Parabola del Fariseo e del Pubblicano

Inizio del Triodion

Domenica del Fariseo e del Pubblicano

         Voglio iniziare con un apoftegma:

Uno dei monaci raccontò che vi era un monaco molto laborioso, che indossava una stuoia. Si recò un giorno da abba Ammone. L’anziano lo vide vestito da una stuoia e gli disse: “Questo non ti giova a nulla”. L’altro gli domandò: “Sono preso da tre pensieri: se vagare nel deserto, se andare in terra straniera dove nessuno mi conosca, o se invece chiudermi in una cella, non rispondere a nessuno, e mangiare un giorno sì e un giorno no”. Abba Ammone gli disse: “Nessuna di queste tre cose ti giova. Rimani piuttos­to nella tua cella, mangia un po’ ogni giorno, medita incessantemente nel tuo cuore la parola del pubblicano, e potrai salvarti”.

 

Domenica prossima sentiremo la parabola del fariseo e del pubblicano, e con essa inizieremo il Triodion, questo periodo liturgico che comprende le quattro domeniche pre-quaresimali e quindi la stessa Grande Quaresima. La liturgia della Chiesa è sempre un luogo teologi­co, cioè un luogo dove il Signore parla, dove Lui ci parla, dove ci viene incontro e ci elargisce la sua salvezza. La liturgia, poi, è anche un luogo mistagogico e pedagogi­co, e ciò nel senso più letterale del termine, cioè un luogo, un mezzo, che ci “porta per mano” potremmo dire verso la nostra piena configurazio­ne col Signore che si è incarnato, che è morto e che è risorto.

Per scoprire e vivere questa dimensione pedagogica della liturgia, per capire bene dove ci porta, come ci porta, con chi ci porta, cioè, scoprire veramente come la liturgia ci è pedagoga, bisogna viverla, vederla, guardarla, conoscerla. Tante volte il pericolo è che essa, la liturgia, e tanti altri aspetti della nostra vita cristiana, scivolino su di noi quasi avessimo addosso un giubbotto che ci protegge dalla pioggia. Dobbiamo lasciarci avvolgere dalla liturgia, dalla sua Parola e dalle sue parole, dai suoi gesti, dal suo mistero, lasciare che essa ci porti per mano all’incontro con Colui che in essa, nella celebrazione liturgica e attraverso di essa diventa presente e vivente in mezzo a noi.

 

Dieci domeniche prima della Santa Pasqua, la liturgia bizantina inizia il Triodion, questo periodo liturgico che ci porterà alla celebrazione sacramentale della Passione, della Morte e della Risurrezione del Signore. Periodo liturgico e libro liturgico con lo stesso nome, Triodion, dalle “tre odi” o cantici biblici che vengono cantate nell’ufficiatura bizantina del mattutino. Vorrei soffermar­mi un attimo e attirare la vostra attenzio­ne sulle quattro prime domeni­che del Triodion, quelle che precedono l’inizio della Grande Quaresima.

In primo luogo, il Triodion -pre-Quaresima e Quaresima- è un periodo liturgico che ci deve portare alla Santa Pasqua. Tutto quello che verrà vissuto, celebrato, assunto -e qua possiamo anche includere tutto l’aspetto penitenziale che verrà sottolineato nel periodo quaresimale-, deve portare, deve guardare sempre alla Pasqua del Signore. Tanti dei tropari quaresimali metteranno in evidenza l’attesa, quasi spingendo la nostra vita spirituale al desiderio e all’anello di “arrivare alla Risurre­zione”, di “vedere la Risurrezio­ne”.

In secondo luogo, voglio rammentare come questo sguardo verso la Pasqua ci è stato già sottolineato pochi giorni fa nella festa dell’Ypapantì, l’Incontro il 2 febbraio, una festa che ha un senso fortemente pasquale e ne diventa una evidente prefigurazione. Il tropario della festa si conclude con la frase: “…ci conceda anche il dono della risurrezione”, frase molto vicina all’ultima del tropario pasquale: “...e a coloro che sono nei sepolcri ha fatto il dono della vita”. In ambedue i casi è lo stesso verbo greco χαρίζoμαι. Ancora se badiamo un po all’icona della festa del 2 febbraio, vedremo che Simeone ed Anna assomigliano tanto a Adamo ed Eva nell’icona pasquale della discesa di Cristo agli inferi, ed anche gli stessi sguardi di Simeone e Adamo, e di Anna ed Eva sono molto simili verso Cristo, Colui che è preso dalle braccia… e prende per mano…. Possiamo dire che l’icona della festa del 2 febbraio diventa l’annuncio dell’al­tro grande Incontro, quello dell’Uomo nuovo, Cristo con l’uomo vecchio, Adamo.

In terzo luogo, guardiamo le quattro domeniche dell’inizio del Triodion, cioè quelle che precedono la Grande Quaresi­ma: la domenica del Fariseo e del Pubblicano, la domenica del Figlio prodigo, la domenica di Carnevale ed infine la domenica dei latticini, chiamata anche domenica di Adamo ed Eva. Sono delle domeniche in cui i brani evangelici ci propongo dei punti importanti nella nostra vita come cristiani. Di ognuna delle domeniche sottolineo qualche aspetto che ritengo importante:

 

La domenica del Fariseo e del Pubblicano (Lc 18,10-14), sottolinea l’atteggiamento di umiltà, necessaria alla vita di ogni cristia­no, la confessione sì del proprio peccato ma soprattutto la confessione della grandezza di Dio nell’amore. Il vangelo pure sottoli­nea un altro atteggiamento, quello del non disprezzare mai l’altro, sia vicino sia lontano, non fare mai dell’altro uno strano, un’ospite, perché è sempre un fratello che cammina con noi, accanto a noi. Il fariseo del Vangelo non verrà giustificato, e non per il fatto di gloriarsi ed inorgoglirsi delle sue osservanze religiose, ma nel momento in cui dice: “...ti ringrazio perché non sono come lui...”. Il pericolo di allontanare ed allontanarsi dagli altri, dai fratelli diventando l’unico punto di riferimento, l’unico centro nella scena della propria vita.

La domenica del Figlio prodigo (Lc 15,11-32), mette in luce il tema del pentimento del figlio piccolo, ed anche dell’amore fiducioso nel padre della parabola. Inoltre, il possibile rifiuto dell’altro -del fratello- che si pente e che torna nell’atteggiamento del fratello maggiore. Quindi il tema del perdono, nel darlo e nel riceverlo, ed anche il pericolo dell’indurimento del cuore messo in evidenza dal fratello maggiore, “l’erede” nella parabola.

La domenica di Carnevale (Mt 25,31-46), sottolinea la necessità -la centralità- dell’amore a Cristo che si fa presen­te nel fratello che soffre, che è malato, che è prigionie­ro... Ci ricorda che quel che facciamo o magari non facciamo, è sempre a Cristo che lo facciamo o lo rifiutiamo.

La domenica dei latticini (Mt 6,14-21), ci ricorda la necessità del perdono dell’altro prima di qualsiasi preghiera, prima di qualsiasi forma di digiuno; ed anche l’importanza che la preghiera esteriore, il digiuno esteriore sia riflesso sempre di una preghiera e di un digiuno nel profondo del cuore. I Padri della Chiesa, e penso in modo speciale al grande Origene, ci hanno dato bellissimi trattati sulla preghiera veramente cristiana.

    Queste domeniche pre-quaresimali ci inoltrano nel cammino -nel nostro caso veramente sinodale con Cristo-, un cammino di salita a Gerusalemme con Lui, un cammino guidati da Lui e segnato fortemente dal perdono e dalla riconciliazione che ci configurano pienamente con Lui ed il Suo Vangelo, un cammino di ritorno, portati per mano da Lui, con Adamo ed Eva, al Paradiso riaperto da quella chiave che è dalla Sua croce.

     “Nessuna di queste tre cose ti giova. Rimani piuttos­to nella tua cella, mangia un po ogni giorno, medita incessantemente nel tuo cuore la parola del pubblicano, e potrai salvarti”.

          Il testo dell’apotegma ci aiuti a vivere questo periodo benedetto che ci fa anellare la Santa Risurrezione di Cristo.

           +P. Manuel Nin

          Esarca Apostolico

 Αρχή του Τριωδίου

Κυριακή του Φαρισαίου και του Τελώνη

 

Θα ήθελα να ξεκινήσω με ένα απόφθεγμα :

 

«Κάποτε ένας μοναχός αφηγήθηκε ότι υπήρχε ένας πολύ σκληρά εργαζόμενος

μοναχός που φορούσε για ρούχο ένα παλιό χαλάκι. Μια μέρα πήγε στον Αββά Αμμών. Ο γέρος τον είδε ντυμένο έτσι και του είπε: «Αυτό δεν σε ωφελεί». Ο μοναχός του απάντησε: «Με κυριεύουν τρεις σκέψεις: αν θα περιπλανηθώ στην έρημο, αν θα πάω σε μια ξένη χώρα όπου κανείς δεν με ξέρει ή αν θα κλειδωθώ σε ένα κελί, δεν θα λογοδοτώ σε κανέναν και θα τρώω μέρα παρά μέρα». Ο Αββάς Αμμών του είπε: «Κανένα από αυτά τα τρία πράγματα δεν σε ωφελεί. Προτίμησε να μείνεις στο κελί σου, να τρώς λίγο κάθε μέρα, να διαλογίζεσαι αδιάκοπα στην καρδιά σου πάνω στο λόγο του τελώνη και θα μπορέσεις να σώσεις τον εαυτό σου».

 

Την επόμενη Κυριακή θα ακούσουμε την παραβολή του Φαρισαίου και του τελώνη και με αυτήν θα ξεκινήσουμε το Τριώδιο, αυτήν τη λειτουργική περίοδο που περιλαμβάνει τις τέσσερις Κυριακές πριν από τη Σαρακοστή και επομένως την ίδια τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Η λειτουργία της Εκκλησίας είναι πάντοτε ένας θεολογικός χώρος, δηλαδή ένας τόπος όπου μας μιλάει ο Κύριος, όπου έρχεται να μας συναντήσει και μας χαρίζει τη σωτηρία του. Η θεία λειτουργία, λοιπόν, είναι και ένας μυσταγωγικός και παιδαγωγικός χώρος, και αυτό με την κυριολεκτική έννοια του όρου, δηλαδή ένας τόπος, ένα μέσο, το οποίο «μας οδηγεί από το χέρι» θα μπορούσαμε να πούμε προς την πλήρη διαμόρφωσή μας με τον Κύριο που ενσαρκώθηκε, πέθανε και αναστήθηκε για εμάς.

 

Για να ανακαλύψουμε και να ζήσουμε αυτή την παιδαγωγική διάσταση της θείας λειτουργίας, να καταλάβουμε καλά πού μας οδηγεί, πώς μας οδηγεί, με ποιον μας οδηγεί, δηλαδή να ανακαλύψουμε πραγματικά πώς η θεία λειτουργία είναι η παιδαγωγός μας, πρέπει να τη ζήσουμε, να τη δούμε, να την κοιτάξουμε, να τη γνωρίσουμε. Πολλές φορές ο κίνδυνος είναι ότι η θεία λειτουργία, και τόσες άλλες πτυχές της χριστιανικής μας ζωής, γλιστρούν πάνω μας σαν να φοράμε ένα σακάκι που μας προστατεύει από τη βροχή. Πρέπει να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να περιβληθεί από τη θεία λειτουργία, από τον λόγο της και τα λόγια της, από τις χειρονομίες της, από το μυστήριό της, να μας αφήσει να μας οδηγήσει από το χέρι στη συνάντηση με Εκείνον που μέσα σε αυτήν, στη λειτουργική γιορτή και μέσω αυτής γίνεται παρών και ζει ανάμεσά μας.

 

Δέκα Κυριακές πριν το Άγιο Πάσχα, αρχίζει η βυζαντινή λειτουργία το Τριώδιο, αυτή η λειτουργική περίοδος που θα μας οδηγήσει στον μυστηριακό εορτασμό των Παθών, του Θανάτου και της Αναστάσεως του Κυρίου. Λειτουργική περίοδος και λειτουργικό βιβλίο με το ίδιο όνομα, Τριώδιο, από τις «τρεις ωδές» ή βιβλικές ψαλμωδίες που ψάλλονται στη βυζαντινή ακολουθία του όρθρου. Θα ήθελα να σταματήσω για λίγο και να επιστήσω την προσοχή σας στις τέσσερις πρώτες Κυριακές του Τριωδίου, αυτές που προηγούνται της έναρξης της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

 

Πρώτον, το Τριώδιο – προ της Τεσσαρακοστής και της Σαρακοστής – είναι μια λειτουργική περίοδος που πρέπει να μας οδηγήσει στο Άγιο Πάσχα. Όλα όσα θα βιωθούν, θα εορταστούν, θα αναληφθούν – και εδώ μπορούμε να συμπεριλάβουμε και όλη τη μετανοητική πτυχή που θα τονιστεί κατά την περίοδο της Σαρακοστής – πρέπει να οδηγούν, πρέπει πάντα να αποβλέπουν στο Πάσχα του Κυρίου. Πολλά από τα τροπάρια της Σαρακοστής θα τονίσουν την προσδοκία, σπρώχνοντας σχεδόν την πνευματική μας ζωή στην επιθυμία και τη θέληση να «φθάσουμε στην Ανάσταση», να «δούμε την Ανάσταση».

 

Δεύτερον, θα ήθελα να υπενθυμίσω πώς αυτή η ματιά προς το Πάσχα μας τονίστηκε ήδη πριν από λίγες ημέρες στη εορτή της Υπαπαντής, τη Συνάντηση στις δύο Φεβρουαρίου, μια γιορτή που έχει έντονα πασχαλινή σημασία και γίνεται εμφανής προεικόνισή της. Το τροπάριο της εορτής τελειώνει με τη φράση: «...δώσε μας και το δώρο της Ανάστασης», φράση πολύ κοντά στο τελευταίο του Πασχαλινού Τροπαρίου: «... Και σε όσους βρίσκονται στους τάφους έχει δώσει το δώρο της ζωής». Και στις δύο περιπτώσεις συναντούμε  το ίδιο ελληνικό ρήμα χαρίζομαι. Και πάλι, αν δώσουμε λίγη προσοχή στην εικόνα της εορτής της δευτέρας Φεβρουαρίου, θα δούμε ότι ο Συμεών και η Άννα μοιάζουν τόσο πολύ με τον Αδάμ και την Εύα στην πασχαλινή εικόνα της καθόδου του Χριστού στον άδη, και επίσης τα ίδια βλέμματα του Συμεών και του Αδάμ, και της Άννας και της Εύας μοιάζουν πολύ με τον Χριστό, Αυτόν που παίρνει στην αγκαλιά... και τον παίρνει από το χέρι.... Μπορούμε να πούμε ότι η εικόνα της εορτής της δευτέρας Φεβρουαρίου γίνεται η αναγγελία της άλλης μεγάλης Συναντήσεως, αυτής του νέου ανθρώπου, του Χριστού με τον παλαιό άνθρωπο, τον Αδάμ.

 

Τρίτον, ας δούμε τις τέσσερις Κυριακές της έναρξης του Τριωδίου, δηλαδή εκείνες που προηγήθηκαν της Μεγάλης Τεσσαρακοστής: την Κυριακή του Φαρισαίου και του Δημοκρατικού, την Κυριακή του Ασώτου, την Κυριακή της Αποκριάς και τέλος την Κυριακή της Τυρινής, που ονομάζεται επίσης Κυριακή του Αδάμ και της Εύας. Αυτές είναι Κυριακές στις οποίες οι ευαγγελικές περικοπές προτείνουν σημαντικά σημεία στη ζωή μας ως Χριστιανοί. Για κάθε μία από τις Κυριακές υπογραμμίζω ορισμένες πτυχές που θεωρώ σημαντικές:

 

Η Κυριακή του Φαρισαίου και του Τελώνη (Λκ 18:10-14), τονίζει τη στάση ταπεινοφροσύνης, απαραίτητη για τη ζωή κάθε χριστιανού, την ομολογία της δικής του αμαρτίας αλλά κυρίως την ομολογία του μεγαλείου του Θεού εν αγάπη. Το Ευαγγέλιο τονίζει επίσης μια άλλη στάση, αυτή του να μην περιφρονούμε ποτέ τον άλλον, είτε κοντά είτε μακριά, ποτέ να μην κάνουμε τον άλλο ξένο, φιλοξενούμενο, γιατί είναι πάντα ένας αδελφός που περπατά μαζί μας, δίπλα μας. Ο Φαρισαίος του Ευαγγελίου δεν θα δικαιωθεί, και όχι από το γεγονός ότι καυχιέται και είναι υπερήφανος για τις θρησκευτικές του τελετές, αλλά τη στιγμή που λέει: «... Σας ευχαριστώ γιατί δεν είμαι σαν αυτόν...». Ο κίνδυνος της απομάκρυνσης και της απομάκρυνσης από τους άλλους, από τους αδελφούς και τις αδελφές του, να γίνει το μόνο σημείο αναφοράς, το μόνο κέντρο στη σκηνή της ζωής κάποιου.

 

Η Κυριακή του Ασώτου Υιού (Λκ 15:11-32), τονίζει το θέμα της μετανοίας του μικρού υιού, αλλά και της αγάπης εμπιστοσύνης στον πατέρα της παραβολής. Επιπλέον, η πιθανή απόρριψη του άλλου -αδελφού- που μετανοεί και επιστρέφει στη στάση του μεγαλύτερου αδελφού. Στη συνέχεια, το θέμα της συγχώρεσης, στο να την δίνεις και να τη λαμβάνεις, καθώς και ο κίνδυνος σκλήρυνσης της καρδιάς που τονίζεται από τον μεγαλύτερο αδελφό, «τον κληρονόμο» στην παραβολή.

 

Η Κυριακή της Αποκριάς (Μτ 25:31-46) τονίζει την αναγκαιότητα – την κεντρικότητα – της αγάπης για τον Χριστό που κάνει τον εαυτό του παρόντα στον αδελφό που υποφέρει, που είναι άρρωστος, που είναι φυλακισμένος... Μας υπενθυμίζει ότι αυτό που κάνουμε ή ίσως δεν κάνουμε, είναι πάντα στον Χριστό που το κάνουμε ή το απορρίπτουμε.

 

Η Κυριακή της Τυρινής (Mt 6:14-21) μας υπενθυμίζει την ανάγκη για συγχώρεση του άλλου πριν από οποιαδήποτε προσευχή, πριν από οποιαδήποτε μορφή νηστείας και επίσης την σημασία της εξωτερικής προσευχής, της εξωτερικής νηστείας, που είναι πάντα μια αντανάκλαση της προσευχής και της νηστείας στα βάθη της καρδιάς. Οι Πατέρες της Εκκλησίας και αναφέρομαι ιδιαίτερα στον μεγάλο Ωριγένη, μας έδωσαν ωραίες πραγματείες για την αληθινά χριστιανική προσευχή.

 

          Αυτές οι Κυριακές πριν από τη Σαρακοστή μας οδηγούν στο ταξίδι – στην περίπτωσή μας πραγματικά συνοδικό με τον Χριστό – ένα ταξίδι ανόδου στα Ιεροσόλυμα μαζί Του, ένα ταξίδι καθοδηγούμενο από Αυτόν της συγχώρεσης και της συμφιλίωσης που μας διαμορφώνει σε Αυτόν και στο Ευαγγέλιό Του, ένα ταξίδι επιστροφής, καθοδηγούμενο από το χέρι Του, με τον Αδάμ και την Εύα στον Παράδεισο που ξανάνοιξε με τον σταυρό Του.

 

          Είθε το κείμενο του αποθέματος που αναφέρεται στην αρχή να μας βοηθήσει να ζήσουμε αυτή την ευλογημένη περίοδο που μας κάνει να χτυπάμε την Αγία Ανάσταση του Χριστού.

         «Προτίμησε να μείνεις στο κελί σου, να τρώς λίγο κάθε μέρα, να διαλογίζεσαι

αδιάκοπα στην καρδιά σου πάνω στο λόγο του τελώνη και θα μπορέσεις να σώσεις τον εαυτό σου».

 

          +Π. Μανουέλ Νιν

          Αποστολικός Έξαρχος