Deposizione dalla croce. 

Miniatura siriaca, XII secolo

Pasqua 2025

Cristo è Risorto! Veramente è Risorto!

Χριστός ανέστη! Αληθώς Ανέστη!

 Carissimi,

          Ci prepariamo con gioia e speranza a celebrare il mistero della passione, della morte e della risurrezione di nostro Signore Gesù Cristo. E la nostra fede la celebriamo e la viviamo in primo luogo nella liturgia. I testi liturgici che cantiamo, e che pedagogicamente ripetiamo tante volte sono per noi fonte di vita. Specialmente vorrei soffermarmi un attimo nei testi del mattutino di Pasqua, testi antichi e venerabili, che risalgono a San Gregorio di Nazianzo (+390) e a San Giovanni Damasceno (+749), testi che nel loro linguaggio poetico cantano la nostra fede, la fede in Colui, Cristo Signore, che per noi e per la nostra salvezza si è incarnato, ha patito, è morto, è stato sepolto ed è risorto al terzo giorno.

          Su un testo vorrei trattenermi in modo speciale. Si tratta dell’ultimo dei tropari del cànone del mattutino di Pasqua, e che corrisponde al primo paragrafo del primo discorso sulla Pasqua di San Gregorio di Nazianzo: “Giorno della risurrezione. Rivestiamoci di luce per la festa e abbracciamoci gli uni gli altri, e chiamiamo fratelli anche coloro che ci odiano. Perdoniamo tutto a causa della risurrezione”. La Pasqua cristiana, il giorno della risurrezione di Cristo è un giorno di luce e di illuminazione per gli uomini, per tutti noi, che deve portare come uno dei suoi frutti la riconciliazione con tutti gli uomini, senza distinzione di razza, di origine etnica o di lingua. In Cristo risorto diventiamo fratelli di tutti gli uomini, e quindi la riconciliazione sgorga anche verso coloro con cui il rapporto delle volte non è facile né sereno, in un atteggiamento che ci riporta al Vangelo di Cristo. È bello vedere il retroterra evangelico ed allo stesso tempo evangelizzante che hanno i testi liturgici. Quindi il dono del perdono e della riconciliazione, fatto e vissuto sempre in Cristo Signore a partire dal suo Vangelo. Non siamo di fronte a una semplice filantropia, ma siamo di fronte al Vangelo di Cristo. Lui si è abbassato, si è fatto povero, è stato tentato, ha sofferto, è morto ed è stato innalzato. E dall’alto della sua croce ha dato il perdono. San Gregorio di Nazianzo nel suo discorso sulla Pasqua afferma ancora: “Diventiamo come Cristo perché Cristo è diventato come noi; diventiamo dèi a causa lui, perché Lui è diventato uomo a causa nostra”.

          Due altri testi liturgici, sempre presi dal mattutino di Pasqua. “Venite, beviamo una bevanda nuova, non prodigiosamente scaturita da roccia infeconda, ma dalla tomba di Cristo, dalla quale scorre la fonte dell’incorruttibilità: in lui noi siamo fortificati”. La tomba di Cristo vista come fonte di vita. La tomba di Cristo venerata liturgicamente il Venerdì e il Sabato Santo, quando viene messa bella, adorna, nel bel mezzo della chiesa. La tomba di Cristo che è l’altare santo della Divina Liturgia da dove ascoltiamo e accogliamo il Vangelo, la Parola Vivificante di Cristo, e da dove riceviamo il suo Corpo e il suo Sangue. La tomba vivificante di Cristo che è per noi anche il fratello sprovvisto, povero, bisognoso sia di un aiuto concreto di cibo, di vestito, sia di un aiuto nell’accoglienza e nell’ascolto, forse bisognoso soltanto di questo, un cuore cristiano che lo accolga e lo ascolti.

          La nostra fede la celebriamo e la viviamo nella liturgia, ma anche nella nostra vita come cristiani. Nella liturgia, ed anche nella vita della Chiesa, la povertà della carne umana tocca la ricchezza della carne divina. Tocco umano che nasce dal previo tocco divino: il Verbo si è fatto carne… ο Λόγος σάρξ εγένετο... E questo nell’ogni giorno nel nostro lavoro, nella nostra famiglia, nel nostro annuncio del Vangelo in tanti modi, e nel nostro mondo concreto che è la Grecia. Vi ho parlato della liturgia che celebriamo e che viviamo nell’Esarcato, ma quello che, come Chiesa, celebriamo, cantiamo, preghiamo, dobbiamo viverlo anche oltre. Come Esarcato Apostolico in Grecia, come Chiesa, ci raduniamo attorno alla tomba vuota di Cristo, attorno a quella tomba bella per professare la nostra fede, per cantare che Lui, la Vita messa nella tomba, è anche la fonte della vita nuova rinnovata nella sua morte e la sua risurrezione.

          Avete visto che nelle mie due ultime lettere pastorali, quella del Natale per il Giubileo, e quella della Quaresima, ho insistito nella necessaria dimensione, per i sacerdoti e per i fedeli dell’Esarcato, per tutti, di essere uomini e donne di comunione, di riconciliazione, uomini e donne che sanno dire parole che creino comunione, fraternità, mai parole vuote che creino vuoto attorno a noi e attorno agli altri. “…e chiamiamo fratelli anche coloro che ci odiano. Perdoniamo tutto a causa della risurrezione”. Il tropario liturgico diventa -diventi- per noi Vangelo, Buona Novella per gli altri, annunciata agli altri, e Buona Novella, Vangelo per noi stessi. In questa Pasqua, lasciamoci evangelizzare il cuore. Che la Parola del Vangelo entri nel profondo del nostro cuore.

          Inoltre, ho insistito anche, e lo faccio di nuovo in questa mia lettera pastorale per la Pasqua -e lo farò senza mai stancarmi-, sul fatto fondamentale e fondante per la nostra Chiesa che è l’Esarcato, di sentirsi tutti parte viva e vivificante di questa nostra Chiesa. Nell’Esarcato nessuno deve essere considerato mai “ospite“, neppure sentirsi tale. Il pericolo -che mi auguro non ci sia da noi-, sarebbe quello di considerare gli altri -e sotto la forma “altro” intendo la diversità per lingua, etnia, cultura o nazionalità che caratterizza il nostro Esarcato-, come ospiti. Oppure di considerarsi o sentirsi tali, cioè ospiti, e quindi mai pienamente integrati nella Chiesa. L’Esarcato -piccolo, debole, povero- è allo stesso tempo grande, forte, ricco nella sua diversità etnica, linguistica e culturale -greci, ucraini e caldei-, una diversità che allo stesso tempo ci unisce in quello che per noi è fondamentale: cioè, una diversità che crea unità nell’essere e nel sentirsi cattolici.

          All’inizio accennavo al ruolo di professione di fede che hanno tanti dei nostri testi liturgici bizantini. In essi celebriamo e proclamiamo la nostra fede, e anche in essi celebriamo il nostro essere e vivere come Chiesa Cattolica, come Chiesa che vuole essere fonte e tessitore di comunione, mai di divisione, di separazione, di esclusione. Sacerdoti e laici, uomini e donne sempre tessitori di comunione e mai di divisione né di vuoto, lasciando da parte i propri interessi e cercando quelli che sgorgano ed unicamente dal Vangelo e dalla vita come Chiesa Cattolica in Grecia.

          “Giorno della risurrezione. Rivestiamoci di luce per la festa e abbracciamoci gli uni gli altri, e chiamiamo fratelli anche coloro che ci odiano. Perdoniamo tutto a causa della risurrezione”. Leggere e pregare questi testi liturgici non è soltanto una cosa bella, ma anche ci impegna, ci compromette nella nostra vita a guardare l’altro, il fratello che ci è accanto, sia greco, sia ucraino, sia caldeo, sia albanese, da qualsiasi provenienza etnica o linguistica. Le nostre diversità sono un dono del Signore, e come tale dobbiamo accoglierlo. E possiamo chiederci, per quale ragione? “…a causa della risurrezione”, a causa di Cristo, a causa del suo Vangelo. Il Signore è risorto! Questa è la nostra fede, la fede che ci guida, che ci dà forza. Lui, il Signore, presente e vivificante in mezzo a noi.

          Come Esarca Apostolico, voglio incoraggiarvi a vivere questa Pasqua con un cuore nuovo, ricreato dalla forza della risurrezione del Signore. A viverlo come cristiani greco cattolici chiamati ad annunciare che Lui, il Signore, è risorto dai morti. A viverlo come Chiesa di Cristo in Grecia, Chiesa orientale cattolica, che accoglie e lo ha fatto e lo farà sempre, forse piccola e debole in tante cose ma fortificata e vivificata dalla speranza di sapersi amata, guidata e voluta dal Signore Risorto.

 +P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

 

 

ΠΑΣΧΑ 2025

Χριστός Ανέστη! Αληθώς Ανέστη!

 Αγαπημένα μου αδέλφια,

          Προετοιμαζόμαστε με χαρά και ελπίδα για να εορτάσουμε το μυστήριο του πάθους, του θανάτου και της αναστάσεως του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Και την πίστη μας την τελούμε και την ζούμε προπάντων στη θεία λατρεία. Τα λειτουργικά κείμενα τα οποία ψέλνουμε, και τα οποία παιδαγωγικά επαναλαμβάνουμε, είναι για μας πηγή ζωής. Επιθυμώ να σταθώ ιδιαίτερα στα κείμενα του όρθρου του Πάσχα, κείμενα αρχαία και σεβάσμια, τα οποία ανέρχονται στον Άγιο Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό, (+390) και στον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό (+749) Τα κείμενα αυτά με το ποιητικό τους λεξιλόγιο ψέλνουν την πίστη μας, την πίστη σ’ Εκείνον, στον Ιησού Χριστό, ο οποίος για μας και για τη σωτηρία μας, ενσαρκώθηκε, έπαθε, απέθανε, ενταφιάσθηκε  και αναστήθηκε την τρίτη ημέρα.

          Επιθυμώ να σταθώ με ιδιαίτερο τρόπο σε ένα κείμενο. Πρόκειται για το τελευταίο τροπάριο του κανόνα του πασχαλινού όρθρου, το οποίο αντιστοιχεί στην πρώτη παράγραφο του Πασχαλινού Κηρύγματος, του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού: «Ἀναστάσεως ἡμέρα, καὶ λαμπρυνθῶμεν τῇ πανηγύρει, καὶ ἀλλήλους περιπτυξώμεθα. Εἴπωμεν ἀδελφοί, καὶ τοῖς μισοῦσιν ἡμᾶς· Συγχωρήσωμεν πάντα τῇ Ἀναστάσει». Το χριστιανικό Πάσχα, η ημέρα της Αναστάσεως του Χριστού, είναι μία ημέρα φωτός και φωτισμού για τους ανθρώπους, για όλους εμάς, της οποίας ένας από τους καρπούς της είναι η συμφιλίωση με όλους, ανεξάρτητα από τη φυλή, την εθνοτική καταγωγή ή τη γλώσσα. Στο πρόσωπο τους αναστημένου Χριστού γινόμαστε αδελφοί όλων των ανθρώπων, επομένως η συμφιλίωση αναβλύζει ακόμα και προς εκείνους που μας μισούν, σε μια στάση που μας φέρνει πίσω στο Ευαγγέλιο του Χριστού. Είναι όμορφο να βλέπεις το ευαγγελικό και ευαγγελιστικό υπόβαθρο που έχουν τα λειτουργικά κείμενα.ετικέτα. Και το δώρο αυτής της συγνώμης και της συμφιλίωσης το λαβαίνουμε πάντοτε από τον ίδιο τον Κύριο μας, τον Ιησού Χριστό, διαμέσου του Ευαγγελίου του. Δεν βρισκόμαστε μπροστά σε μία απλή φιλανθρωπία, αλλά μπροστά στο Ευαγγέλιο του Χριστού. Εκείνος ταπεινώθηκε, έγινε φτωχός γνώρισε τον πειρασμό, υπέφερε, θανατώθηκε, υψώθηκε. Και από το ύψος του σταυρού μας έδωσε την άφεση. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός στον πασχαλινό λόγο του λέει ακόμα: «Ας γίνουμε σαν τον Χριστό, για το Χριστός έγινε όπως εμάς, ας γίνουμε Θεοί εξαιτίας του, γιατί Αυτός έγινε άνθρωπος εξαιτίας μας».

       Δύο άλλα λειτουργικά κείμενα, παρμένα πάντοτε από τον όρθρο του Πάσχα:

«Δεῦτε πόμα πίωμεν καινόν, οὐκ ἐκ πέτρας ἀγόνου τερατουργούμενον, ἀλλ᾿ ἀφθαρσίας πηγήν, ἐκ τάφου ὀμβρήσαντος Χριστοῦ, ἐν ᾧ στερεούμεθα». Ο τάφος του Χριστού βλέπεται ως πηγή ζωής. Ασφαλώς, τον τάφο του Χριστού λειτουργικά τον προσκυνήσαμε την Μεγάλη Παρασκευή και το Μεγάλο Σάββατο. Αλλά ο τάφος αυτός του Χριστού είναι τώρα η Αγία Τράπεζα της Θείας Λειτουργίας, από την οποία λαβαίνουμε το Ευαγγέλιο, τον Ζωοποιό Λόγο του Χριστού, και από όπου λαβαίνουμε το Σώμα και το Αίμα Του. Αυτός ο τάφος του Χριστού είναι για μας και ο αδελφός μας, που βρίσκεται σε ανάγκη τόσο στη συγκεκριμένη υλική ανάγκη της τροφής και του ρουχισμού, όσο και στην ηθική ανάγκη μίας ανθρώπινης αδελφοσύνης, μίας χριστιανικής καρδιάς, να μοιραστεί τον πόνο του.

Την πίστη μας την τελούμε και την ζούμε στη θεία λατρεία, αλλά και στη ζωή μας ως χριστιανοί. Στη θεία Λειτουργία αλλά και στη ζωή της Εκκλησίας,  Η φτώχεια της ανθρώπινης σάρκας αγγίζει τον πλούτο της θείας σάρκας. Ανθρώπινο άγγιγμα που γεννιέται από προηγούμενο θεϊκό άγγιγμα: Ο Λόγος σάρξ εγέννετο… Και αυτό συμβαίνει στην καθημερινή μας ζωή, στην εργασία μας, στην οικογένεια μας, στη μετάδοση του Ευαγγελίου που με τόσους τρόπους την κάνουμε στην  κοινωνική μας ζωή, μέσα στον συγκεκριμένο κόσμο της ελληνικής πατρίδας μας.

Σας μίλησα παραπάνω για τη θεία λατρεία την οποία τελούμε και ζούμε στην Εξαρχία μας, αλλά αυτό που ως Εκκλησία τελούμε, ψάλλουμε, προσευχόμαστε… οφείλουμε και να το ζούμε μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία μας. Ως αποστολική Εξαρχία στην Ελλάδα, ως Εκκλησία, συναθροιζόμαστε γύρω από τον άδειο τάφο του Χριστού, γύρω από τον ωραίο αυτόν τάφο του Σωτήρα μας, για να ομολογήσουμε την πίστη μας, για να ψάλλουμε ότι Αυτός «η ζωή εν τάφω», είναι και η πηγή της νέας ζωής, η οποία ανανεώθηκε από τον θάνατό του και την Ανάστασή του.

          Είδατε ότι στις δύο τελευταίες ποιμαντικές επιστολές μου, αυτή των Χριστουγέννων για το Ιωβηλαίο και αυτή για τη Σαρακοστή, επέμεινα στην αναγκαία διάσταση, για τους ιερείς και τους πιστούς της Εξαρχίας, για όλους, να είναι άνδρες και γυναίκες της κοινωνίας, της συμφιλίωσης, άνδρες και γυναίκες που ξέρουν να λένε λόγια που δημιουργούν κοινωνία, αδελφοσύνη, ποτέ κενά λόγια που δημιουργούν κενό γύρω μας και γύρω από τους άλλους. «...Εἴπωμεν ἀδελφοί, καὶ τοῖς μισοῦσιν ἡμᾶς· Συγχωρήσωμεν πάντα τῇ Ἀναστάσει…». Το λειτουργικό τροπάριο γίνεται για μας το Ευαγγέλιο, τα Καλά Νέα για τους άλλους, που κηρύσσονται στους άλλους, και τα Καλά Νέα, το Ευαγγέλιο για τον εαυτό μας. Αυτό το Πάσχα, ας επιτρέψουμε στις καρδιές μας να ευαγγελιστούν. Είθε ο Λόγος του Ευαγγελίου να εισέλθει στα βάθη της καρδιάς μας.

          Επιπλέον, επέμεινα, και το κάνω ξανά – και θα το κάνω ακούραστα – σε αυτή την ποιμαντική επιστολή μου για το Πάσχα, στο θεμελιώδες και ιδρυτικό γεγονός για την Εκκλησία μας που είναι η Εξαρχία, ότι όλοι αισθανόμαστε ότι είμαστε όλοι ένα ζωντανό και ζωοποιό μέρος αυτής της Εκκλησίας μας. Στην Εξαρχία, κανείς δεν πρέπει ποτέ να θεωρείται «φιλοξενούμενος» στην Εξαρχία, ούτε καν να αισθάνεται σαν τέτοιος. Ο κίνδυνος -που ελπίζω να μην υπάρχει στη χώρα μας-, θα ήταν να θεωρήσουμε τους άλλους -και με τη μορφή «άλλος» εννοώ τη διαφορετικότητα ανά γλώσσα, εθνικότητα, πολιτισμό ή εθνικότητα-, ως φιλοξενούμενους. Ή να θεωρούν τον εαυτό τους ή να αισθάνονται ως τέτοιοι, φιλοξενούμενοι, και ως εκ τούτου ποτέ δεν ενσωματώνονται πλήρως στην Εκκλησία. Η Εξαρχία – μικρή, αδύναμη, φτωχή – είναι ταυτόχρονα μεγάλη, ισχυρή, πλούσια σε εθνοτική, γλωσσική και πολιτιστική πολυμορφία – Έλληνες, Ουκρανοί και Χαλδαίοι – μια ποικιλομορφία που ταυτόχρονα μας ενώνει σε αυτό που είναι θεμελιώδες για εμάς: μια ποικιλομορφία που δημιουργεί ενότητα στην ύπαρξη και το αίσθημα του Καθολικού.

          Στην αρχή ανέφερα το ρόλο της ομολογίας πίστεως που έχουν τόσα πολλά από τα βυζαντινά λειτουργικά μας κείμενα. Σε αυτές γιορτάζουμε και διακηρύσσουμε την πίστη μας, και σε αυτές επίσης γιορτάζουμε την ύπαρξη και τη ζωή μας ως Καθολική Εκκλησία, ως Εκκλησία που θέλει να είναι πηγή και υφαντής κοινωνίας, ποτέ διαίρεσης, διαχωρισμού, αποκλεισμού. Ιερείς και λαϊκοί, άνδρες και γυναίκες υφαίνουν πάντα την κοινωνία και ποτέ τη διαίρεση ή το κενό, αφήνοντας κατά μέρος τα δικά τους συμφέροντα και αναζητώντας αυτά που απορρέουν και μόνο από το Ευαγγέλιο και από τη ζωή ως Καθολική Εκκλησία στην Ελλάδα.

          «Ἀναστάσεως ἡμέρα, καὶ λαμπρυνθῶμεν τῇ πανηγύρει, καὶ ἀλλήλους περιπτυξώμεθα. Εἴπωμεν ἀδελφοί, καὶ τοῖς μισοῦσιν ἡμᾶς·Συγχωρήσωμεν πάντα τῇ Ἀναστάσει». Η ανάγνωση και η προσευχή αυτών των λειτουργικών κειμένων δεν είναι μόνο ένα όμορφο πράγμα, αλλά και μία δέσμευση και ένας συμβιβασμός στη ζωή μας για να κοιτάξουμε τον άλλο, τον αδελφό που είναι δίπλα μας, τόσο Έλληνα, Ουκρανό, Χαλδαίο όσο και Αλβανό, άλλης εθνικής ή γλωσσικής προέλευσης. Οι διαφορές μας είναι ένα δώρο από τον Κύριο και ως εκ τούτου πρέπει να το αποδεχτούμε. Και γι’ αυτό μπορούμε να αναρωτηθούμε, για ποιο λόγο; "... λόγω της ανάστασης", λόγω του Χριστού, λόγω του Ευαγγελίου του. Ο Κύριος αναστήθηκε! Αυτή είναι η πίστη μας, η πίστη που μας καθοδηγεί, που μας δίνει δύναμη. Αυτός, ο Κύριος, είναι παρόν δίνοντας ζωή μέσα μας.

          Ως Αποστολικός Έξαρχος, θέλω να σας ενθαρρύνω να ζήσετε αυτό το Πάσχα, με μία νέα καρδιά, αναδημιουργημένη από τη δύναμη της Αναστάσεως του Κυρίου. Σας καλώ να ζήσουμε αυτό το Πάσχα ως ελληνοκαθολικοί χριστιανοί, καλεσμένοι να κηρύξουμε ότι Αυτός, ο Κύριός μας, αναστήθηκε από τους νεκρούς. Να ζήσουμε αυτό το Πάσχα ως Εκκλησία του Χριστού στην Ελλάδα, μικρή και αδύναμη σε τόσα και τόσα πράγματα, αλλά δυναμωμένη και ζωοποιημένη από την ελπίδα, γιατί γνωρίζουμε ότι μας αγαπά, μας οδηγεί και μας θέλει ο Αναστάς Κύριός μας.-

 + O Καρκαβίας Εμμανουήλ Νιν

Αποστολικός Επίσκοπος Έξαρχος Ελληνορρύθμων Καθολικών Ελλάδος