Lettera pastorale Natale 2022

Miniatura della Nascita di Cristo

Tur Abdin, Evangeliario XIII secolo

                        La vergine infatti ha oggi partorito l’Emmanuele, a Betlemme.

La parola proferita da Isaia è divenuta oggi realtà. (…)

Una terra vergine aveva partorito Adamo, capo della terra.

Una vergine oggi ha partorito l’Adamo capo del cielo. (…)

Oggi si è impressa la divinità nell’umanità,

affinché anche l’umanità sia intagliata nel sigillo della divinità.

(Sant’Efrem il Siro, Inno I sulla Natività).

 

          La poesia di Sant’Efrem il Siro (+373) canta, con delle immagini poetiche molto belle e allo stesso tempo teologicamente molto profonde, il mistero centrale della nostra fede cristiana: l’Emmanuele, la seconda Persona della Santissima Trinità, diventa oggi il Dio con noi: “affinché anche l’umanità sia intagliata nel sigillo della divinità”. In questi giorni festivi di Natale in cui tanti testi poetici attraverso le celebrazioni della nostra liturgia ci faranno gustare e cantare questo mistero centrale della nostra fede, lasciamo che siano essi i testi, e soprattutto la linfa di fede e di vita cristiana che da essi sgorga, che ci guidino nel nostro cammino cristiano.

              I tre versetti di sant’Efrem che vi propongo, hanno una parola in comune che si ripete in ognuno di essi: “oggi”. È un termine che ha una forza che fa presente ed attuale nella nostra vita cristiana il mistero che celebriamo. Perché non celebriamo un fatto, un evento passato, ma celebriamo oggi, nella nostra vita cristiana di oggi, di questo travagliato periodo che ci tocca di vivere, celebriamo che: “Oggi si è impressa la divinità nell’umanità, affinché anche l’umanità sia intagliata nel sigillo della divinità”.

La teologia poetica di sant’Efrem ci porta a contemplare, a cantare e a celebrare la nostra fede con un approccio di serenità/pace e di bellezza. Due aspetti, la serenità/pace e la bellezza, che tante volte vengono nei nostri giorni non dico dimenticati ma certamente lasciati da parte. La serenità/pace, quel dono del Signore che ci fa, a noi cristiani, uomini e donne capaci di creare, di fare, attorno a noi e con gli altri, questa serenità/pace che non è sinonimo di una semplice assenza di qualsiasi polemica, o di lotta, ma che è veramente sinonimo di quella “pace che viene dall’alto” come la imploriamo tante volte nella liturgia bizantina, quella pace che non è un semplice silenzio o mutismo delle armi, delle polemiche, ma che costruisce ponti, costruisce rapporti buoni, che dà agli altri, a tutti gli uomini una buona parola, una parola bella, che per noi cristiani è il Verbo, la Parola, l’Emmanuele, e quindi il suo Vangelo di perdono, di riconciliazione, di costruzione di pace, di epifania di Colui che è il più Bello. Nella liturgia bizantina diverse volte chiediamo “…al Signore un angelo di pace, guida fedele, custode delle anime nostre e dei nostri corpi”. Un angelo di pace che per noi è il Signore stesso che ci guida e ci custodisce nel nostro cammino cristiano.

La celebrazione liturgica come luogo della serenità/pace, come luogo di bellezza, di epifania di Colui che è il più Bello tra i figli dell’uomo, come lo cantiamo nel salmo. Posso dirvi che ho fatto personalmente l’esperienza tante volte di come, in momenti di angoscia, di polemica, di difficoltà, è stata la celebrazione liturgica, ed anche lo stesso luogo della celebrazione, la chiesa dove essa avviene nella sua bellezza accogliente quasi un grembo che ci accoglie, che ci rinnova, che fa di noi qualcosa di nuovo, essa, la celebrazione liturgica è stata, è diventata luogo di pace, di serenità. La comunità che celebra, la stessa chiesa dove si celebra, la stessa liturgia hanno sicuramente una dimensione anche terapeutica nella nostra vita, ma soprattutto hanno, debbono avere sempre e in primo luogo, una dimensione di guarigione spirituale, di rinnovo spirituale, di ri-creazione spirituale. Perché nella fede sappiamo e confessiamo che “Oggi la vergine partorisce l’Emmanuele… Oggi la vergine da a luce il nuovo Adamo… oggi la nostra umanità è intagliata nel sigillo della divinità”.

Alle porte di questo nostro Natale del 2022 vi esorto a viverlo in questa chiave di serenità/pace e di bellezza, malgrado il momento mondiale di crisi, di guerre -e volutamente uso il plurale, perché di guerre ce ne sono ed anche troppe nel nostro mondo. Momento di crisi sociale, politica ed economica di tutto il nostro mondo, e specialmente nella nostra Europa provata pure essa dalla guerra, dalle divisioni, dalla non solidarietà in tanti aspetti.

In questo momento voglio esortarvi, a voi fedeli del nostro Esarcato Apostolico, fedeli greci, fedeli ucraini e fedeli caldei, fedeli della nostra unica Chiesa, e tanti altri cristiani che vivete in questa nostra piccola Chiesa nel cuore della Grecia, ed anche gli altri che ci guardate e ci seguite con stima e amicizia, voglio esortarvi a non lasciarvi vincere dalla paura, dalla disperazione; paura e disperazione che tante volte affiorano nel nostro cuore, che è, lo sappiamo, un cuore amato e redento dal Signore. A non lasciarvi vincere anche dalla paura dell’altro, del fratello, e quindi a non lasciarvi andare al rifiuto, alla chiusura, quasi l’altro, il fratello fosse una minaccia. Siamo un’unica Chiesa di Cristo, greci, ucraini e caldei, una unica Chiesa -non lo dimenticate mai!- in cui nessuno è primo e nessuno è ultimo, in cui nessuno deve sopraffare l’altro o sentirsi sopraffatto, in cui nessuno dovrebbe dimenticare o escludere l’altro, il fratello per cui Cristo è morto ed è risorto.

Aggrappatevi in questo nostro oggi alla serenità/pace e alla bellezza che sono dono del Signore; quelle che sgorgano dalla nostra bellissima liturgia, dalle nostre bellissime chiese; quella che sgorga dal Vangelo, proclamato, ascoltato, accolto nelle nostre vite cristiane. Andremo in chiesa, sentiremo il Vangelo, canteremo dei testi belli che ci porteranno sicuramente a quella serenità/pace, a quella bellezza di cui vi parlavo, ma che per il fatto stesso di andare in Chiesa e sentire il Vangelo saremo chiamati ad annunciarlo questo Vangelo. Lasciamo anche che il Signore stesso evangelizzi il nostro cuore e lo faccia sempre più cristiano.

In questo periodo certamente provato, ma sempre un periodo che ci tocca di vivere come cristiani ed unicamente come cristiani, cerchiamo di non essere uomini e donne portati soltanto alla critica, alle chiacchiere, alle lamentele, che fanno nascere in noi quell’amarezza del cuore che è l’opposto di quella serenità/pace e di quella bellezza di cui vi parlo, e purtroppo in cui possiamo cadere non di rado o spesso noi uomini e donne cristiani. E così possiamo diventare non costruttori ma demolitori di pace: le colpe sono degli altri e li demoliamo con le nostre critiche per niente costruttive; le colpe sono degli altri e li sparliamo senza nessun rispetto; le colpe sono degli altri e li copriamo con le nostre lamentele. Papa Francesco ha parlato spesso delle chiacchiere come uno dei vizi che possono colpire noi uomini di Chiesa. Personalmente aggiungo anche la tristezza, il lamento. I Detti dei Padri del Deserto spesso mettono in guardia i monaci, tutti i cristiani, contro questo lasciarsi sprofondare nella tristezza che non costruisce ma demolisce.

Chiediamo al Signore che ci faccia uomini e donne “costruttori e non demolitori della pace”. Essere e vivere come uomini e donne di Chiesa costruttori di pace, come ci chiede il Signore stesso nel suo Vangelo. Essere uomini e donne di consolazione. Essere uomini e donne edificanti, e questo nel senso forte del termine, cioè che invece del lamento e del pianto che riportano soltanto ad un passato sterline, sanno dare una parola di incoraggiamento, una parola che edifica futuro, che costruisce speranza. Uomini e donne costruttori di serenità/pace e di bellezza. Uomini e donne anche di perdono e di riconciliazione. Vedere nell'altro non quello che lo fa diverso da noi, per lingua, per etnia, per provenienza, forse anche per formazione umana ed intellettuale, ma vedere sempre nell'altro il fratello per cui Cristo è nato, è morto ed è risorto.

Vi esorto in questo Natale ad essere uomini e donne toccati profondamente dal mistero del Verbo di Dio incarnatosi per noi, nato nella povertà di una grotta, nella povertà di un mondo provato dalla guerra. Mando questa lettera pastorale che è l'ultima di quest'anno 2022 a tutti i fedeli del nostro Esarcato, greci, ucraini e caldei, ed anche a tutti gli amici che si uniscono a noi nella comune fede e speranza. Nelle mie lettere pastorali di quest'anno ho insistito ripetutamente in questo aspetto che considero fondamentale, cioè l’essere uomini e donne di pace, di comunione. Questo è un aspetto che considero pietra angolare e non pietra di inciampo nel nostro quotidiano vivere cristiano in Grecia, e concretamente nel nostro Esarcato.

Perché, “La vergine infatti ha oggi partorito l’Emmanuele, a Betlemme… Una vergine oggi ha partorito l’Adamo capo del cielo… Oggi si è impressa la divinità nell’umanità… e l’umanità è intagliata nel sigillo della divinità”.

 

+P. Manuel Nin

Esarca Apostolico.

 

ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ 2022

 

Πραγματικά σήμερα η Παρθένος εγέννησε τον Εμμανουήλ στην Βηθλεέμ.

Ο προφητικός λόγος του Ησαΐα σήμερα έγινε πραγματικότητα.

Μία γη παρθένος είχε γεννήσει τον Αδάμ, αρχηγό της γης.

Μία Παρθένος σήμερα γέννησε τον Αδάμ, αρχηγό του ουρανού (…)

Σήμερα η Θεότητα τυπώθηκε στην ανθρώπινη φύση, ώστε και η ανθρώπινη φύση να χαραχθεί με τη σφραγίδα της θεότητας.

(Άγιος Εφραίμ ο Σύρος: Ύμνος 1^ος, στα Χριστούγεννα)

 

Η ποίηση του Αγίου Εφραίμ του Σύρου (+373) ψάλλει με εικόνες ποιητικές, και ταυτόχρονα θεολογικές, το κεντρικό μυστήριο της χριστιανικής μας πίστης: ο Εμμανουήλ, το δεύτερο πρόσωπο της Παναγίας Τριάδος, γίνεται σήμερα ο Θεός μαζί μας: «έτσι ώστε και η ανθρώπινη φύση να χαραχθεί στη σφραγίδα της θεότητας». Κατά τις ημέρες αυτές, κατά τις οποίες τόσα και τόσα ποιητικά κείμενα, διαμέσου των ιερών ακολουθιών της θείας λατρείας, θα μας κάνουν να ψάλουμε το κεντρικό αυτό μυστήριο της πίστεως μας, ας αφήσουμε τα κείμενα αυτά, και προπάντων ο χυμός της πίστης και της χριστιανικής ζωής που αναβλύζει από αυτά τα κείμενα, να μας οδηγήσει στη χριστιανική μας πορεία.

Οι στίχοι του Αγίου Εφραίμ, που σας προτείνω, έχουν μία λέξη, κοινή, που επαναλαμβάνεται στον καθένα από αυτούς: τη λέξη «σήμερα». Είναι μία λέξη που έχει μεγάλη δύναμη, και κάνει το κείμενο παρόν και επίκαιρο στη χριστιανική μας ζωή. Δεν γιορτάζουμε ένα γεγονός τους παρελθόντος, αλλά γιορτάζουμε σήμερα, στη σημερινή χριστιανική ζωή μας, μέσα στην οδυνηρή χρονική περίοδο που ζούμε, γιορτάζουμε το γεγονός ότι: «Σήμερα χαράχθηκε η θεότητα πάνω στην ανθρώπινη φύση, έτσι ώστε και η ανθρώπινη φύση να χαραχθεί πάνω στη σφραγίδα της θεότητας».

Η θεολογική ποίηση (ή αν θέλετε: η ποίηση της θεολογίας), μας οδηγεί να ψάλλουμε και να γιορτάζουμε την πίστη μας με μία προσέγγιση γαλήνης-ειρήνης και ωραιότητας. Οι δύο όψεις, η ειρήνη και η ωραιότητα, οι οποίες στις ημέρες μας δεν λέω ότι λησμονούνται αλλά ασφαλώς αφήνονται κατά μέρος. Η γαλήνη-ειρήνη είναι ένα δώρο, το οποίο ο Κύριος κάνει σ’ εμάς τους χριστιανούς, άντρες και γυναίκες, μας κάνει ικανούς να δημιουργούμε, να κάνουμε γύρω μας, και με τους άλλους, αυτή την γαλήνη-ειρήνη· δεν πρόκειται για μία απλή απουσία κάθε πολεμικής, κάθε αντιπαράθεσης, αλλά για ένα αληθινό συνώνυμο της «άνωθεν ειρήνης», για την οποία ικετεύουμε στη θεία λατρεία· δεν είναι αυτή η ειρήνη μία απλή σιωπή ή κατάπαυση των όπλων, αλλά ανοικοδόμηση γεφυρών, ανοικοδόμηση καλών σχέσεων, η οποία δίνει στους άλλους, σε όλους τους ανθρώπους, ένα καλό λόγο, ένα ωραίο λόγο, τον Λόγο του Εμμανουήλ , ο Λόγος αυτός είναι το Ευαγγέλιο της συγνώμης, της συμφιλίωσης της ανοικοδόμησης, της ειρήνης. Στη βυζαντινή λατρεία πολλές φορές «ζητούμε από τον Κύριο έναν άγγελο ειρήνης, πιστό οδηγό, φύλακα των ψυχών και των σωμάτων ημών». Αυτός ο άγγελος της ειρήνης για μας είναι ο ίδιος ο Κύριος, ο οποίος μας οδηγεί και μας φυλάτει στη χριστιανική μας πορεία.

Οι λατρευτικές μας τελετές είναι τόπος γαλήνης-ειρήνης, όπως και τόπος ανικανότητας. Τόσες και τόσες φορές έχω ζήσει την εμπειρία: σε στιγμές αγωνίας, αναταραχής, δυσκολίας, η λατρευτική τελετή, όπως και ο τόπος της τελετής, η εκκλησία όπου τελείται, με την φιλόξενη ωραιότητα της, σαν τα μητρικά σπλάχνα που ανανεώνουν, γίνεται τόπος ειρήνης, και γαλήνης. Η εκκλησία η οποία τελεί και όπου τελείται η ίδια η θεία λατρεία, έχει ασφαλώς μία θεραπευτική διάσταση στη ζωή μας· αλλά πάνω απ’ όλα έχει και πρέπει πάντοτε να έχει, μία διάσταση πνευματικής θεραπείας,  πνευματικής ανανέωσης, πνευματικής αναδημιουργίας. Γιατί μέσα στην πίστη μας γνωρίζουμε και ομολογούμε ότι «Σήμερα η Παρθένος φέρνει στο φως τον Αδάμ … σήμερα η ανθρώπινη φύση μας χαράσσεται στη σφραγίδα της θεότητας».

Αυτά τα φετινά μας Χριστούγεννα του 2022, θα πρέπει να τα ζήσουμε με το κλειδί της γαλήνης-ειρήνης και της ωραιότητας, παρά την παγκόσμια κατάσταση κρίσεων και πολέμων χρησιμοποιώ θεληματικά τον πληθυντικό αυτών των λέξεων, γιατί οι πόλεμοι συνεχίζουν να υπάρχουν, και μάλιστα πάρα πολλοί μέσα στον κόσμο μας. Ζούμε μία κατάσταση κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών κρίσεων σε όλο τον κόσμο, και ιδιαίτερα στην Ευρώπη μας, την δοκιμαζόμενη από τον πόλεμο, από διαιρέσεις, από έλλειψη αλληλεγγύης σε τόσους και τόσους τομείς.

Κατά τη στιγμή ετούτη θέλω να σας προτρέψω όλους, εσάς τους πιστούς της Αποστολικής Εξαρχίας, Έλληνες, Ουκρανούς, και Χαλδαίους, πιστούς της μοναδικής μας Εκκλησίας, και τόσους άλλους πιστούς που ζείτε σ’ αυτή την μικρή Εκκλησία μας στη καρδιά της Ελλάδας, και τόσους άλλους ακόμα που μας περιβάλλετε με εκτίμηση και φιλία…. θέλω να σας προτρέψω  να μην επιτρέψετε να νικηθείτε από τον φόβο και την απελπισία: φόβο και απελπισία που τόσες φορές ανθίζουν στην καρδιά μας, η οποία όπως γνωρίζουμε είναι μία καρδιά αγαπημένη και λυτρωμένη από τον Κύριο. Το να μην αφήσετε τον εαυτό σου να ξεπεραστεί και από τον φόβο του άλλου, του αδελφού, και επομένως να μην αφήσετε τον εαυτό σου να πάει στην απόρριψη, να κλείσει, σχεδόν ο άλλος, ο αδελφός ήταν απειλή. Είμαστε μία Εκκλησία του Χριστού, Έλληνες, Ουκρανοί και Χαλδαίοι, μια Εκκλησία -μην το ξεχνάτε ποτέ!- στην οποία κανείς δεν είναι πρώτος και κανείς δεν είναι τελευταίος, στην οποία κανείς δεν πρέπει να κατακλύζει τον άλλο ή να αισθάνεται συγκλονισμένος, στην οποία κανείς δεν πρέπει να ξεχνά ή να αποκλείει τον άλλο, τον αδελφό για τον οποίο ο Χριστός πέθανε και αναστήθηκε.

Κρατηθείτε σ’ αυτό το σήμερα μας από τη γαλήνη- ειρήνη και ωραιότητα: πραγματικότητες που αναβλύζουν από την ωραιότατη θεία λατρεία μας, στις ωραιότατες εκκλησίες μας·πραγματικότητες που αναβλύζουν από το Ευαγγέλιο, κηρυττόμενο, ακουόμενο, υποδεχόμενο στη χριστιανική μας ζωή. Θα πάμε στην εκκλησία, θα ακούσουμε το Ευαγγέλιο, θα ψάλουμε κείμενα ωραία, τα οποία θα μας οδηγήσουν ασφαλώς στην γαλήνη-ειρήνη, και στην ωραιότητα εκείνη για την οποία σας μίλησα. Και μόνο το γεγονός ότι πάμε στην Εκκλησία και ακούμε το Ευαγγέλιο θα είναι μία πρόσκληση να κηρύττουμε αυτό το Ευαγγέλιο.

Κατ΄αυτήν την περίοδο της δοκιμασίας, αλλά πάντοτε περίοδο που αγγίζει τη ζωή μας ως χριστιανών, και αποκλειστικά ως χριστιανών, ας προσπαθήσουμε να μην είμαστε άντρες και γυναίκες της κριτικής, της φλυαρίας, των παραπόνων, που γεννούν μέσα μας την πικρία της καρδιάς μας- καθαρά αντίθετη στη γαλήνη-ειρήνη και ωραιότητα για τις οποίες σας μιλώ, και εναντίον των οποίων δυστυχώς μπορούμε να πέσουμε συχνά, ως άντρες και ως γυναίκες του χριστιανισμού. Με τον τρόπο αυτό αντί να γινόμαστε οικοδόμοι, γκρεμίζουμε την ειρήνη: τα σφάλματα είναι των άλλων, και εμείς απαντούμε με τις κριτικές μας, που δεν είναι καθόλου εποικοδομητικές·τα σφάλματα είναι των άλλων, και τα αντιμετωπίζουμε με τα παράπονά μας. Ο Πάπας Φραγκίσκος μίλησε συχνά για τις φλυαρίες, παρουσιάζοντας τες ως ένα από τα ελαττώματα που μπορούν να χτυπήσουν τους ανθρώπους της Εκκλησίας. Προσωπικά, προσθέτω επίσης θλίψη, θρήνο. Τα λόγια των Πατέρων της Ερήμου συχνά προειδοποιούν τους μοναχούς, όλους τους Χριστιανούς, να μην βυθιστούν στη θλίψη που δεν χτίζει αλλά κατεδαφίζει.

Ας ζητήσουμε από τον Κύριο να μας κάνει άντρες και γυναίκες «οικοδόμους και όχι γκρεμιστές της ειρήνης». Να είμαστε άντρες και γυναίκες της Εκκλησίας, οικοδόμοι της ειρήνης, όπως μας το ζητά ο ίδιος ο Κύριος στο Ευαγγέλιό του. Να είμαστε άντρες και γυναίκες παρηγοριάς. Να είμαστε άντρες και γυναίκες εποικοδομητικοί, με τη δυνατή έννοια της λέξης, δηλαδή αντί των παραπόνων, που μας επαναφέρουν σε ένα στείρο παρελθόν, να ξέρουν να πουν ένα λόγο ενθαρρυντικό, ένα λόγο που οικοδομεί το μέλλον και εδραιώνει την ελπίδα. Άντρες και γυναίκες που οικοδομούν τη γαλήνη-ειρήνη και την ωραιότητα. Να βλέπουμε στον άλλον όχι αυτό που τον κάνει διαφορετικό από εμάς, στη γλώσσα, στην εθνικότητα, στην προέλευση, ακόμα και στην ανθρώπινη και διανοητική καλλιέργεια, αλλά στον άλλο να βλέπουμε πάντοτε τον αδελφό μας, για τον οποίο ο Χριστός πέθανε και αναστήθηκε.

Κατά τα φετινά Χριστούγεννα σας προτρέπω να είστε άντρες και γυναίκες βαθιά επηρεαζόμενοι από τον Λόγο του Θεού, που ενσαρκώθηκε για μας, γεννήθηκε στη φτώχεια ενός σπηλαίου, και στη φτώχεια ενός κόσμου δοκιμασμένου από τον πόλεμο. Στέλνω αυτήν την ποιμαντορική επιστολή, που είναι η τελευταία του 2022, σε όλους τους πιστούς της Εξαρχίας μας. Την στέλνω επίσης και σε όλους τους φίλους, που ενώνονται μαζί μας στην κοινή πίστη και στην κοινή ελπίδα. Στις ποιμαντορικές μου επιστολές του παρόντος έτους επέμεινα πολλές φορές σ’ αυτήν την άποψη, την οποία θεωρώ θεμελιώδη, δηλαδή στο να είμαστε άντρες και γυναίκες ειρήνης και εκκλησιαστικής κοινωνίας. Αυτήν την άποψη την θεωρώ ακρογωνιαίο λίθο, και όχι μία ασήμαντη πέτρα στην καθημερινή χριστιανική μας ζωή στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στην Εξαρχία μας.

Γιατί: «Πραγματικά σήμερα η Παρθένος εγέννησε τον Εμμανουήλ στην Βηθλεέμ. Ο προφητικός λόγος του Ησαΐα σήμερα έγινε πραγματικότητα. Μία γη παρθένος είχε γεννήσει τον Αδάμ, αρχηγό της γης. Μία Παρθένος σήμερα γέννησε τον Αδάμ, αρχηγό του ουρανού (…) Σήμερα η Θεότητα τυπώθηκε στην ανθρώπινη φύση, ώστε και η ανθρώπινη φύση να χαραχθεί με τη σφραγίδα της θεότητας».

 π. Εμμανουήλ Νιν

Αποστολικός Έξαρχος