Miniatura siriaca della Comunione degli Apostoli. XIII secolo

…guardati e salvati dal Signore.

Lettera pastorale Pentecoste 2024

          Un autore bizantino del XIV secolo, Nicola Cabasilas (1320-1397 circa) conosciuto e stimato sia nelle tradizioni cristiane orientali che occidentali, scrisse un’opera chiamata Vita in Cristo, un testo tradotto e diffuso in tantissime lingue fino ai nostri giorni, un’opera in cui il teologo bizantino espone quello che è per ogni cristiano la sua vita in Cristo, la sua piena configurazione con Cristo. E questa vita in Cristo avviene per ognuno di noi attraverso la celebrazione dei sacramenti, dal lavacro e la ricreazione che accadono nel battesimo, alla forza e alla grazia del Santo Spirito nella cresima, al dono dei Santi Misteri del Corpo e del Sangue del Signore. Misteri, sacramenti che hanno sempre come punto di partenza e di riferimento lo stesso Cristo Signore che per noi è patito, è morto ed è risorto; misteri, sacramenti che nella celebrazione della Liturgia hanno come luogo e punto di riferimento teologico, cristologico, liturgico e anche architettonico l’altare, la sacra mensa, l’ara del sacrificio, la tomba vivificante da dove sgorga la grazia divina per ognuno dei cristiani.

          Nicola Cabasilas nella sua opera sopra citata, dopo aver parlato dei sacramenti dell’iniziazione cristiana (battesimo, cresima ed eucaristia), parla anche del sacramento della consacrazione dell’altare, presentato non come una semplice tavola, mensa, ma un luogo (consacrato, unto, santificato) da dove sgorga la vita nuova per ognuno di noi cristiani.

          Alcuni paragrafi di quest’opera del Cabasilas hanno attirato la mia attenzione e ve li propongo come meditazione, riflessione, a tutti voi, fedeli greci, ucraini e caldei, e tutti gli amici del nostro Esarcato Apostolico, in vista alla prossima celebrazione della Domenica di Pentecoste il giorno 23 giugno, e del Lunedì dello Spirito Santo, il 24 giugno, giorno che è anche la festa del nostro Esarcato e della nostra chiesa cattedrale della Santissima Trinità ad Atene.

          Nicola Cabasilas, nel primo libro della Vita in Cristo afferma: “Il battesimo dona l’essere, il vivere conforme a Cristo…, introduce gli uomini alla vita. Poi l’unzione del miron porta a perfezione l’essere già nato, gli infonde l’energia necessaria a tale vita. Infine, la divina eucaristia sostiene e custodisce la vita e la salute, è il pane della vita… Non noi ci siamo mossi verso Dio e siamo saliti a Lui, ma è Lui che è venuto e disceso a noi… Noi siamo stati cercati… La pecora non ha cercato il pastore…, ma Lui si è chinato sulla terra e ha trovato l’immagine…, e lasciandoci in terra ci ha resi anche celesti, ha infuso in noi la vita divina…, piegando ed abbassando il cielo fino a noi… Dunque, attraverso i Santi Misteri, quasi finestre, il sole di giustizia entra in questo mondo… Quale segno di bontà e di amore per gli uomini potrebbe essere più grande? Lavando nell’acqua, libera l’anima dalla sporcizia; ungendo col miron, fa regnare nel regno dei cieli; invitando a mensa, imbandisce il suo corpo ed il suo sangue”.

          I sacramenti sono come delle finestre attraverso cui il Signore si manifesta, si avvicina e si dà ad ognuno di noi. Finestre attraverso cui -qualcuno potrebbe dire “noi guardiamo”- certamente! Ma soprattutto finestre attraverso cui noi siamo guardati, amati, salvati dal Signore per mezzo di questi segni materiali (acqua, olio, pane, vino…) santificati dallo Spirito Santo e che diventano per noi strumenti di salvezza e di vita nuova. Il Signore si fa presente in mezzo a noi, nella sua incarnazione, per mezzo dei sacramenti.

          Vi propongo l’immagine della finestra, presa da questo teologo bizantino medievale, per aiutarvi, in questa nostra festa della Pentecoste, a riflettere un attimo sulla nostra vita sacramentale che è sempre, e non dimentichiamolo mai, riflesso della nostra vera e propria vita ecclesiale e cristiana. I sacramenti sono un dono che ci viene dato dal Signore -il battesimo e la cresima una volta nella nostra vita, i Santi Doni del suo Corpo e del suo Sangue ogni volta che ci avviciniamo a Lui, ogni volta che ci alziamo, ci muoviamo, camminiamo verso di Lui per riceverlo.

          Entrando in chiesa ci scopriamo guardati dal Signore. Davanti alle icone, scopriamo non tanto di essere noi a guardarle, ma scopriamo che ci guardano, che ci fanno presente questo fatto, cioè l’essere amati, salvati, ricreati e quindi guardati e protetti dal Signore. E questo Suo sguardo, forza, salvezza, vita nuova, li riceviamo sacramentalmente ogni volta che nella chiesa, nelle celebrazioni sacramentali lungo l’anno liturgico, nel corso delle settimane, ci alziamo e ci avviciniamo a Lui attraverso questa “finestra” per mezzo di cui Lui si fa presente, si avvicina a noi.

          Perciò i Santi Misteri del Suo Corpo e del Suo Sangue ci vengono dati, elargiti dal vescovo o dal sacerdote avendo fatto da parte nostra questo cammino, movimento, processione se volete, verso l’altare, verso il luogo da dove Lui ci guarda e si abbassa, si inchina verso di noi. Mai e poi mai i Santi Doni saranno qualcosa che ci distribuiamo tra di noi, che aspettiamo senza muoverci come se fosse qualcosa a noi dovuta che aspettiamo con comodo che ci venga portata, ma alzandoci e camminando verso di Lui, verso il Suo altare santo da dove, per le mani del vescovo o del sacerdote viene dato in dono ad ognuno di noi.

          Carissimi, attraverso queste brevi pagine, voglio esortarvi (tutti i fedeli del nostro Esarcato: greci, ucraini e caldei, e tutti gli altri che ci seguite da vicino o da lontano) a riscoprire, a rafforzare, a rivivificare la nostra vita sacramentale nella nostra Chiesa, nel nostro Esarcato. La celebrazione della Risurrezione del Signore ogni domenica, le grandi feste dell’anno liturgico -tutte e non soltanto Natale e Pasqua-, sono momenti di grazia per ognuno di noi, sono anche esse delle “finestre” attraverso cui siamo guardati e salvati dal Signore. Sforziamoci -e chiediamolo al Signore che ce ne dia la forza, la grazia-, di essere più presenti, più fedeli alle celebrazioni settimanali nella nostra cattedrale e nelle altre chiese e cappelle dell’Esarcato. Avviciniamoci con fede e fiducia a queste finestre da dove il Signore, fedelmente continua a guardarci, a cercarci e a riportarci alla Sua vita nuova per mezzo dei sacramenti.

          La vita sacramentale cristiana suppone una preparazione nella preghiera per accogliere il dono di Dio, ed anche un atteggiamento da parte nostra di partecipazione attiva alla celebrazione dei Santi Doni ogni settimana, ed ogni giorno lungo le grandi feste dell’anno liturgico in cui, come ci insegna la nostra tradizione liturgica bizantina, celebriamo e viviamo tutto il mistero di Cristo Signore che per noi si è incarnato, ha camminato e cammina con noi, è morto, risorto, salito in cielo e siede alla destra di Dio Padre.

          Dalla celebrazione della Pentecoste un anno fa, nel nostro Esarcato sono venuti a mancare due persone che hanno segnato con la loro vita, la storia della nostra Chiesa: il vescovo emerito Dimitrios Salachas, e padre Athanasios Armaos. Il loro esempio e la loro stessa vita sono per noi motivo di ringraziamento al Signore. Ricordando loro due, in questo momento voglio anche ringraziare tutti i sacerdoti del nostro Esarcato per tutto quello che fanno per la nostra Chiesa, nelle comunità greca, ucraina e caldea. I sacerdoti dell’Esarcato siamo in pochi, otto contando anche me come vescovo, ma c’è sempre la speranza -e per questo mi do da fare come vostro vescovo-, che possano venirci in aiuto sacerdoti da altre Chiese orientali cattoliche europee. Già dall’anno scorso sto cercando di coinvolgere anche seminaristi da altre eparchie europee per far conoscere la nostra Chiesa in Grecia ed eventualmente per un loro inserimento in un futuro non lontano tra il nostro clero. Da parte nostra bisogna anche accettare che non possiamo “far tutto… e farlo da soli”, e dobbiamo coinvolgere tutti anche nelle responsabilità pastorali.

          Auguro a tutti i fedeli del nostro Esarcato, greci, ucraini e caldei, una buona festa della Pentecoste. Che il Signore ci dia sempre di essere, nella nostra realtà ecclesiale, unica e allo stesso tempo così diversa per lingua, etnia e geografia di origine, ma sempre ed unicamente cattolica, uomini e donne di comunione, di carità e di fraternità. Che il Signore continui a guardare la Sua Chiesa, a rafforzarla, a vivificarla, affinché viviamo la nostra vita cristiana, ogni giorno, tutto l’anno liturgico, ogni momento come momento, come dono di grazia e di salvezza, sapendoci guardati e salvati da Lui che regna con il Padre e lo Spirito Santo, nei secoli. Amin.

 +P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

Vescovo titolare di Carcabia

ο Κύριος μας προσέχει και μας σώζει

Ποιμαντική Επιστολή Πεντηκοστή 2024

          Ένας βυζαντινός συγγραφέας του δέκατου τέταρτου αιώνα, ο Νικόλαος Καβάσιλας (περ. 1320-1397), γνωστός και εκτιμώμενος τόσο στην ανατολική όσο και στη δυτική χριστιανική παράδοση, συνέγραψε ένα έργο με τίτλο «Περὶ τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς», ένα σύγγραμμα μεταφρασμένο και διαδιδόμενο στις μέρες μας σε πάρα πολλές γλώσσες, έργο στο οποίο ο βυζαντινός θεολόγος εκθέτει εκείνο που για κάθε χριστιανό είναι η ζωή του εν Χριστώ, η δική του πλήρη διαμόρφωση σύμφωνα με τον Χριστό. Και αυτή η ζωή εν Χριστώ για κάθε χριστιανό πραγματοποιείται μέσω της τέλεσης των μυστηρίων: από το νίψιμο και την ανάπλαση που πραγματοποιούνται στο βάπτισμα έως τη δύναμη και τη χάρη του Αγίου Πνεύματος στο χρίσμα έως το δώρο των Αχράντων Μυστηρίων του Σώματος και του Αίματος του Κυρίου. Μυστήρια τα οποία έχουν ως αφετηρία και σημείο αναφοράς πάντα τον ίδιο Χριστό Κύριο που για μας υπέφερε, πέθανε και αναστήθηκε* μυστήρια που κατά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας έχουν ως θεολογικό, χριστολογικό, λειτουργικό, ακόμη και αρχιτεκτονικό σημείο αναφοράς την Αγία Τράπεζα - το θυσιαστήριο, τον ζωοποιό τάφο από τον οποίο ρέει η θεία χάρη για κάθε χριστιανό.

          Όντως, ο Νικόλαος Καβάσιλας στο έργο του, αφού μίλησε για τα μυστήρια της χριστιανικής μύησης (βάπτιση, χρίσμα και Ευχαριστία), μιλά και για το μυστήριο του καθαγιασμού της Αγίας Τράπεζας, το οποίο θεωρείται όχι ως ένα απλό τραπέζι αλλά ως ένας τόπος (αφιερωμένος, χρισμένος, αγιασμένος) από τον οποίο πηγάζει εκρέει η νέα ζωή για τον καθένα από εμάς τους χριστιανούς.

          Ένα κείμενο αυτού του έργου του Καβάσιλα τράβηξε την προσοχή μου και σας το προτείνω για περισυλλογή, στοχασμό σε όλους εσάς - Έλληνες, Ουκρανούς και Χαλδαίους πιστούς - και σε όλους τους φίλους της Αποστολικής Εξαρχίας, ενόψει του επικείμενου εορτασμού της Κυριακής της Πεντηκοστής στις 23 Ιουνίου και της Δευτέρας του Αγίου Πνεύματος, 24 Ιουνίου, ημέρα στην οποία εορτάζει η Εξαρχία μας και ο Καθεδρικός μας ναός της Υπεραγίας Τριάδος στην Αθήνα.

          Ο Νικόλαος Καβάσιλας, στο πρώτο βιβλίο της εν Χριστώ Ζωής, δηλωνει: «Ἐπεὶ τὸ μὲν βάπτισμα τὸ εἶναι δίδωσι καὶ ὅλως ὑποστῆναι κατὰ Χριστόν·… εἰς τὴν ζωὴν πρῶτον εἰσάγει. Ἡ δὲ τοῦ μύρου χρίσις τελειοῖ τὸν γεγεννημένον, τῇ τοιᾷδε ζωῇ προσήκουσαν ἐνέργειαν ἐντιθεῖσα. Ἡ δὲ θεία εὐχαριστία τὴν ζωὴν ταύτην καὶ τὴν ὑγείαν συντηρεῖ καὶ συνέχει· ὁ τῆς ζωῆς δίδωσιν ἄρτος. Οὐ γὰρ αὐτοὶ πρὸς τὸν Θεὸν ἐκινήθημεν οὐδὲ ἀνέβημεν, ἀλλ᾿ αὐτὸς πρὸς ἡμᾶς ἐλήλυθε καὶ κατέβη.... ἐζητήθημεν... ὅτι οὐκ ἐξεζήτησε τὸ πρόβατον τὸν ποιμένα... ἀλλ᾿ αὐτὸς ἔκυψεν εἰς τὴν γῆν καὶ εὗρε τὴν εἰκόνα·... μένοντας ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ οὐρανίους ἐποίησε καὶ τὴν ἐν οὐρανῷ ζωὴν ἐνέθηκεν...  τὸν οὐρανὸν εἰς ἡμᾶς κλίνας καὶ καταγαγών... Καὶ τοίνυν διὰ τῶν μυστηρίων τούτων τῶν ἱερῶν, ὥσπερ διὰ θυρίδων, εἰς τὸν σκοτεινὸν τοῦτον κόσμον, ὁ ἥλιος εἰσέρχεται τῆς δικαιοσύνης... Τί γὰρ ἂν γένοιτο μεῖζον χρηστότητος καὶ φιλανθρωπίας σημεῖον, ἢ λούοντα μὲν ὕδατι ῥύπου τὴν ψυχὴν ἀπαλλάττειν, χρίοντα δὲ μύρῳ βασιλεύειν τὴν ἐν οὐρανοῖς βασιλείαν, ἑστιᾷν δὲ τὸ σῶμα τὸ ἑαυτοῦ καὶ τὸ αἷμα παρατιθέντα.»

          Τα μυστήρια είναι σαν θυρίδες - παράθυρα  μέσα από τις οποίες ο Κύριος φανερώνεται, πλησιάζει και δίνεται στον καθένα μας. Θυρίδες μέσα από τις οποίες «παρακολουθούμε» - κάποιος βεβαίως θα μπορούσε να πει! Αλλά πάνω απ' όλα, είναι θυρίδες μέσα από τις οποίες ο Κύριος μας προσέχει, μας αγαπά, μας σώζει μέσω αυτών των υλικών σημείων (νερό, λάδι, άρτος, οίνος...) αγιασμένων από το Άγιο Πνεύμα, το Οποίο τα καθιστά για εμάς μέσα σωτηρίας και νέας ζωής. Ο Κύριος παρουσιάζεται ανάμεσά μας, στην ενσάρκωσή του, μέσω των μυστηρίων

          Σας προτείνω αυτή την εικόνα παρμένη από αυτόν τον βυζαντινό θεολόγο του μεσαίωνα, για να σας βοηθήσω, σε αυτή μας την εορτή της Πεντηκοστής, να συλλογιστείτε για μια στιγμή πάνω στη μυστηριακή μας ζωή, η οποία είναι πάντοτε – και ας μην το ξεχνάμε ποτέ –  μια αντανάκλαση της πραγματικά δικής μας εκκλησιαστικής και χριστιανικής ζωής. Τα μυστήρια είναι δώρα που δίδονται από τον Κύριο - το βάπτισμα και το χρίσμα μεν μια φορά στη ζωή μας* το Άχραντα Δώρα του Σώματος και του Αίματός του δε - κάθε φορά που προσερχόμαστε σε αυτά (κάθε φορά που σηκωνόμαστε, κινούμαστε και κατευθυνόμαστε προς Αυτόν για να Τον λάβουμε)

          Μπαίνοντας στην εκκλησία, ανακαλύπτουμε πως είμαστε υπό την προσοχή του Κυρίου. Τις εικόνες μεν δεν τις προσέχουμε και τόσο αλλά ανακαλύπτουμε πως εκείνες μας προσέχουν, μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε το γεγονός πως ο Κύριος μας αγαπά, μας σώζει, μας αναπλάθει και συνεπώς μας προσέχει. Και αυτό το βλέμμα Του, τη δύναμη, τη σωτηρία, την καινούργια ζωή τα λαμβάνουμε μέσω των μυστηρίων – μυστηριακά – κάθε φορά που σηκωνόμαστε και πλησιάζουμε σε Αυτόν στην εκκλησία, στην τέλεση των μυστηρίων κατά τη διάρκεια όλου του λειτουργικού έτους, κατά τη διάρκεια κάθε εβδομάδας μέσω αυτής της θυρίδας από την οποία Αυτός μας παρουσιάζεται και μας πλησιάζει.

          Γι' αυτό τα Άχραντα Μυστήρια του Σώματος Του και του Αίματός Του μας δίνονται, μας χορηγούνται είτε από τον επίσκοπο είτε από τον ιερέα έχοντας κάνει εκ μέρους μας αυτή τη πορεία, κίνηση, πομπή – εάν θέλετε – προς την αγία Τράπεζα, προς τον τόπο από το οποίο Αυτός μας βλέπει και χαμηλώνει, υποκλίνεται προς εμάς. Ποτέ όμως, και πάλι - ποτέ - τα Άγια Δώρα θα είναι κάτι που το μοιράζουμε μεταξύ μας, κάτι το οποίο αναμένουμε χωρίς να κάνουμε τον παραμικρό κόπο, λες και είναι κάτι που δικαιωματικά μας ανήκει και αναμένουμε να το λάβουμε βολικά και εύκολα* αντιθέτως, μας δωρίζονται δια χειρών του επισκόπου η του ιερέα αφού πρώτα εμείς σηκωθούμε και πορευθούμε προς Αυτόν και προς το άγιο Θυσιαστήριο Του.

          Μέσα από αυτές τις σύντομες σελίδες, θέλω να σας προτρέψω (όλους τους πιστούς της Εξαρχίας μας, Έλληνες, Ουκρανούς και Χαλδαίους) να ανακαλύψετε ξανά, να ενισχύσετε, να αναζωογονήσετε τη μυστηριακή μας ζωή στην Εκκλησία μας, στην Εξαρχία μας. Ο εορτασμός της Αναστάσεως του Κυρίου κάθε Κυριακή, οι μεγάλες εορτές του λειτουργικού έτους – όλες και όχι μόνο τα Χριστούγεννα και το Πάσχα – είναι στιγμές χάριτος για τον καθένα μας, είναι και εκείνες «θυρίδες» μέσα από τις οποίες ο Κύριος μας προσέχει και μας σώζει. Ας βάλουμε τα δυνατά μας – και ας το ζητήσουμε από τον Κύριο ώστε να μας δώσει τη δύναμη, τη χάρη – να είμαστε πιο παρόντες, πιο πιστοί στις εβδομαδιαίες λειτουργίες στον καθεδρικό μας ναό και στους άλλους ναούς και παρεκκλήσια της Εξαρχίας. Ας πλησιάσουμε με πίστη και εμπιστοσύνη αυτές τις θυρίδες-παράθυρα από τα οποία ο Κύριος συνεχίζει πιστά να μας προσέχει, να μας αναζητά και να μας επαναφέρει στη νέα Του ζωή μέσω των μυστηρίων.

          Η χριστιανική μυστηριακή ζωή από την πλευρά μας προϋποθέτει μια προετοιμασία εν προσευχή για να λάβουμε το δώρο του Θεού, αλλά και μια διάθεση ενεργής συμμετοχής στην λειτουργία των Αγίων Δώρων κάθε εβδομάδα, και κάθε μέρα κατά την διάρκεια των μεγάλων εορτών του λειτουργικού έτους στο οποίο, όπως μας διδάσκει η βυζαντινή λειτουργική μας παράδοση, τελούμε και ζούμε όλο το μυστήριο του Κυρίου Χριστού, που για εμάς ενσαρκώθηκε, πορεύθηκε και πορεύεται μαζί μας, πέθανε, αναστήθηκε, ανελήφθη στους ουρανούς και κάθεται εκ δεξιών του Πατρός.

          Από τον εορτασμό πέρυσι, στην Εξαρχία μας, έφυγαν από τη ζωή δύο άνθρωποι που σημάδεψαν με τη ζωή τους την ιστορία της Εκκλησίας μας: ο επίτιμος Επίσκοπος Δημήτριος Σαλάχας και ο π. Αθανάσιος Αρμάος. Το παράδειγμά τους και η ίδια η ζωή τους είναι για εμάς ένας λόγος να ευχαριστούμε τον Κύριο. Ιερείς στην Εξαρχία υπάρχουμε λίγοι, αλλά υπάρχει πάντα ελπίδα – και γι’ αυτό, ως επίσκοπος σας, συνεχίζω να εργάζομαι – να έρθουν να βοηθήσουν ιερείς από άλλες ευρωπαϊκές ανατολικές καθολικές Εκκλησίες. Αυτή τη στιγμή θέλω να ευχαριστήσω τους ιερείς της Εξαρχίας μας για όλα όσα κάνουν για την Εκκλησία μας. Ήδη από πέρυσι προσπαθώ να συμπεριλάβω στη συμμετοχή και ιεροσπουδαστές από άλλες ευρωπαϊκές επαρχίες ώστε να γνωρίσουν την Εκκλησία μας στην Ελλάδα και ενδεχομένως, σε ένα μέλλον όχι και τόσο μακρινό, να γίνουν μέρος του κλήρου μας. Από την πλευρά μας πρέπει και να αποδεχτούμε πως δεν μπορούμε «να τα κάνουμε όλα… και να τα κάνουμε μόνοι μας», και να συμπεριλάβουμε όλους και στα ποιμαντικά καθήκοντα.

          Είθε ο Κύριος να συνεχίσει να βλέπει και να φυλάει την Εκκλησία Του, να την ενισχύει, να την ζωογονεί, ώστε να μπορούμε να βιώνουμε τη χριστιανική μας ζωή, κάθε μέρα, καθ' όλη τη διάρκεια του λειτουργικού έτους, κάθε στιγμή ως στιγμή - ένα δώρο χάριτος και σωτηρίας - γνωρίζοντας ότι μας προσέχει και μας μας φυλάει και μας σώζει Εκείνος που βασιλεύει με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα. Αμήν.

 

+Π. Εμμανουήλ Νιν

Αποστολικός Έξαρχος

Τιτουλάριος Επίσκοπος Καρκαμπίας