Nella morte di Benedetto XVI.

…con l’animo lieto…

La morte di Benedetto XVI ci riempie di tristezza nella nostra umanità, ma anche la nostra fede, la nostra configurazione quotidiana col Crocefisso e Risorto, ci riempie di speranza e di consolazione. Le stesse parole del papa emerito proprio un anno fa ci riempiono della consapevolezza che, per la fede nel Signore, viviamo questo momento nella serenità ed anche nella pace: “…sono comunque con l’animo lieto perché confido fermamente che il Signore non è solo il giudice giusto, ma al contempo l’amico e il fratello che ha già patito egli stesso le mie insufficienze e perciò, in quanto giudice, è al contempo mio Paraclito. In vista dell’ora del giudizio mi diviene così chiara la grazia dell’essere cristiano. L’essere cristiano mi dona la conoscenza, di più, l’amicizia con il giudice della mia vita e mi consente di attraversare con fiducia la porta oscura della morte”.

Questa mattina, quando ho appreso la notizia della morte di Benedetto XVI, ho iniziato a pensare cosa avrei potuto scrivere in questo momento della vita della Chiesa, e ho visto che i sentimenti erano quasi gli stessi di dieci anni fa in quel febbraio 2013. Per questo, vi ripropongo un mio articolo pubblicato in quel frangente della storia della Chiesa di Roma.

+P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

 

 

 

Crocifissi insieme a Colui che per noi è stato crocifisso

L’umile lavoratore diventato umile pastore.

          La liturgia bizantina, nella settimana che precede l’inizio della Quaresima, canta questo tropario: “Digiunando dai cibi, anima mia, senza purificarti dalle passioni, invano ti rallegri per l’astinenza, perché se essa non diviene per te occasione di correzione, sei in odio a Dio come menzognera e ti rendi simile ai ­perfidi demoni che non si cibano mai. Non rendere dunque inutile il digiuno peccando, ma rimani irremovibi­le sotto gli impulsi sregolati, facendo conto di stare presso il Salvatore crocifisso, o meglio di essere croci­fissa insieme a Colui che per te è stato crocifisso, gridando a lui: Ricòrdati di me Signore, quando verrai nel tuo regno”. È un testo che spiega il vero senso del digiuno cristiano e alla fine del testo presenta il ruolo centrale della croce di Cristo nella vita dei cristiani: “crocifissi insieme a Colui che per noi è stato crocifisso”. Le parole di Benedetto XVI nell’ultima udienza del suo pontificato mi hanno fatto pensare al tropario citato, quando ha detto: “Non abbandono la croce, ma resto in modo nuovo presso il Signore Crocifisso. Non porto più la potestà dell’officio per il governo della Chiesa, ma nel servizio della preghiera resto, per così dire, nel recinto di san Pietro. San Benedetto, il cui nome porto da Papa, mi sarà di grande esempio in questo. Egli ci ha mostrato la via per una vita, che, attiva o passiva, appartiene totalmente all’opera di Dio”.

          Quando il 19 aprile 2005 Benedetto XVI, da poco eletto alla sede di Pietro nella Chiesa di Roma, si presentò al suo popolo nella loggia della basilica vaticana, si definì come “un umile lavoratore nella vigna del Signore”. Dopo quasi otto anni di quotidiano umile lavoro, spesso strenua fatica, lo vediamo consegnare la vigna arata, potata, curata con amore sponsale ad un altro che dovrà continuarne la coltivazione. Nel pastore –e perché no?- nell’agricoltore Benedetto XVI abbiamo visto quell’amoroso servizio che il profeta Isaia canta per la sua vigna: “Voglio cantare per il mio diletto un cantico d'amore alla sua vigna. Il mio diletto possedeva una vigna su un colle ubertoso. Egli la vangò, la liberò dai sassi e la piantò di viti eccellenti, in mezzo ad essa costruì una torre e vi scavò anche un tino; attese poi che facesse uva, invece produsse uva aspra” Is 5,1-4). Cristo stesso nel vangelo usa questa immagine della vigna per parlare dell'amore di Dio verso il suo popolo. Come se l’umile lavoratore Joseph Ratzinger, diventato per volontà di Dio ed il voto umano l’umile pastore Benedetto XVI, non avesse voluto fare altro e niente di meno, che vivere in sé stesso, incarnare nel suo ministero pastorale, il canto del profeta sulla sua amata vigna.

          Umile lavoratore diventato umile pastore. Lungo il suo pontificato Benedetto XVI ha voluto in qualche modo sparire, farsi piccolo, farsi discreto, ma non per ostensione ma per mostrare Colui che è il vero pastore, incarnato, fattosi uomo per noi. Dall'inizio alla fine del suo ministero pastorale non ha voluto parlare di sé stesso, bensì come umile pastore parlare dell'unico Pastore. Già nella liturgia di inizio di pontificato non volle né presentarsi, né proporre dei programmi, ma presentare il Pastore, colui a chi lui stesso e tutti i simboli di quella liturgia facevano riferimento, e perciò da buon mistagogo ne spiegò la simbologia.

Quando il 1° maggio 2011, domenica di san Tommaso, Giovanni Paolo II per la benevolenza di Dio e per l’autorità apostolica del suo successore nella sede romana Benedetto XVI, entrò nell’albo dei beati, la folla accorse di nuovo tra le braccia di piazza San Pietro, quel colonnato che, come il grembo di una madre,accoglie i figli. E in quei giorni di maggio colpì direi l’umiltà, la discrezione, la presenza quasi silenziosa di Benedetto XVI, come se di forma naturale e convinta avesse voluto mettersi da parte, all’ombra, per lasciar che fosse il predecessore ed amico che riprendesse il suo posto. La vigilia della beatificazione, in quel circo massimo romano gremito di giovani, Benedetto XVI da Castelgandolfo, ancora una volta discreto quasi nascosto guidò, come pastore della diocesi romana, la preghiera conclusiva di quella lunga vigilia. Però la domenica a piazza San Pietro lui fu veramente il liturgo, che invocò il Nome della Santa Trinità all’inizio della liturgia, che proclamò davanti alla Chiesa e al mondo la santità del nuovo beato, che commentò la Parola di Dio, e sui doni presentati invocò lo Spirito Santo affinché diventassero il Corpo e il Sangue di Cristo. In una celebrazione liturgica concelebrata coi patriarchi delle Chiese Orientali cattoliche ed i padri cardinali, conclusasi con la sua preghiera silenziosa e discreta davanti alla bara del suo predecessore beato Giovanni Paolo II.

          Umile pastore fino alla conclusione del suo pontificato, del suo umile servizio alla Chiesa Cattolica. Dopo aver annunciato in modo dimesso, e usando una lingua forse in molti non più capita, che voleva continuare a portare il peso della croce di Cristo, ma in modo molto diverso, e nelle settimane che hanno susseguito questo annuncio non ha parlato di sé stesso bensì umile pastore ha continuato ad annunciare Colui che è il vero Pastore. Nel suo ultimo incontro con i fedeli in quella piazza San Pietro dalle braccia protese, Pietro ha abbracciato la Chiesa e la Chiesa ha abbracciato Pietro. E nella sua catechesi, ancora una volta discreta ed umile e per questo grande, il pastore –l’umile lavoratore- con la sua parola ha curato con amore per ultima volta la sua amata vigna. E lo ha fatto nel ringraziamento a Dio che guida sempre la Chiesa, nella grande fiducia che il Vangelo è l’unica forza della Chiesa. Convinto che il Signore l’ha guidato nei giorni di sole e di gioia e nei giorni di foschia e di sofferenza; nei giorni in cui il mare è stato sereno e la barca solcava senza difficoltà, e nei giorni in cui le onde l’hanno sbattuta e sembrava che il Signore dormisse. Ma lui, il Signore c’era e c’è, e questa è la nostra fede. Convinti che Dio ci ama e ha dato il suo Figlio per noi. E Benedetto XVI ha ringraziato ancora tante persone che fedelmente hanno collaborato con lui, con spirito di fede e di umiltà; per fare della Chiesa non una organizzazione ma un corpo vivo, comunione di fratelli e sorelle nel Corpo di Cristo che ci unisce tutti. In un amore, ha ancora ricordato Benedetto XVI che delle volte porta a scelte difficili, sempre per il bene della Chiesa. Consapevolezza certa che dal momento della sua accettazione come successore di Pietro nella chiesa di Roma lui, il Papa, non apparteneva più a sé stesso bensì a tutti e per sempre nell’abbraccio vicendevole di cui piazza San Pietro in questa ultima udienza è diventata tipo e testimone. Quindi il vignaiolo, il pastore, alla fine diremmo riprende il ruolo di teologo e spiega il mistero della croce, di cui lui non scende bensì rimane in modo nuovo presso il Signore crocifisso. Le parole di Benedetto XVI: “Non abbandono la croce, ma resto in modo nuovo presso il Signore Crocifisso”, ci portano a quelle del tropario iniziale: “… facendo conto di stare presso il Salvatore crocifisso, o meglio di essere croci­fissa insieme a Colui che per te è stato crocifisso”.

          Dal 28 febbraio Benedetto XVI non scende dalla croce ma il suo nascondimento illumina Colui che per noi è appeso alla croce. Nella liturgia bizantina, durante la lettura del vangelo al vespro del Venerdì Santo, l’immagine del crocifisso viene deposta dalla croce, avvolta in un lenzuolo e sepolta sotto l’altare che diventa la tomba da cui sgorga la risurrezione e la vita. In mezzo alla navata comunque rimane sempre, a vista di tutti la croce di Cristo. Benedetto XVI si fa umile, sparisce, lasciando però in mezzo alla Chiesa la croce vivificante di nostro Signore Gesù Cristo, che è sempre per noi cristiani l’albero della vita che ci porta all’incontro con l’unico vero Pastore della Chiesa.

 (Pubblicato su L’Osservatore Romano il 1° marzo 2013)

 ΣΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΒΕΝΕΔΙΚΤΟΥ 16^ου

 

«… με χαρούμενη ψυχή….»

 

Ο θάνατος του Βενεδίκτου 16^ου μας γεμίζει θλίψη στην ανθρώπινη φύση μας, αλλά και στην πίστη μας, στη καθημερινή μας μίμηση του Σταυρωθέντα και Αναστάντα Χριστού, μας γεμίζει ελπίδα και παρηγοριά. Τα ίδια τα λόγια του τέως Πάπα ακριβώς πριν από ένα χρόνο, μας ζωντανεύουν τη συνειδητοποίηση ότι με την πίστη μας στον Κύριο, ζούμε τη στιγμή αυτή του θανάτου μας με γαλήνη και με ειρήνη: «….ζω με χαρούμενη ψυχή γιατί εμπιστεύομαι σταθερά ότι ο Κύριος δεν είναι μονάχα ο δίκαιος κριτής, αλλά ταυτόχρονα είναι ο φίλος και ο αδελφός, ο οποίος ήδη υπέμεινε τις αδυναμίες του, και επομένως, ως δίκαιος κριτής είναι ταυτόχρονα και ο Παράκλητός μου. Ενόψει της ώρας της κρίσεως γίνεται σε μένα καθαρή η χάρη να είμαι χριστιανός. Αυτή η χάρη να είμαι χριστιανός μου δίνει τη συνείδηση, και ακόμα περισσότερο τη φιλία με τον κριτή της ζωής μου και μου επιτρέπει να περάσω με εμπιστοσύνη τη σκοτεινή πόρτα του θανάτου».

 

Σήμερα το πρωί, όταν πληροφορήθηκα την είδηση του θανάτου του Βενέδικτου 16^ου, άρχισα να σκέπτομαι τι θα μπορούσα να γράψω κατά τη στιγμή αυτή της ζωής της Εκκλησίας  και διαπίστωσα ότι τα αισθήματά μου ήταν σχεδόν τα ίδια με τα αισθήματα που είχα πριν δέκα χρόνια, κατά τον Φεβρουάριο του 2013. Για τον λόγο αυτό σας προτείνω το άρθρο μου εκείνο, που δημοσιεύτηκε κατά την ιστορική εκείνη στιγμή της ιστορίας, στην Εκκλησία της Ρώμης.

 

π. Εμμανουήλ Νιν

Αποστολικός Έξαρχος

 

  

 

 

Σταυρωμένος με Εκείνον, ο οποίος σταυρώθηκε για μας.

Ο ταπεινός εργάτης, που έγινε ταπεινός ποιμένας.

       Η βυζαντινή θεία λατρεία, κατά την εβδομάδα που προηγείται της Μεγάλης Σαρακοστής, ψάλλει αυτό το τροπάριο: «Βρωμάτων νηστεύουσα, ψυχή μου, καὶ παθῶν μὴ καθαρεύουσα, μάτην ἐπαγάλλῃ τῇ ἀτροφίᾳ· εἰ μὴ γὰρ ἀφορμή σοι γένηται πρὸς διόρθωσιν, ὡς ψευδὴς μισεῖσαι παρὰ Θεοῦ, καὶ τοῖς κακίστοις δαίμοσιν ὁμοιοῦσαι, τοῖς μηδέποτε σιτουμένοις· μὴ οὖν ἁμαρτάνουσα, τὴν νηστείαν ἀχρειώσῃς, ἀλλ᾿ ἀκίνητος, πρὸς ὁρμὰς ἀτόπους μένε, δοκοῦσα παρεστάναι ἐσταυρωμένῳ τῷ Σωτῆρι, μᾶλλον δὲ συσταυροῦσθαι, τῷ διὰ σὲ σταυρωθέντι, ἐκβοῶσα πρὸς αὐτόν· μνήσθητί μου Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου.»  Είναι ένα κείμενο που εξηγεί το αληθινό νόημα της χριστιανικής νηστείας και στο τέλος του κειμένου παρουσιάζει τον κεντρικό ρόλο του Σταυρού του Χριστού στη ζωή των χριστιανών: «σταυρωμένος με Εκείνον ο οποίος σταυρώθηκε για μας». Οι λέξεις του Πάπα Βενέδικτου 16^ου κατά την τελευταία του γενική ακρόαση της αρχιερατείας του με έκαναν να σκεφτώ το παραπάνω τροπάριο, όταν είπε: «Δεν εγκαταλείπω τον Σταυρό, αλλά μένω με νέο τρόπο δίπλα στον Σταυρωμένο Κύριο. Δεν έχω πια την εξουσία του ρόλου μου στη διακυβέρνηση της Εκκλησίας, αλλά στην υπηρεσία της προσευχής παραμένω στο περιβάλλον του Αγίου Πέτρου. Ο Άγιος Βενέδικτος, του οποίου ως Πάπας φέρω το όνομά του, μου δίνει το μεγάλο παράδειγμα στο θέμα αυτό. Αυτός μας δείχνει τον δρόμο για μία ζωή, ενεργητική ή παθητική, που ανήκει ολοκληρωτικά στο έργο του Θεού».

Στις 19 Απριλίου 2005, όταν ο Βενέδικτος 16^ος λίγο μετά την εκλογή του στην έδρα του Αποστόλου Πέτρου, στην Εκκλησία της Ρώμης, παρουσιάστηκε στο λαό του από τον εξώστη της Βασιλικής του Βατικανού, προσδιόρισε τον εαυτό του ως ένα «ταπεινό εργάτη στον αμπελώνα του Κυρίου». Μετά από σχεδόν οχτώ χρόνια καθημερινής ταπεινής και συχνά εξαντλητικής εργασίας, τον βλέπουμε να παραδίδει τον αμπελώνα του Κυρίου, τον οποίο υπηρέτησε με συζυγική αγάπη, να τον παραδίδει σε έναν άλλον, ο οποίος θα συνεχίσει την καλλιέργεια του αμπελώνα αυτού. Στον ποιμένα, και γιατί όχι στον αγρότη Βενέδικτο 16^ο είδαμε τον αφοσιωμένο υπηρέτη, τον οποίο ο προφήτης ψάλλει για τον αμπελώνα του: «Θέλω να ψάλω για τον εκλεκτό μου ένα άσμα αγάπης για τον αμπελώνα του. Ο εκλεκτός μου κατείχε έναν αμπελώνα πάνω σε ένα καταπράσινο λόφο. Αυτός τον καλλιέργησε , τον απάλλαξε από τις πέτρες, τον φύτεψε με εκλεκτά κλήματα, στη μέση οικοδόμησε έναν πύργο και έσκαψε γύρω του μία τάφρο· περίμενε ότι θα παράγει γλυκά σταφύλια, αλλά αντίθετα παρήγαγε ξυνοστάφυλλα (Ησ.5, 1-4). Ο ίδιος ο Χριστός στο Ευαγγέλιο χρησιμοποιεί αυτήν την εικόνα του αμπελώνα, για να παρουσιάσει την αγάπη του Θεού προς τον λαό του. Είναι φανερό ότι ο  ταπεινός εργάτης Ιωσήφ Ράτζινγκερ, ο οποίος με τη θέλησή του Θεού και με την ψήφο των ανθρώπων εκλεκτόρων του έγινε ο ταπεινός ποιμένας Βενέδικτος 16^ος, δεν θέλησε να πράξει τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από το να ζήσει το θέλημα του Θεού, και στην αποστολική του διακονία να ενσαρκώσει το άσμα του προφήτου για τον αγαπημένο του αμπελώνα.

Ταπεινός εργάτης που έγινε ταπεινός ποιμένας. Κατά την αρχιερατεία του ο Βενέδικτος 16^ος θέλησε κατά κάποιο τρόπο να εξαφανιστεί, να γίνει μικρός, να γίνει διακριτικός, όχι από επίδειξη, αλλά για να μας παρουσιάσει Εκείνον, ο οποίος είναι ο αληθινός ποιμένας, ο ενσαρκωμένος, αυτός που έγινε άνθρωπος για μας. Από την αρχή ως το τέλος της ποιμαντικής διακονίας δεν θέλησε να μιλήσει για τον εαυτό του, αλλά να είναι ο ταπεινός ποιμένας ο οποίος μιλά για τον μοναδικό Ποιμένα. Ήδη από τη Θεία Λειτουργία στην αρχή της αρχιερατείας του δεν θέλησε να παρουσιαστεί, ούτε να παρουσιάσει προγράμματα, αλλά να παρουσιάσει τον Καλό Ποιμένα, Εκείνον τον οποίο έπρεπε να μιμείται ο ίδιος, και όλα τα σύμβολα τα οποία αναφέρονται σ’ Αυτόν, και επομένως να είναι ένας μυσταγωγός, που ερμηνεύει όλη την αρχιερατική συμβολολογία.

Την 1^η Μαΐου 2011, Κυριακή του Θωμά, όταν ο αείμνηστος Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’, χάρη στην ευσπλαχνία του Θεού και την αποστολική εξουσία του Πάπα Βενέδικτου 16^ου, μπήκε στον κατάλογο των Μακαρίων της Καθολικής Εκκλησίας, το πλήθος των πιστών έσπευσε και πάλι στην τεράστια αγκαλιά με τις κολόνες της Πλατείας του Αγίου Πέτρου, μια αγκαλιά που μοιάζει με τα σπλάχνα μίας μητέρας που αγκαλιάζει τα παιδιά της. Στις ημέρες εκείνες του Μαΐου εντυπωσίασε θα έλεγα η ταπεινοφροσύνη, η διακριτικότητα, η σχεδόν σιωπηλή παρουσία του Βενέδικτου 16^ου σαν να ήθελε με τρόπο φυσιολογικό και πεπεισμένο να μείνει απαρατήρητος, στη σκιά, για να αφήσει τον προκάτοχο και φίλο  του να τραβήξει όλη την προσοχή. Την παραμονή της Μακαριότητας στο ρωμαϊκό εκείνο «Τσίρκο Μάσσιμο», κατάμεστο από κόσμο, ο Βενέδικτος 16^ος από τη θερινή διαμονή του στο Καστέλ Καντόλφο και πάλι διακριτικός, και σχεδόν κρυμμένος, καθοδηγούσε ως αρχιποιμένας της Ρώμης, την τελική προσευχή της μακρόωρης εκείνης αγρυπνίας. Αλλά την Κυριακή, στην πλατεία του Αγίου Πέτρου ήταν πραγματικά ο ιερουργός, ο οποίος επικαλέστηκε το Όνομα της Αγίας Τριάδος στην αρχή της Θείας Λειτουργίας και διακήρυξε μπροστά στην Εκκλησία και στον κόσμο την αγιοσύνη του νέου Μακάριου, κήρυξε τον λόγο του Θεού, και έκανε την επίκληση στο Πανάγιο Πνεύμα, ώστε τα Τίμια Δώρα να γίνουν το Σώμα και του Αίμα του Χριστού. Ήταν ένα ιερό συλλείτουργο με τους Πατριάρχες των Καθολικών Ανατολικών Εκκλησιών και τους Πατέρες Καρδινάλιους, το οποίο κατέληξε με τη σιωπηλή και διακριτική προσευχή του Επισκόπου Ρώμης μπροστά στο φέρετρο του προκατόχου του, του Μακάριου Ιωάννη Παύλου Β’.

Ταπεινός ποιμένας μέχρι το τέλος της αρχιερατείας του, της ταπεινής υπηρεσίας του στην Καθολική Εκκλησία. Αφού ανήγγειλε την παραίτησή του, χρησιμοποιώντας μία γλώσσα μη κατανοητή από πολλούς, δηλώνοντας ότι επιθυμεί να συνεχίσει να σηκώνει το βάρος του Σταυρού του Χριστού, αλλά με τρόπο πολύ διαφορετικό, κατά τις επακόλουθες εβδομάδες δεν μίλησε για τον εαυτό του, παρά μόνο ως  ταπεινός ποιμένας, ο οποίος κηρύττει τον αληθινό Καλό Ποιμένα, τον Ιησού Χριστό. Κατά την τελευταία του συνάντηση με τους πιστούς στην ανοιχτή πλατεία του Αγίου Πέτρου, ο διάδοχος του Πέτρου αγκάλιασε την Εκκλησία, και η Εκκλησία αγκάλιασε τον Πέτρο. Και στην κατήχησή του, και πάλι διακριτική και ταπεινή (και επομένως μεγάλη), ο ποιμένας (ο ταπεινός εργάτης), με τον λόγο του κηρύγματός του φρόντισε με αγάπη για τελευταία φορά τον αγαπημένο του αμπελώνα. Και το έκανε αυτό ευγνωμονώντας τον Θεό, ο οποίος καθοδηγεί πάντοτε την Εκκλησία, με μεγάλη εμπιστοσύνη ότι το Ευαγγέλιο είναι η μοναδική δύναμη Της. Ήταν πεπεισμένος ότι ο Κύριος οδηγεί την Εκκλησία στις ημέρες του ήλιου και της χαράς, όπως και στις μέρες της συννεφιάς και του πόνου· στις ημέρες κατά τις οποίες η θάλασσα είναι γαλήνια και η βάρκα αρμενίζει χωρίς δυσκολία, όπως και στις μέρες κατά τις οποίες τα κύματα την χτυπούν και ο Κύριος φαίνεται να κοιμάται. Αλλά Εκείνος, ο Κύριος ήταν και είναι παρών, και αυτή είναι η πίστης μας. Είμαστε πεπεισμένοι ότι ο Θεός μας αγαπά, και έδωσε τον Υιό του για εμάς. Και ο Βενέδικτος 16^ος ευχαρίστησε ακόμα τόσα και τόσα πρόσωπα, τα οποία συνεργάστηκαν πιστά μαζί του, με πνεύμα πίστης ταπεινοφροσύνης: για να κάνουν την Εκκλησία όχι μία οργάνωση αλλά ένα σώμα που ζει, μία κοινωνία αδελφών ανδρών και γυναικών, μέσα στο Σώμα του Χριστού, το οποίο  όλους μας ενώνει. Μέσα σε μία αγάπη, υπενθυμίζει ακόμα ο Βενέδικτος 16^ος , η οποία μερικές φορές μας οδηγεί σε δύσκολες επιλογές, για το καλό της Εκκλησίας. Πρόκειται για μία συνειδητοποίηση βέβαιη, η οποία από τη στιγμή που έγινε δεκτή από τον διάδοχο του Αποστόλου Πέτρου στην Εκκλησία της Ρώμης, ο Πάπας δεν ανήκε πια στον εαυτό του, αλλά σε όλους και για πάντα, σε έναν αμοιβαίο εναγκαλισμό, του οποίου η τελευταία συνάντηση στην πλατεία του Αγίου Πέτρου ήταν τύπος και μαρτυρία. Επομένως, ο αμπελουργός ο ποιμένας παίρνει τον ρόλο του θεολόγου, και εξηγεί το μυστήριο του Σταυρού, από τον οποίο δεν κατεβαίνει, αλλά παραμένει σταυρωμένος με νέο τρόπο κοντά στον σταυρωμένο Κύριό του. Οι λέξεις του Βενεδίκτου 16^ου είναι αυτές: Δεν εγκαταλείπω τον Σταυρό, αλλά με νέο τρόπο μένω κοντά στον Σταυρωμένο Κύριό μου», οι λέξεις αυτές μας οδηγούν στις λέξεις του τροπαρίου  με το οποίο αρχίσαμε τον στοχασμό μας: «…με τον τρόπο αυτό υπολογίζουμε να βρεθούμε κοντά στον σταυρωμένο Λυτρωτή μας, ή σωστότερα να σταυρωθούμε μαζί μ’ Εκείνον που σταυρώθηκε για μας».

Στις 28 Φεβρουαρίου ο Βενέδικτος δεν κατέβηκε από τον Σταυρό, αλλά η νέα του κατάσταση φωτίζει Εκείνον που σταυρώθηκε για μας στον Σταυρό. Στη βυζαντινή θεία λατρεία, κατά την ανάγνωση του ευαγγελίου στον εσπερινό της Μεγάλης Παρασκευής, η εικόνα του σταυρωμένου αποκαθηλώνεται από τον Σταυρό, περιτυλίγεται σε ένα σεντόνι και ενταφιάζεται κάτω από την Αγία Τράπεζα, η οποία γίνεται ο τάφος από τον οποίο αναβλύζει η ανάσταση και η ζωή. Αλλά μέσα στον ναό παραμένει ορατός από όλους ο Σταυρός. Ο Βενέδικτος 16^ος γίνεται ταπεινός, εξαφανίζεται, αφήνοντας όμως στο μέσο της Εκκλησίας τον ζωοποιό Σταυρό του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, ο οποίος για μας τους χριστιανούς είναι πάντοτε το δέντρο της ζωής, το οποίο μας οδηγεί προς τη συνάντηση με τον μοναδικό Καλό Ποιμένα της Εκκλησίας.

 (Άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Αγίας Έδρας «L’Osservatore Romano», την 1^η Μαρτίου 2013)

 

Adamo ed Eva

Cattedrale della Santissima Trinità. Atene

 

L’umanità di Cristo, assunta da Maria, diventa il nuovo paradiso.

A proposito di alcuni tropari bizantini del periodo di Natale

       I testi liturgici bizantini, come d’altronde quelli delle altre liturgie cristiane di Oriente e di Occidente, sono quasi sempre delle vere e proprie professioni della fede cristiana, attorno al mistero dell’Incarnazione del Verbo di Dio; alla sua Nascita ed Epifania ai pastori, ai magi; alla sua discesa e piena manifestazione nelle acque del Giordano; alla sua passione, morte e risurrezione; alla sua ascensione e glorificazione nei cieli ed infine al dono del suo Santo Spirito nella Pentecoste. Un bel esempio di questo legame indissolubile tra preghiera e professione di fede lo troviamo, nella tradizione liturgica bizantina, nei giorni tra il 25 ed il 31 dicembre, attraverso i testi liturgici sia del vespro che del mattutino. In essi è contemplato e cantato il mistero della nascita del Verbo eterno di Dio incarnatosi dallo Spirito Santo e dalla Vergine Maria, e troviamo sgranata una vera e propria professione di fede in cui si raccoglie la teologia e la cristologia dei quattro primi grandi concili ecumenici, specialmente quello di Calcedonia del 451.

       Un primo dei tropari che voglio mettere in evidenza è preso dal vespro di uno dei giorni del “dopo festa” natalizio: “Hai assunto la forma di Adamo, tu che sei, perfettissimo, in forma di Dio; e vuoi essere tenuto tra le mani, tu che stringi in mano l’universo con la tua potenza. Così esclamava la pura, tutta immacolata, e diceva: Ti avvolgerò dunque in fasce come bambino? E come allatterò te, che nutri l’uni­ver­so? Come non stupirò per la tua po­vertà che trascende il pensiero? Come ti chiamerò ‘Figlio mio’, io che ho ora il titolo di serva tua? Canto e benedico te, che doni al mondo la grande misericordia”. Si tratta di un testo in cui si canta e si celebra la professione di fede cristologica che sgorga dalla celebrazione dell’Incarnazione stessa del Verbo di Dio. Vi troviamo delle immagini quasi opposte tra di esse, e che il testo mette in evidenza: forma di Adamo-forma di Dio; è tenuto tra le mani Colui che tiene nelle sue tutto l’universo; è allattato Colui che nutre tutti. Infine, nella bocca della Madre di Dio stessa le due voci: Figlio e serva. Il riferimento alla “povertà che stupisce l’universo” ha sicuramente come retroterra il testo di Fil 2,7ss.

       Il secondo dei tropari, è messo pure in bocca alla Madre di Dio, e certamente anche in bocca alla Chiesa stessa che, nella celebrazione di questi testi, professa la sua fede nel Verbo di Dio incarnato, vero Dio e vero uomo: “La tutta pura, vedendo il Dio che è prima dei secoli, divenuto bambino per aver preso da lei un corpo, tenendolo con le mani e coprendolo di baci, piena di gioia gli diceva: Dio altissimo, Re invisibile, come dunque ti vedo e non riesco a comprendere il mistero della tua smisurata povertà? È infatti una minuscola grotta, e di proprietà altrui, quella che ti accoglie ora che sei nato senza violare la mia verginità, con­ser­vando il mio grembo come prima del parto, e do­nando la grande misericordia”. Troviamo delle immagini belle ed anche toccanti presentate dal testo per via di contrasto: il Dio eterno che diventa bambino, l’invisibile che è visto. Inoltre, la vera umanità di Cristo viene messa in luce anche con un’immagine pienamente umana: “…tenendolo con le mani e coprendolo di baci…”. E ancora una volta, anche in questo tropario, l’Incarnazione del Verbo è presentata con l’immagine del farsi piccolo, del farsi povero, della povertà senza limiti fino ad “…una minuscola grotta, proprietà altrui…”.

       Un altro dei tropari mette in scena la figura dei tre magi venuti dalla Persia. Questo è un tema evangelico proprio del Natale. Ricordiamo che le pericopi evangeliche lette tra il 24 ed il 25 dicembre nella tradizione bizantina, ci hanno presentato tre manifestazioni, tre epifanie: la nascita di Cristo; la manifestazione ai pastori; la manifestazione ai magi venuti da lontano. Un tropario pure questo messo in bocca a Maria, in bocca alla Chiesa stessa che, pur nello stupore diventa anche voce supplicante: “Mentre la venerabile, supplice e stupita, diceva queste cose, sentì i magi che stavano insieme davanti alla grotta, e disse loro: Chi volete, voi? Vedo infatti che venite da un paese straniero: persiani d’aspetto, ma non di animo, in modo strano siete partiti e avete viaggiato, e siete venuti con sollecitudine a colui che si è estraniato dalle altezze per ve­nire in modo strano, come egli sa, ad abitare in me; siete venuti a adorare lui, che dona al mondo la grande misericordia”. Il testo mette bellamente in parallelo il “farsi stranieri” dei magi ed il “farsi straniero” di Cristo stesso nella sua incarnazione e la sua nascita. Il testo sembra quasi volesse anche indicare il profondo cambiamento avvenuto ai tre persiani frutto del loro “peregrinare” verso Cristo: “Vedo infatti che venite da un paese straniero: persiani d’aspetto, ma non di animo”.

       Infine, un ultimo tropario di questi giorni tra la festa del Natale e quella della Circoncisione di Cristo, raccoglie un terzo aspetto della teologia di questo periodo: “Rallégrati, Gerusalemme, fate festa, voi tutti che amate Sion. Oggi è stato sciolto l’antico vincolo della condanna di Adamo; ci è stato aperto il paradiso; il serpente è stato annientato: ora, infatti, egli ha visto colei che un tempo aveva ingannata, divenuta Madre del Creatore. O abisso della ricchezza, della sapienza e della scienza di Dio! Colei che aveva procurato la morte ad ogni carne, come strumento del peccato, è divenuta primizia della salvezza per tutto il mondo mediante la Madre di Dio, poiché da lei nasce bam­bino il Dio perfettissimo: con la sua nascita egli sigilla la verginità di lei, con le fasce scioglie le catene dei peccati, e sana con la sua infanzia le penose doglie di Eva. Danzi dun­que tutta la creazione ed esulti, perché il Cristo è venuto per richiamarla dall’esilio, e salvare le anime nostre”. Il testo riprende il tema della redenzione di Adamo, già trovata nel primo dei tropari, ed aggiunge quello di Maria come nuova Eva: l’antica condanna di Adamo e la riapertura del paradiso; la donna una volta ingannata, divenuta Madre del Creatore. Possiamo dire che il tropario evidenzia in modo molto chiaro il parallelo tra il peccato avvenuto nel paradiso, e la redenzione avvenuta nell’Incarnazione del Verbo di Dio. L’umanità di Cristo, assunta da Maria, diventa il nuovo paradiso.

 

“Colei che è più ampia dei cieli”.

R. Kopsidis, XX secolo.

Abside chiesa cattedrale della Santissima Trinità, Atene

  

La preparazione al Natale nella tradizione bizantina

Guardiamo la Vergine, trono glorioso dei cherubini.

          La tradizione bizantina celebra in modo speciale i giorni che precedono immediatamente le grandi feste, giorni chiamati “proeòrtia” (“prefesta”, “giorni prefestivi”), in cui troviamo dei tropari, dei testi liturgici che preparano, introducono pedagogicamente e teologicamente alla grande festa che si celebra. Per il Natale i giorni di pre-festa iniziano il 20 dicembre e arrivano fino al 23, essendo già il 24 il giorno della grande Vigilia di Natale. Mi soffermo un attimo in alcuni dei tropari del vespro di questi quattro giorni prefestivi, testi in cui si sottolinea il mistero centrale della fede cristiana, cioè l’incarnazione del Verbo eterno di Dio dallo Spirito Santo e dalla Santissima Vergine Maria. Sono dei testi che, adoperando delle bellissime immagini poetiche, usano soprattutto testi ed immagini veterotestamentarie per parlare della verginità di Maria, della nascita nella carne del Verbo eterno di Dio e della sua manifestazione agli uomini.

Diversi dei tropari iniziano con l’esortazione a salire verso Betlemme, una salita con la mente e con il cuore per celebrare lì il mistero dell’Incarnazione del Verbo di Dio: “Celebriamo, o popoli, le festività vigilari della Natività di Cristo: e sollevando l’intelletto, saliamo con la mente a Betlemme e con i pensieri dell’anima contempliamo la Vergine che si appresta a partorire nella grotta il Signore dell’universo e Dio nostro…, e contempliamo nella grotta il grande mistero”. Uno dei tropari del vespro del giorno 20 diventa poi una professione di fede nella Santa Trinità, e lo fa con una lettura in chiave chiaramente trinitaria del Trisaghion, lettura che troviamo in altre grandi feste del calendario bizantino: “Celebriamo, o popoli, le festività vigilari della Natività di Cristo: e sollevando l’intelletto, saliamo con la mente a Betlemme e contempliamo nella grotta il grande mistero: si è aperto infatti l’Eden, perché Dio viene da Vergine pura, perfetto nella divinità e nell’umanità. Acclamiamo dunque: Santo Dio, Padre che non ha principio; Santo forte, Figlio incarnato; Santo immortale, Spirito paraclito. Trinità santa, gloria a te”. È un tropario in cui troviamo da una parte di nuovo il collegamento tra la nascita di Cristo e la riapertura dell’Eden, presentando il Natale quasi una prefigurazione della Pasqua di Cristo; e dall’altra parte ci presenta una confessione di fede nelle vere nature divina ed umana di Cristo. In un altro dei tropari del giorno 20 troviamo di nuovo questo collegamento tra la nascita del Verbo di Dio incarnato e la manifestazione del mistero trinitario: “Ascolta, o cielo, e porgi l’orecchio, terra: ecco che il Figlio e Verbo di Dio Padre viene per essere partorito dalla fanciulla ignara d’uomo, secondo il beneplacito di colui che lo ha impassibilmente generato, e con la sinergía del Santo Spirito. Prepàrati, Betlemme, apri la porta, o Eden: poiché Colui “che È” diviene ciò che non era, e l’artefice di tutto il creato viene plasmato: lui che elargisce al mondo la grande misericordia”. Diversi dei testi di questi giorni e poi anche nel periodo del Natale, metteranno in parallelo Betlemme che accoglie il nuovo Adamo e l’Eden che riapre all’umanità redenta le sue porte.

          Due dei tropari del giorno 21 si trattengono nel celebrare la figura di Maria, la Madre di Dio, con delle immagini veramente profonde e toccanti. Il primo dei tropari applica a Maria l’immagine del frumento che in essa germina e che sarà alimento -sarà pane di vita- per gli uomini: “O tutta immacolata Madre di Dio, riconosciamo nel tuo grembo il mucchio di frumento, che inesprimibilmente, oltre intelletto e ragione, porta la spiga che non è stata coltivata: quella che tu generi nella grotta di Betlemme e che con la grazia nutrirà l’intera creazione di divine conoscenze, e redimerà il genere umano dalla fame che distrugge l’anima”. Il secondo dei tropari presenta Maria con l’immagine della giovenca che partorisce il vitello grasso, con un riferimento chiaro a quel vitello grasso che poi verrà sacrificato quando il figliol prodigo ritorna alla casa paterna: “La giovenca immacolata che porta in grembo il vitello grasso, avanza verso la santa grotta, in virtù di mirabile disposizione, per partorirlo e avvolgerlo in fasce come un mortale, e deporlo in una mangiatoia come fanciullino…”. I testi liturgici, come d’altronde la stessa tradizione esegetica dei Padri, accostano, mettono in parallelo delle immagini e dei testi biblici di origine diversa, per farne un’unica esegesi cristologica.

          I tropari dei giorni 22 e 23 si trattengono a contemplare il mistero dell’incarnazione del Verbo di Dio, e lo fanno servendosi di immagini cristologicamente contrastanti, facendo così una vera e propria professione di fede nella vera natura divina e la vera natura umana del Verbo di Dio fatto carne: “Il Verbo Dio, che è portato sulle spalle dei cherubini, unito alla carne secondo l’ipòstasi, ha preso dimora in un grembo tutto immacolato, è divenuto un mortale, e viene nella terra di Giuda per esservi partorito. Prepàrati per il Re universale, o santa grotta, come reggia sublime, e tu, greppia, come trono di fuoco in cui la Vergine Maria lo deporrà bambino, secondo il suo beneplacito, perché egli richiami a sé la sua creatura”. Tre immagini poetiche applicate alla Madre di Dio le troviamo ancora in un altro dei testi liturgici; essa è nube luminosa portatrice di pioggia sulla terra, la rondine spirituale, la reggia che accoglie il Re: “La luminosa nube vivente che porta la pioggia celeste viene per farla stillare sulla terra, e irrigarne il volto. La rondine spirituale che porta in seno la primavera della grazia, per ineffabile disposizione la partorisce, dissipando l’inverno ateo. La reggia pura e incontaminata introduce in una grotta il Re incarnato”.

          Un ultimo dei tropari di questi giorni prefestivi riprende il collegamento tra Betlemme e l’Eden, e ci presenta già la nascita del Verbo di Dio incarnato come l’inizio della nostra liberazione, della nostra redenzione: la spada tolta dalla porta dell’Eden; il muro di separazione abbattuto; gli angeli assieme agli uomini. Di nuovo la liturgia ci mette di fronte a un contrasto con uno scopo chiaramente cristologico: il Creatore che nasce, la Vergine che diventa trono, Lei che accoglie Colui che non può essere contenuto: “Nasce a Betlemme il Creatore dell’universo, e apre l’Eden, il Re che è prima dei secoli; la spada di fuoco si volge indietro; il muro di separazione che era frammezzo è abbattuto; le potenze celesti si mescolano con gli abitanti della terra; gli angeli insieme agli uomini compongono una potente adunanza festiva. Accostatici puri al puro, guardiamo la Vergine come glorioso trono di cherubini, lei che accoglie il Dio che nulla può contenere e porta colui che i cherubini portano con timore, perché egli elargisca al mondo la grande misericordia”.

+P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

           Η βυζαντινή παράδοση τελεί με ιδιαίτερο τρόπο τις ημέρες που προηγούνται άμεσα στις μεγάλες εορτές· κατά την προετοιμασία αυτή οι μέρες ονομάζονται «προεόρτια» κατά τις οποίες βρίσκουμε τροπάρια, λατρευτικά κείμενα που προετοιμάζουν, εισάγουν, παιδαγωγικά και  θεολογικά τη μεγάλη εορτή που περιμένουμε. Για τα Χριστούγεννα οι προεόρτιες ημέρες αρχίζουν στις 20 Δεκεμβρίου μέχρι την 23^η του μηνός, ενώ η 24^η είναι η μεγάλη αγρυπνία των Χριστουγέννων. Σταματώ σε ορισμένα τροπάρια αυτών των προεόρτιων ημερών. Είναι κείμενα που υπογραμμίζουν το κεντρικό μυστήριο της χριστιανικής γιορτής, δηλαδή την ενσάρκωση του αιώνιου Λόγου του Θεού, από το Άγιο Πνεύμα, και την Υπεραγία Παρθένο Μαρία. Είναι κείμενα στα οποία, χρησιμοποιούνται ωραιότατες ποιητικές εικόνες, κείμενα και εικόνες της Παλαιάς Διαθήκης, για να μιλήσουν υπέρ της παρθενίας της Μαρίας, της κατά σάρκα γέννησης του αιωνίου Λόγου του Θεού, και της φανέρωσης του τριαδικού μυστηρίου.

 Διάφορα τροπάρια αρχίζουν με την προτροπή να ανεβούμε προς τη Βηθλεέμ, μία ανάβαση με τον νου και την καρδιά, για να τελέσουμε εκεί το μυστήριο της ενσάρκωσης του Λόγου του Θεού: «Προεορτάσωμεν λαοί, Χριστοῦ τὰ Γενέθλια, καὶ ἐπάραντες τὸν νοῦν, ἐπὶ τὴν Βηθλεὲμ ἀναχθῶμεν τῇ διανοίᾳ, καὶ κατίδωμεν τὴν Παρθένον, τοῖς ψυχικοῖς ὀφθαλμοῖς, ἐπειγομένην τίκτειν ἐν Σπηλαίῳ, τὸν τῶν ὅλων Κύριον καὶ Θεὸν ἡμῶν· οὗ Ἰωσὴφ κατιδών, τῶν θαυμάτων τὸ μέγεθος, ἐδόκει ἄνθρωπον θεωρεῖν, ὡς βρέφος σπαργανούμενον, ὑπενόει δὲ ἐκ τῶν πραγμάτων, Θεὸν εἶναι ἀληθινόν, τὸν παρέχοντα ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν τὸ μέγα ἔλεος»

 Ένα από τα τροπάρια του Εσπερινού της 20^ης Δεκεμβρίου γίνεται επίσης μία ομολογία πίστης στην Αγία Τριάδα, κάνοντας τον ύμνο του Τρισάγιου μία ανάγνωση με καθαρά τριαδικό κλειδί, μία ανάγνωση που τη βρίσκουμε και σε άλλες εορτές του βυζαντινού ημερολογίου: «Προεορτάσωμεν λαοί, Χριστοῦ τὰ Γενέθλια καὶ ἐπάραντες τὸν νοῦν ἐπὶ τὴν Βηθλεὲμ ἀναχθῶμεν τῇ διανοίᾳ, καὶ κατίδωμεν τὸ ἐν Σπηλαίῳ μέγα μυστήριον· ἤνοικται γὰρ ἡ Ἐδέμ, ἐκ Παρθένου Ἁγνῆς Θεοῦ προερχομένου, ὑπάρχοντος τελείου τοῦ αὐτοῦ, ἐν Θεότητι καὶ ἀνθρωπότητι, διὸ κράξωμεν· Ἅγιος ὁ Θεός, ὁ Πατὴρ ὁ ἄναρχος, Ἅγιος Ἰσχυρός, ὁ Υἱὸς ὁ σαρκωθείς, Ἅγιος Ἀθάνατος, τὸ Πανάγιον Πνεῦμα· Τριὰς Ἁγία, δόξα σοι». Είναι ένα τροπάριο στο οποίο βρίσκουμε από τη μια πάλι τη σύνδεση μεταξύ της γέννησης του Χριστού και του ανοίγματος των πυλών της Εδέμ, παρουσιάζοντας τα Χριστούγεννα σχεδόν ως προεικόνιση του Πάσχα του Χριστού. και από την άλλη μας παρουσιάζει μια ομολογία πίστης στις δύο αληθινές φύσεις, τη θεία και την ανθρώπινη του Χριστού. Ακόμα σε ένα άλλο από τα τροπάρια της 20^ης του μηνός, βρίσκουμε αυτόν τον σύνδεσμο μεταξύ της γέννησης του ενσαρκωμένου Λόγου του Θεού, και της φανέρωσης του τριαδικού μυστηρίου: «Ἄκουε οὐρανέ, καὶ ἐνωτίζου ἡ γῆ ἰδοὺ γὰρ ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρός, πρόεισι τεχθῆναι ἐκ Κόρης ἀπειράνδρου, εὐδοκίᾳ τοῦ φύσαντος αὐτὸν ἀπαθῶς, καὶ συνεργείᾳ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, Βηθλεὲμ εὐτρεπίζου· ἄνοιγε πύλην ἡ Ἐδέμ ὅτι ὁ Ὢν γίνεται ὃ οὐκ ἦν, καὶ ὁ Πλαστουργὸς πάσης κτίσεως διαπλάττεται, ὁ παρέχων τῷ κόσμῳ τὸ μέγα ἔλεος».

 Σε διάφορα κείμενα των ημερών αυτών, όπως και της περιόδου των Χριστουγέννων βάζουν σε παραλληλισμό την Βηθλεέμ, η οποία δέχεται τον νέο Αδάμ, κα την Εδέμ, η οποία  ανοίγει και πάλι τις πόρτες της στη λυτρωμένη ανθρωπότητα. Σ΄ένα άλλο από τα τροπάρια της 20^ης του μηνός βρίσκουμε αυτή τη σύνδεση μεταξύ της γέννησης του ενσαρκωμένου Λόγου του Θεού και της φανέρωσης του τριαδικού μυστηρίου.

Δύο από τα τροπάρια της 21^ης Δεκεμβρίου αφιερώνονται στον εορτασμό της μορφής της Μαρίας, της Μητέρας του Θεού με εικόνες πραγματικά βαθιές και συγκινητικές. Το πρώτο των τροπαρίων εφαρμόζει στην Μαρία την εικόνα του σιταριού, η οποία ωριμάζει μέσα της, και θα γίνει τροφή (άρτος) και ζωή για τους ανθρώπους: «Θημωνία ἅλωνος, ἡ σὴ κοιλία Πανάμωμε, Θεοτόκε γνωρίζεται, στάχυν ἐγεώργητον, ὑπὲρ νοῦν καὶ λόγον, φέρουσα ἀφράστως· ὃν ἐν Σπηλαίῳ Βηθλεέμ, ἀποκυήσεις τήν κτίσιν ἅπασαν, ταὶς θείαις ἐπιγνώσεσι, μέλλοντα θρέψειν ἐν χάριτι, καὶ λιμοῦ τὸ ἀνθρώπινον, ψυχοφθόρου λυτρώσεσθαι». Το δεύτερο των τροπαρίων παρουσιάζει την Μαρία με την εικόνα της δάμαλης, που γεννά τον μόσχο τον σιτευτό, σε καθαρή αναφορά στον μόσχο τον σιτευτό ο οποίος θα θυσιαστεί όταν ο άσωτος υιός θα επιστρέψει στο σπίτι του πατέρα: «Δάμαλις ἡ ἄμωμος, τὸν σιτευτὸν Μόσχον φέρουσα, ἐν κοιλίᾳ προέρχεται, εἰς ἅγιον Σπήλαιον, παραδόξῳ λόγῳ, τοῦτον ἀποτέξαι, καὶ σπαργανῶσαι ὡς βροτόν, καὶ ἀνακλῖναι φάτνῃ ὡς νήπιον. Ἡ κτίσις προεόρταζε, χαρμονικῶς μεγαλύνουσα, τὸν τοιαῦτα παράδοξα, ἐπὶ γῆς ἐργαζόμενον».Τα λειτουργικά κείμενα, όπως και η ίδια η εξηγητική παράδοση των Πατέρων, αντιπαραθέτουν, παραλληλίζουν εικόνες και βιβλικά κείμενα διαφορετικής προέλευσης, για να τα κάνουν μια ενιαία χριστολογική εξήγηση.

 Τα τροπάρια των ημερών 22 και 23 Δεκεμβρίου μελετούν το μυστήριο της ενσάρκωσης του Λόγου του Θεού, με εικόνες χριστολογικά αντιθετικές, κάνοντας έτσι μία αληθινή και πραγματική ομολογία πίστης στην αληθινή θεϊκή φύση και στην αληθινή ανθρώπινη φύση του Λόγου του Θεού, που έγινε άνθρωπος: «Ὁ νώτοις ὀχούμενος, χερουβικοῖς Θεὸς Λόγος, σαρκὶ καθ' ὑπόστασιν, ἑνωθεὶς πανάμωμον μήτραν ᾤκησε, καὶ βροτὸς γέγονε, καὶ εἰς γῆν ἔρχεται, τοῦ Ἰούδα ἀποτίκτεσθαι, Σπήλαιον ἅγιον, τῷ Παμβασιλεῖ εὐτρεπίσθητι, ὡς μέγιστον παλάτιον· Φάτνη δὲ ὡς θρόνος πυρίμορφος, ἐν ᾗ ὥσπερ βρέφος, Παρθένος Μαριὰμ ἀνακλινεῖ, ἐπ' ἀνακλήσει τοῦ πλάσματος, αὐτὸν ὡς ηὐδόκησεν». Τρεις ποιητικές εικόνες εφαρμοσμένες στην Μητέρα του Θεού τις βρίσκουμε σε ένα άλλο από τα λατρευτικά κείμενα: η Μητέρα του Θεού είναι φωτεινή νεφέλη, η οποία στέλνει τη βροχή στη γη, το πνευματικό χελιδόνι, το βασιλικό παλάτι, που υποδέχεται των ενσαρκωμένο Βασιλιά: «Τοῦ Ἡσαΐου φωνὴ ἀποπληροῦται· ἰδοὺ ἡ Παρθένος γάρ, τὸν ἀπερίληπτον, περιγραφόμενον σώματι, ἐν μήτρᾳ φέρει, καὶ παραδόξως τεκεῖν ἐπείγεται, θεόδεκτον Σπήλαιον προευτρεπίσθητι, ἡ Βηθλεὲμ ἑτοιμάσθητι· ὁ Βασιλεὺς γάρ, σὲ ᾑρετίσατο εἰς κατοίκησιν. Δέχου ἡ φάτνη σπαργανούμενον, βρέφος Χριστὸν λύειν μέλλοντα, τὰς σειράς τῶν πταισμάτων, τῶν ἀνθρώπων ἀγαθότητι».

 Ένα τελευταίο τροπάριο αυτών των προεόρτιων ημερών επαναλαμβάνει τη σύνδεση μεταξύ της Βηθλεέμ και της Εδέμ, και μας παρουσιάζει τη γέννηση του ενσαρκωμένου Λόγου του Θεού, ως την απαρχή της απελευθέρωσης μας, της λύτρωσης μας, το σπαθί που φεύγει από την πόρτα της Εδέμ, το γκρεμισμένο τείχος του χωρισμού, οι άγγελοι μαζί με τους ανθρώπους. Για μία ακόμα φορά η θεία λατρεία μας βάζει μπροστά στην καθαρά χριστολογική αντίθεση: ο Χριστός που γεννιέται, η Παρθένος, η οποία γίνεται θρόνος, και η οποία υποδέχεται Αυτόν, που τίποτα δεν μπορεί να των χωρέσει: «Ἡ φωτεινή τε καὶ ἔμψυχος νεφέλη, τὸν ὄμβρον βαστάζουσα τὸν ἐπουράνιον, τοῦτον ἐν γῇ νῦν προέρχεται, ἐναποστάξαι, ὅπως ἀρδεύσῃ ταύτης τὸ πρόσωπον. Τὸ ἔαρ τῆς χάριτος, ἡ νοητὴ χελιδών, ἔνδον ἐν σπλάγχνοις κατέχουσα, ἀρρήτῳ λόγῳ, ἐναποτίκτει χειμῶνα ἄθεον, διασκεδάζον, τὸ Παλάτιον, τὸ καθαρὸν καὶ ἀμίαντον, Βασιλέα Σπηλαίῳ, ἐπεισάγει σωματούμενον».