνα εκείνο στην Ρώμη μπόρεσα να γνωρίσω τόσους και τόσους συναδέλφους Επισκόπους προερχόμενους από όλον τον κόσμο· μπόρεσα επίσης να κάνω γνωστή τη ζωή της Καθολικής Εκκλησίας στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα να παρουσιάσω την Αποστολική μας Εξαρχία. Η Σύνοδος αυτή θα έχει λήξη κατά τον Οκτώβριο 2024 και γι’ αυτόν τον λόγο, το τελικό κείμενο που εκδόθηκε φέτος, είναι μονάχα μία σύνθεση των εργασιών του 2023.

Τελικά, ένα τελευταίο γεγονός, τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σπουδαίο, ήταν ο θάνατος του τέως Επισκόπου μας Δημητρίου Σαλάχα, στις 16 Οκτωβρίου. Ήταν ένα γεγονός σχεδόν απρόβλεπτο, το οποίο μας εξέπληξε. Μπορώ να σας πω ότι ο Επίσκοπος Δημήτριος πριν από μήνες προαισθανόταν ότι το τέλος του πλησίαζε και θα έλεγα ότι με διάφορους τρόπους προετοιμαζόταν. Βλέποντας τώρα τα γεγονότα που έγιναν, ξαναβλέπω ιδιαίτερα τη συμμετοχή του στην Συνάντηση των Επισκόπων κατά τον Σεπτέμβριο στην Αθήνα, σχεδόν σαν αποχαιρετισμό του από πολλούς Ευρωπαίους Επισκόπους οι οποίοι ήταν φίλοι του, στα διάφορα Πανεπιστήμια της Ρώμης. Ένα πρόβλημα υγείας στην αρχή του Οκτωβρίου έκανε να ανακαλυφθεί σ’ αυτόν μία αθεράπευτη ασθένεια. Ο Κύριος τον κάλεσε κοντά Του στις 16 Οκτωβρίου. Την παραμονή του θανάτου του ο πατέρα Πέτρος του μετέδωσε το Ευχέλαιο και το Ιερό Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Θέλω να αναφέρω ένα πολύ όμορφο και σημαντικό γεγονός για την Εξαρχία μας και που σίγουρα ενθουσίασε τον ίδιο τον Επίσκοπο Δημήτριο, ήταν η παρουσία δύο μητροπολιτών και ενός ιερέα της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην κηδεία του 20ής Οκτωβρίου.

Ευγνωμονώ τον Κύριο ο οποίος καθημερινά βαδίζει μαζί μας, βαδίζει δίπλα μας, και μας κάνει να αισθανόμαστε μέλη του Σώματος του, της Αγίας του Εκκλησίας. Εύχομαι σε όλους, τους πιστούς της Εξαρχίας μας, Έλληνες, Ουκρανούς και Χαλδαίους, και σε όλους τους φίλους μας και τους ευεργέτες μας, Χριστούγεννα αληθινά ευλογημένα από τον Κύριο, και καλή αρχή στου Νέου Έτους.

π. Εμμανουήλ Νιν

Αποστολικός Έξαρχος