Buon Samaritano

Rallis Kopsidis, cattedrale della Santissima Trinità, Atene

 

Speranza e sobrietà.

Pensieri e note sul momento attuale…, settembre 2022.

“Nei nostri giorni, …c'è una tristezza che non esclude né la speranza né il senso di colpa” (Terra de cendra, Antoni Puigverd, La Vanguardia 8 agosto 2022). Scrivo queste note a partire dalla lettura dell’articolo del giornalista catalano citato, apparso qualche settimana fa, e che mi ha portato a riflettere sul fatto che tante volte l’esperienza del peccato, in qualsiasi situazione ci tocchi di viverla, ma specialmente quando ci tocca ad ognuno di noi cristiani, ci porta a vivere sì un’esperienza di tristezza, di sconfitta tante volte -il peccato suppone sempre una sconfitta-, ma che non deve, non dovrebbe escludere mai né il dolore -che ci indica che siamo toccati appunto da questa sconfitta, che ci indica che siamo capaci di soffrire, quindi siamo vivi-, neppure escludere mai la speranza -segno che ci fa consapevoli che possiamo alzarci, non da soli certamente, ma mossi dall’Amore fedele datoci da parte di qualcun’Altro.

E mi chiedo e vi esorto a chiedervi come dobbiamo vivere questo nostro oggi, questo nostro “καιρός”, usando il termine greco che ha sempre una forza speciale. Il momento attuale della nostra storia, in questa fine estate afosa che volge lentamente verso un autunno che sembra carico di nuvole piuttosto oscure e minaccianti -non so se a livello meteorologico ma sicuramente a livello sociale ed economico-, e con gli strascichi ancora ben presenti di una pandemia che ci ha colpiti tutti, assolutamente tutti, e in aggiunta con le tensioni socioeconomiche, le lotte politiche, le guerre in corso…

Mi azzardo a dire che dobbiamo viverlo, questo “καιρός”, questo momento attuale con speranza e allo stesso tempo con sobrietà (sobrietà nel vivere, nell'agire, nel parlare, nel dare e nel ricevere). Con speranza, perché siamo cristiani e, assieme alla fede e alla carità, sono i tre pilastri della nostra vita umana e cristiana. Con sobrietà, cioè coinvolti e distanti allo stesso tempo di fronte a tanti fatti che potrebbero rischiare di sopraffarci. Speranza e sobrietà, come cristiani, facendo nostra la preghiera liturgica di sant’Ambrogio di Milano: “Christusque nobis sit cibus, potusque noster sit fides, laeti bibamus sobriam ebrietatem Spiritus -Cristo sia il nostro cibo, la fede la nostra bevanda, beviamo lieti la sobria ebbrezza dello Spirito”.

Speranza e sobrietà, mi sono venute ripetutamente nel mio pensiero in questi mesi in cui viviamo da vicino la guerra in Ucraina e le conseguenze drammatiche che ne vengono fuori. E dico “viviamo” perché nessuna guerra può lasciarci indifferenti, e questa proprio nel cuore della nostra Europa ci tocca da vicino e ci mette di fronte a tante domande e a tante insicurezze che pochi anni fa mai avremo neanche immaginato, allo stesso modo che mai sarebbe neanche passata per l’anticamera della nostra mente una pandemia veramente a livello mondiale.

Speranza e sobrietà. La guerra in Ucraina comunque sta portando anche a delle reazioni diciamo “molto belle, veramente toccanti” di solidarietà, di carità, che hanno fatto e tuttora fanno che la comunità ucraina specialmente nella diaspora europea, non sia né dimenticata né lasciata da parte. La generosità che si è manifestata e si manifesta tuttora in questi mesi di guerra è stata ed è, ripeto, molto bella e edificante, ed uso quest’ultima parola non per abbellire il mio testo, ma perché vuole indicare che qualcosa di nuovo si sta costruendo. Ad Atene, nel nostro Esarcato Apostolico per i cattolici di tradizione bizantina in Grecia, è presente da venticinque anni una bella comunità ucraina che è una delle tre componenti dell’Esarcato, della nostra unica Chiesa, fatta da greci, da ucraini e da caldei e da altri fedeli cattolici. In questi mesi, la quantità di vestiti, di cibo, di medicine che ci sono pervenuti, ci fa vedere come le parrocchie e tutta la comunità cristiana della Grecia, sia cattolica che ortodossa, si sono scoperte generose, solidali, fraterne veramente. E come vescovo della comunità ucraina nell’Esarcato Apostolico mi sento mosso, non soltanto dall’obbligo ma soprattutto dalla gioia, di ringraziare veramente tutti. Una gioia palpabile in tutti, quasi le parole di san Paolo negli Atti degli Apostoli “C’è più gioia nel dare che nel ricevere”, si fossero avverate nei nostri giorni in modo speciale.

Speranza e sobrietà. Di fronte a questi fatti, cioè da una parte il dramma di una guerra nel cuore dell’Europa, e dall’altra la capacità del cuore veramente cristiano di tanti e tanti che in Grecia ed ovunque hanno dato e danno non soltanto il superfluo, ma addirittura quello di cui loro stessi forse hanno bisogno in un momento economico molto precario, mi chiedo quale deve essere la nostra risposta come Chiesa Cattolica in Grecia, e specialmente la nostra nell’Esarcato Apostolico, dove come accennavo, da venticinque anni vive, cresce e celebra la fede una numerosa comunità ucraina greco cattolica, accresciuta in questi ultimi mesi dall’arrivo di profughi dalla madre patria.

Come vescovo di questa Chiesa Cattolica in Grecia, come pastore dell’unica comunità greca, ucraina e caldea dell’Esarcato, che è, come vi dicevo nella mia lettera pastorale della Pentecoste, un’unica Chiesa attorno ad un unico vescovo, credo dobbiamo essere veramente grati per la reazione caritatevole e generosa di cui siamo stati oggetto, perché la gratitudine è una virtù fortemente cristiana. Una gratitudine che chiede anche da noi adesso, e sempre, un atteggiamento di umiltà, di preghiera e soprattutto di speranza nella condizione in cui ci tocca di vivere, una condizione nel caso dell’Ucraina, di paese aggredito dalla prepotenza e dalle armi di un altro paese, storicamente fratello lungo i secoli, fatto che fa diventare la situazione attuale sicuramente più grave e più sofferta. Siamo tutti cristiani, greci, ucraini, iracheni, come lo sono anche, nella guerra in Ucraina, il popolo ed i governanti della Russia, e questo non rende il nostro atteggiamento, il nostro agire ed il nostro parlare facile nel modo più assoluto.

Speranza e sobrietà. Siamo cristiani ed il nostro agire, il nostro parlare, il nostro cuore debbono essere sempre mossi dal Vangelo, il che vuole dire, come accennavo, anche la gratitudine per quanto ricevuto, una gratitudine umile e senza pretese. E quindi il nostro deve essere un agire, un parlare ed un cuore veramente cristiani pure quando ci viene chiesto di porgere l’altra guancia, di pregare per il nemico -anche se è nostro fratello, addirittura cristiano come noi-, di perdonare fino a settanta volte sette. E questo è il Vangelo, senza “se…”, senza “però…” e senza “ma…”, con un perdono sicuramente sofferto non lo nego, come lo è stato il perdono del Signore nostro Gesù Cristo che dalla croce, in punto di morte lo ha chiesto per i suoi crocifissori. Il nostro agire, il nostro parlare, il nostro cuore diventano -debbono diventare- tre luoghi di Vangelo vissuto, luoghi sicuramente sofferti in questo momento, come lo fu quel grande ed unico Venerdì Santo, ma pure lì ed anche oggi luogo dove viverlo e da dove annunciarlo.

Un agire, il nostro, radicato nel Vangelo, cercando di creare attorno a noi, nei nostri fedeli, nel nostro popolo, un clima di gratitudine, di accoglienza e mai di pretesa, perché questo potrebbe essere nel momento attuale il nostro peccato. Mai la sofferenza, la persecuzione ed il martirio dovrebbero erigerci in oggetto di attenzione, ma piuttosto debbono essere momento di grazia, sofferta ma sempre grazia. La gratitudine senza pretese è, lo dico convinto, una virtù veramente cristiana e che ci fa cristiani, ci fa vicini, ci fa prossimi agli altri.

Un parlare, il nostro, pure esso radicato nel Vangelo, annunciando sempre ed unicamente la Buona Novella di Cristo e non il nostro modo di ragionare. Essere come ci chiede il Vangelo “operatori/creatori/costruttori di pace” (Mt 5).

Infine, il Vangelo nel nostro cuore, affinché costui sia veramente cristiano. Tante volte il cuore dell’uomo è il campo più difficile di arare, di rendere fertile, è la realtà più difficile di evangelizzare.

Speranza e sobrietà. Speranza fondata in Colui, il Signore, risorto dai morti, vincitore del peccato e della morte. Sobrietà che nel momento attuale ci chiede di accettare, direi anche con umiltà e povertà -non facili ma necessarie-, che di tante azioni, di tante iniziative ed anche di tanti provvedimenti presi o non presi di fronte ai grandi problemi del nostro mondo, non ne siamo al corrente in tutti i loro risvolti e sfumature. Questo chiede da noi, come pastori della Chiesa -vescovi o sacerdoti che siamo- un atteggiamento tante volte di silenzio e direi soprattutto di sobrietà, di austerità -forse sofferta, non lo nego!-, ma necessaria nei nostri giorni.

In questo momento, come in altri momenti della storia antica e recente, il grande sbaglio sarebbe, a mio parere, voler porre fine ai conflitti bellici tra i popoli -come è capitato con tante guerre antiche e recenti- con un grande vincitore ed un grande sconfitto. Sarebbe il modo di perpetuare la sofferenza e le divisioni ancora per anni e anni, per dirlo in qualche modo. Le guerre che sono finite con un grande vincitore ed un grande sconfitto, sono state sempre delle grandi sconfitte per i popoli in guerra e per l'umanità stessa.

Riprendendo la frase di A. Puigverd nel suo articolo citato all’inizio, “Nei nostri giorni… c'è una tristezza che non esclude né la speranza né il senso di colpa”. Questa tristezza e questo senso di colpa forse sono, o dovrebbero essere, quella “compunzione” di cui parlano spesso i Padri del monachesimo cristiano nei loro scritti, quella compunzione che dovrebbe “affliggere” il cuore del monaco -e magari dell’uomo e dell’umanità nei nostri giorni- in quella afflizione, in quella tristezza, in quelle lacrime di compunzione che, come un battesimo, lavano ed aprono sempre alla nuova speranza. Una tristezza, un’afflizione, un dolore che, come nel Grande e Santo Sabato la liturgia delle Chiese cristiane ci fa vivere già aperto alla speranza, già permeato dalla gioia della risurrezione. Giorno di speranza e di sobrietà.

+P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:  ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2022

 

«Στις μέρες μας… υπάρχει μία θλίψη, η οποία δεν αποκλείει ούτε την ελπίδα ούτε το αίσθημα ενοχής» (Γη του Σέντρα, Αντωνίου Πουϊγκβέρτ, LA VANGUARDIA, 8 Αυγούστου 2022).

 

Γράφω αυτές τις σημειώσεις ξεκινώντας από την ανάγνωση ενός άρθρου του καθολικού δημοσιογράφου που μόλις ανέφερα, δημοσιευμένου πριν λίγες εβδομάδες, και το οποίο με έκανε να σκεφτώ το γεγονός ότι τόσες και τόσες φορές η εμπειρία της αμαρτίας, σε οποιαδήποτε κατάσταση την βλέπουμε, αλλά ιδιαίτερα όταν αγγίζει εμάς τους χριστιανούς, μας οδηγεί να ζήσουμε μία εμπειρία θλίψης, απογοήτευσης (η αμαρτία προϋποθέτει πάντοτε μία απογοήτευση), αλλά δεν πρέπει, δεν θα έπρεπε ποτέ να αποκλείει ούτε τον πόνο (ο οποίος μας δείχνει ότι μας άγγιξε ακριβώς αυτή η απογοήτευση). Ο πόνος μας δείχνει επίσης ότι είμαστε ικανοί να υποφέρουμε, δηλαδή ότι είμαστε ζώντες. Όλα αυτά σημαίνουν ότι ποτέ δεν πρέπει να αποκλείουμε την ελπίδα, σημείο ότι συνειδητοποιούμε ότι μπορούμε να σηκωθούμε, ασφαλώς όχι μόνοι μας, αλλά βοηθούμενοι από την πιστή Αγάπη, δοσμένη σ’ εμάς από κάποιον Άλλον.

Και αναρωτιέμαι και σας προτρέπω να αναρωτηθείτε κι εσείς με ποιο τρόπο οφείλουμε να ζούμε αυτό το δικό μας σήμερα, αυτόν τον δικό μας «καιρό», χρησιμοποιώντας την ελληνική αυτή λέξη (καιρός), η οποία έχει μία ειδική δύναμη. Η παρούσα στιγμή της ιστορίας μας κατά το καλοκαίρι αυτό, με καύσωνες και χωρίς βροχή, πλησιάζει σιγά σιγά προς ένα φθινόπωρο, το οποίο μοιάζει φορτωμένο από σύννεφα μάλλον απειλητικά. Δεν ξέρω αν η απειλή αυτή περιορίζεται στο μετεωρολογικό επίπεδο, αλλά επεκτείνεται ασφαλώς σε επίπεδο κοινωνικό και οικονομικό. Έχουμε ακόμα την έντονη παρουσία των απορριμμάτων μίας πανδημίας, η οποία χτύπησε όλους, απολύτως όλους, και επιπρόσθετα τις κοινωνικές και οικονομικές εντάσεις, τους πολιτικούς ανταγωνισμούς, τους φρικτούς πολέμους…

Τολμώ να πω ότι οφείλουμε να ζήσουμε αυτόν τον «καιρό», την επίκεντρη, στιγμή με ελπίδα, και ταυτόχρονα με λιτότητα (λιτότητα στη ζωή, λιτότητα στη δράση, λιτότητα στην ομιλία, λιτότητα στο «δούναι και λαβείν»). Με ελπίδα, γιατί είμαστε χριστιανοί και η αρετή αυτή (της ελπίδας), μαζί με την πίστη και την αγάπη, είναι οι κολόνες της ανθρώπινης ζωής μας, καθώς και της χριστιανικής. Με λιτότητα, δηλαδή επιδιδόμενοι με διακριτικότητα με επίδοση, αλλά και με απόσταση μπροστά σε τόσα και τόσα γεγονότα, τα οποία θα μπορούσαν να μας νικήσουν. Ελπίδα και λιτότητα ως χριστιανοί, κάνοντας δική μας την λατρευτική προσευχή του Αγίου Αμβροσίου του Μιλάνου: «Ο Χριστός να είναι η τροφή μας, η πίστη να είναι το ποτό μας, ας πιούμε χαρούμενοι τη λιτή μέθη του Πνεύματος».

Ελπίδα και λιτότητα, ήρθαν πολλές φορές στη σκέψη μου τους τελευταίους μήνες, στους οποίους ζούμε από κοντά τον πόλεμο στην Ουκρανία, και τις δραματικές συνέπειες που επακολουθούν. Και λέω «ζούμε», γιατί κανένας πόλεμος δεν μπορεί να μας αφήσει αδιάφορους, και ο πόλεμος στην Ουκρανία βρίσκεται στο κέντρο της Ευρώπης μας· μας αγγίζει από κοντά και μας τοποθετεί μπροστά σε ερωτήματα και σε αβεβαιότητες, που λίγα χρόνια πριν δεν θα μπορούσαμε ούτε να τα διανοηθούμε· με τον ίδιο τρόπο δεν θα μπορούσαμε να διανοηθούμε ούτε στον προθάλαμο του νου μας μία πανδημία πραγματικά παγκόσμια.

Ελπίδα και λιτότητα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία παρόλη τη δραματικότητά του, έχει και ορισμένες όψεις, που μπορούμε να τις ονομάσουμε «ωραίες και πραγματικά συγκινητικές», στο τομέα της αλληλεγγύης και της αγάπης· οι όψεις αυτές έκαναν και συνεχίζουν να κάνουν τις ουκρανικές κοινότητες, ιδιαίτερα εκείνες της ευρωπαϊκής διασποράς, περισσότερο αγαπημένες και αλληλέγγυες, ώστε καμία από αυτές να μην ξεχαστεί ή να μην εγκαταλειφτεί στη μοναξιά. Η γενναιοδωρία που εκδηλώθηκε και εκδηλώνεται ακόμα στους μήνες αυτού του πολέμου, ήταν και είναι, (το επαναλαμβάνω), πολύ ωραία και εποικοδομητική· γράφω την τελευταία αυτή λέξη όχι για να ομορφύνω το κείμενό μου, αλλά για να υποδείξω ότι κάτι το ωραίο οικοδομείται. Στην Αθήνα στην Αποστολική μας Εξαρχία για τους Καθολικούς βυζαντινής παράδοσης στην Ελλάδα, από εικοσιπέντε χρόνια βρίσκεται μια ωραία ουκρανική κοινότητα, μία από τις τρεις κοινότητες της Εξαρχίας μας, της μοναδικής μας Εκκλησίας που αποτελείται από Έλληνες, Ουκρανούς, Χαλδαίους και άλλους καθολικούς πιστούς. Κατά τους μήνες αυτούς οι ποσότητες ρουχισμού, τροφίμων, φαρμάκων, που μας έφθασαν, μας κάνουν να βλέπουμε πόσο οι ενορίες και όλη η χριστιανική κοινότητα της Ελλάδος, τόσο των Καθολικών όσο και των Ορθοδόξων ανακαλύφθηκαν γενναιόδωρες, αλληλέγγυες, αληθινά αδελφικές. Και ως Επίσκοπος της ουκρανικής κοινότητας στην Αποστολική μας Εξαρχία αισθάνομαι συγκινημένος, όχι μονάχα από την υποχρέωση, αλλά προπάντων από τη χαρά να ευχαριστήσω πραγματικά όλους για τις προσφορές τους. Επιθυμώ να επαναλάβω τα λόγια του Αποστόλους Παύλου στο βιβλίο «Πράξεις των Αποστόλων»: «Είναι μεγαλύτερη η χαρά να δίνουμε παρά να λαβαίνουμε». Οι λέξεις αυτές επαληθεύονται στις ημέρες μας με ιδιαίτερο τρόπο.

Ελπίδα και λιτότητα μπροστά σε αυτά τα γεγονότα, δηλαδή από τη μία μεριά το δράμα ενός πολέμου στην καρδιά της Ευρώπης, και από την άλλη η ικανότητα της πραγματικής χριστιανικής καρδιάς τόσων και τόσων ανθρώπων στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι έδωσαν και δίνουν όχι μόνο από το περίσσευμά τους, αλλά και από το υστέρημά τους, αυτού που οι ίδιοι έχουν ανάγκη, σε μία πολύ οικονομικά δύσκολη στιγμή, αναρωτιέμαι ποια πρέπει να είναι η δική μας απάντηση ως Καθολικής Εκκλησίας στην Ελλάδα και ιδιαίτερα της δικής μας Αποστολικής Εξαρχίας, όπου όπως ήδη ανέφερα, από εικοσιπέντε χρόνια ζει, αναπτύσσεται και τελεί τα χριστιανικά της καθήκοντα μία πολυάριθμη ελληνοκαθολική ουκρανική κοινότητα, η οποία επαυξήθηκε τους τελευταίους μήνες με την αύξηση των προσφύγων από τη μητέρα πατρίδα.

Ως Επίσκοπος αυτής της Καθολικής Εκκλησίας στην Ελλάδα, ως πνευματικός ποιμένας της ελληνικής κοινότητας, της ουκρανικής και της χαλδαϊκής κοινότητας της Εξαρχίας, κοινότητες οι οποίες, όπως σας έλεγα στην ποιμαντική μου επιστολή της Πεντηκοστής, αποτελούν μία μοναδική Εκκλησία γύρω από ένα μοναδικό Επίσκοπο, πιστεύω ότι οφείλουμε να είμαστε αληθινά ευγνώμονες για την γενναιόδωρη κινητοποίηση αλληλεγγύης απέναντί μας, γιατί η ευγνωμοσύνη είναι μία αρετή πολύ χριστιανική. Μία ευγνωμοσύνη η οποία ζητά και από εμάς, τώρα και πάντοτε, μία στάση ταπεινοφροσύνης στην κατάσταση που πρέπει να ζούμε. Είναι μία κατάσταση στην περίπτωση της Ουκρανίας, μίας χώρας που χτυπήθηκε από την βιαιότητα και τα όπλα μίας άλλης χώρας, ιστορικά μίας χώρας αδελφικής ανά τους αιώνες· το γεγονός αυτό κάνει ασφαλώς την παρούσα κατάσταση ακόμα πιο βαριά και πιο οδυνηρή. Είμαστε όλοι χριστιανοί, Έλληνες, Ουκρανοί, Ιρακινοί, όπως χριστιανοί είναι και στον πόλεμο της Ουκρανίας ο λαός και οι πολιτικοί ηγέτες της Ρωσίας· το γεγονός αυτό δεν καθιστά καθόλου ευκολότερη τη θέση μας, ούτε πιο εύκολη την απάντησή μας στην τραγωδία του πολέμου.

Ελπίδα και λιτότητα. Είμαστε χριστιανοί και η δράση μας, ο λόγος μας,  η καρδιά μας πρέπει να υποκινούνται πάντοτε από το Ευαγγέλιο· αυτό σημαίνει, όπως ήδη προανέφερα μία βαθιά ευγνωμοσύνη για όσα λάβαμε, μία ευγνωμοσύνη ταπεινή και χωρίς αξιώσεις. Επομένως μία δράση, ένα λόγο και μία καρδιά πραγματικά χριστιανικά, ακόμα και όταν μας ζητείται να προτείνουμε και το άλλο μάγουλο, να προσευχόμαστε για τον εχθρό μας, ακόμα και αν αυτός είναι αδελφός μας, και μάλιστα χριστιανός όπως εμείς, να συγχωρούμε μέχρι εβδομήντα φορές επτά. Και αυτό είναι το Ευαγγέλιο, χωρίς «εάν…», χωρίς «αλλά…», χωρίς «όμως…», ασφαλώς με πόνο, δεν το αρνούμαι, όπως ήταν η άφεση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, ο οποίος από τον σταυρό του, λίγο πριν πεθάνει, ζήτησε να συγχωρεθούν οι σταυρωτές του. Η δράση μας, η ομιλία μας, η καρδιά μας γίνονται (οφείλουν να γίνονται), τρεις χώροι ζωής του Ευαγγελίου, χώροι ασφαλώς οδυνηροί κατά την παρούσα στιγμή, όπως οδυνηροί ήταν κατά τη μεγάλη και μοναδική εκείνη Μεγάλη Παρασκευή, αλλά και εκεί όπως και σήμερα τόπος για να ζούμε και να κηρύττουμε το Ευαγγέλιο.

Η δική μας δράση, ριζωμένη στο Ευαγγέλιο προσπαθεί να δημιουργήσει γύρω μας, στους πιστούς μας, στον λαό μας ένα κλίμα ευγνωμοσύνης, φιλοξενίας και ποτέ φιλοδοξίας γιατί αυτή η φιλοδοξία στην παρούσα στιγμή θα μπορούσε να είναι η αμαρτία μας. Ο πόνος, ο διωγμός και το μαρτύριο δεν θα έπρεπε ποτέ να υψώνονται ως αντικείμενο προσοχής, αλλά ως στιγμή χάρης, οδυνηρής αλλά πάντοτε χάρης. Η ευγνωμοσύνη χωρίς αξιώσεις (το λέω με πεποίθηση), είναι μία αρετή αληθινά χριστιανική, η οποία μας κάνει χριστιανούς, μας πλησιάζει μεταξύ μας, δυναμώνει την αλληλεγγύη μας.

Η ομιλία μας, ριζωμένη και αυτή στο Ευαγγέλιο, αναγγέλλει πάντοτε και αποκλειστικά το Χαρμόσυνο Μήνυμα του Χριστού, και όχι τον δικό μας τρόπο σκέψης. Πρέπει να είμαστε όπως μας ζητά το Ευαγγέλιο «ειρηνοποιοί, δημιουργοί, οικοδόμοι της ειρήνης». (Μτθ.5).

Τελικά, το Ευαγγέλιο είναι μέσα στην καρδιά μας, ώστε να την κάνει αληθινά χριστιανική καρδιά. Πολλές φορές η καρδιά του ανθρώπου είναι το δυσκολότερο έδαφος για να οργωθεί, να γίνει γόνιμο, είναι η πιο δύσκολη πραγματικότητα για να ευαγγελιστεί.

Ελπίδα και λιτότητα. Ελπίδα εδραιωμένη σ’ Εκείνον, τον Κύριον, αναστάντα από τους νεκρούς, νικητή κατά της αμαρτίας και κατά του θανάτου. Λιτότητα η οποία κατά την παρούσα στιγμή ζητά από μας να δεχθούμε με ταπεινοφροσύνη και πτώχεια (που δεν είναι εύκολες αλλά απαραίτητες), να δεχθούμε ώστε τόσες πράξεις, τόσες πρωτοβουλίες, τόσες προβλέψεις έναντι των μεγάλων προβλημάτων του κόσμους μας δεν τις αντιλαμβανόμαστε σε όλες τις διαστάσεις τους. Αυτό απαιτεί από εμάς ως ποιμένες της Εκκλησίας (Επισκόπους και Ιερείς), μία στάση πολλές φορές σιωπής, και προπάντων μία στάση λιτότητας και αυστηρότητας ζωής, μίας αυστηρότητας οδυνηρής, δεν το αρνούμαι, αλλά απαραίτητη για τις ημέρες που ζούμε.

Κατά την παρούσα στιγμή, όπως και σε άλλες στιγμές της αρχαίας και της πρόσφατης ιστορίας, το μεγάλο λάθος, κατά τη γνώμη μου, θα ήταν να διεκδικούμε το τέλος των πολεμικών συγκρούσεων μεταξύ των λαών (όπως συνέβηκε με πολλούς πολέμους, παλαιούς και νέους), με έναν μεγάλο νικητή και έναν μεγάλο ηττημένο. Αυτός θα ήταν ο τρόπος για να διαιωνιστεί η πολεμική σύγκρουση, για πολλά ακόμα χρόνια. Οι πόλεμοι που τελείωσαν με έναν μεγάλο νικητή και έναν μεγάλο ηττημένο υπήρξαν πάντοτε μεγάλες ήττες για τους εμπόλεμους λαούς και για την ίδια την ανθρωπότητα.

Επαναλαμβάνω την φράση του Α. Puigverd, στο άρθρο που ανέφερα στην αρχή, «Στις μέρες μας… υπάρχει μία θλίψη, η οποία δεν αποκλείει ούτε την ελπίδα ούτε το αίσθημα ενοχής». Αυτή η θλίψη και αυτό το συναίσθημα ενοχής είναι ίσως, ή θα έπρεπε να είναι εκείνη η «συντριβή της καρδιάς», για την οποία μιλούν συχνά οι Πατέρες του χριστιανικού μηχανισμού στα συγγράμματα τους· πρόκειται για την συντριβή εκείνη που θα έπρεπε να συντρίβει την καρδιά του μοναχού (ακόμα και του ανθρώπου και της ανθρωπότητας των ημερών μας)· σ’ αυτήν τη θλίψη, σ΄αυτήν τη λύπη, σ’ αυτά τα δάκρυα της συντριβής, τα οποία σαν ένα βάπτισμα ξεπλένουν και ανοίγουν πάντοτε μία νέα ελπίδα. Μία θλίψη, μία λύπη, έναν πόνο, τα οποία, όπως κατά το Μεγάλο Σάββατο, η θεία λατρεία των χριστιανικών Εκκλησιών μας κάνουν να τα ζήσουμε ανοιχτά προς την ελπίδα, διαποτισμένα ήδη από την χαρά της Ανάστασης, κατεξοχήν ημέρας ελπίδας και λιτότητας.