ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ 2020

Ποιμαντική Επιστολή II

      Μια σαρακοστή ιδιαίτερη

Γράφοντας τις παρούσες γραμμές σκεπτόμουν να βάλω ως τίτλο: «Μία Τεσσαρακοστή ασυνήθιστη». Πραγματικά, είναι πραγματικά έξω από γνωστά, ασυνήθιστα αυτά που ζούμε εφέτος, πέρα από την κατάσταση αγωνίας και φόβου η οποία κλονίζει την καρδιά μας. Κατά την Σαρακοστή προετοιμαζόμαστε με ιδιαίτερα προγράμματα στην λατρευτική μας δραστηριότητα, με πιο πολλά προγράμματα ιερών ακολουθιών.

Πρόκειται για μία περίοδο κατά την οποία εκδηλώνουμε τις προθέσεις μας να στερηθούμε από τόσα πράγματα και μιλούμε για τη νηστεία, για την εγκράτεια, για θυσίες, για ασκητικές πράξεις: όλα αυτά είναι καλά, και μάλιστα πολύ καλά και πολύ χρήσιμα.

Εφέτος όμως η Σαρακοστή είναι ιδιαίτερη, ασυνήθιστη, γιατί έγινε άνω κάτω από κάτι που ποτέ δεν θα μπορούσαμε να διανοηθούμε, από έναν ιό για τον οποίο έχουμε την εντύπωση ότι αυτός ελέγχει τη Σαρακοστή μας, την ίδια τη ζωή μας. Ένας ιός ο οποίος ανέτρεψε όλες τις προθέσεις μας, ανέτρεψε τη Σαρακοστή μας, και τολμώ να πω μας κάνει να ζούμε αυτή την Σαρακοστή με τρόπο πιο πραγματικό, ή αν θέλετε «κατά γράμμα», δηλαδή με στερήσεις, με νηστεία και εγκράτεια σε μια νέα μορφή. Οι φετινές στερήσεις μας είναι η αποχή μας από τη Θεία Λατρεία, από τα Ιερά Μυστήρια, από τις Ακολουθίες των Ωρών, όλα εκείνα τα οποία λαμπρύνουν τη ζωή των Εκκλησιών. Όλες αυτές τις στερήσεις μας, μπορούμε να πούμε όλες αυτές τις νηστείες μας τις αντιληφθήκαμε σαν να ξυπνούσαμε απότομα από τον ύπνο μας, σαν να τα στερούμαστε και όχι μόνα αλλά σαν να εμποδιζόμαστε και σε επίπεδο νομικό, για λόγους ανωτέρας βίας και για το κοινό καλό.

Και τι σημαίνει για μας τους χριστιανούς και για μας τους ανατολικούς καθολικούς τι σημαίνει αυτή η «ειδική και ασυνήθιστη Σαρακοστή;» Τόσες φορές διαβάσαμε ή και κάναμε συλλογισμούς γύρω από τρεις όψεις της ζωής μας μέσα στη Σαρακοστή, δηλαδή: την προσευχή, τη νηστεία και την ελεημοσύνη.

          Η προσευχή μας κατά την φετινή Σαρακοστή στις ενοριακές μας ή σε άλλες εκκλησίες,  οι οποίες παραμένουν ανοιχτές για περιορισμένο αριθμό πιστών. Η προσευχή μας κατά αυτήν την Σαρακοστή πρέπει να γίνεται στο σπίτι μας, σε επίπεδο ασφαλώς προσωπικό, στα βάθη της καρδιάς μας, αλλά και σε επίπεδο οικογενειακό. Αυτά τα δύο επίπεδα, είναι επίσης και προπάντων εκκλησιολογικά. Η προσευχή μας πρέπει να είναι και ως Επίσκοπός σας ζητώ να είναι βασισμένη στη βυζαντινή μας παράδοση, στα μέτρα που μπορεί ο καθένας: η προσευχή των ωρών, έστω και αν απαγγέλουμε μονάχα τους ψαλμούς, οι οποίοι είναι ιερά κείμενα με μία παρηγοριά και μία δύναμη για την πίστη μας. Ας θυμόμαστε ότι ο ίδιος ο Κύριος μας πάνω στον σταυρό του προσευχήθηκε με στίχους ψαλμών. Προσευχόμαστε επίσης απαγγέλλοντας ή ψέλνοντας μερικά τροπάρια των ιερών ακολουθιών, αφήνοντας να λάμψει μέσα στην καρδιά μας η δύναμη του τροπαρίου του Μεγάλου Απόδειπνου: «ότι μεθ’ ημών ο Θεός…» Η ακόμα ψέλνοντας τον Ακάθιστο Ύμνο, ζητώντας τη μεσιτεία της Θεοτόκου, ιδιαίτερα κατά τη χρονική αυτή περίοδο της ζωής μας.

Ζητώ από τον Κύριο: αυτή η ειδική και ασυνήθιστη Σαρακοστή να μας οδηγήσει ώστε να ανακαλύψουμε  και να ξαναανακαλύψουμε: από τη μία μεριά την προσωπική προσευχή, δηλαδή το γεγονός ότι καθένας από εμάς τους χριστιανούς καλείται να είναι άντρας ή γυναίκα προσευχής, μιας προσευχής που δεν θα έπρεπε ποτέ να είναι προσευχή «ιδιωτική» αλλά πάντα να είναι εκκλησιολογική, γιατί με αυτήν αισθανόμαστε μέλη μίας Εκκλησίας, και μέσα σ΄ αυτήν προσευχόμαστε πάντοτε για την  Εκκλησία μας. Και από την άλλη πλευρά, όπως σας είπα παραπάνω, πρέπει να ανακαλύψουμε και να ξαναανακαλύψουμε την ωραιότητα της λατρευτικής μας παράδοσης. Παρά τον ιό, τον φόβο και την αγωνία αυτής της περιόδου, ας αφήσουμε την προσευχή να αναβλύσει από την καρδιά μας. Στο σπίτι μας μόνοι  (αλλά όχι απομονωμένοι, εφόσον η προσευχή δεν είναι ποτέ «ιδιωτική»), στην οικογένειά μας στην εκκλησιαστική μας κοινότητα, είτε είμαστε λίγοι ή πολλοί, ας προσευχηθούμε με πίστη, ακόμα και σε στιγμές πνευματικής ξηρασίας, φόβου, και ας προσευχηθούμε με πεποίθηση και επιμονή. Ας θυμηθούμε το κείμενο της Άννας, μητέρας του προφήτου Σαμουήλ, στην Τρίτη ωδή του όρθρου: «Ο Κύριος δίνει την προσευχή σε όποιον προσεύχεται…» Προσεύχεστε για όλη την Εκκλησία, για τον Επίσκοπό σας, για τους ιερείς σας, και να είστε βέβαιοι ότι και αυτοί, κατά τις μέρες αυτές αισθάνονται να βρίσκονται μέσα στον πόνο και στην απομόνωση, μαζί με σας, σε κοινωνία μαζί σας, με τις οικογένειες σας με τις χριστιανικές και τις ενοριακές σας κοινότητες. Και κατά την προσευχή σας αυτή να αισθάνεστε πάντοτε την αλληλεγγύη με τους αδελφούς και τις αδελφές  σας που ζουν με την αρρώστια, βρίσκονται στα νοσοκομεία ακόμα και στη μοναξιά μίας ανύπαρκτης οικογένειας.

Η νηστεία. Επαναλαμβάνω ότι κατά την Σαρακοστή «την ιδιαίτερη και ασυνήθιστη», η νηστεία μας περιλαμβάνει ασφαλώς μία νηστεία από την τροφή, γιατί και στα μαγαζιά δεν βρίσκουμε πια αυτά που θα θέλαμε και αυτά που έχουμε ανάγκη.

          Κατά τις μέρες αυτές σας προτρέπω σε μία νηστεία, ή αν προτιμάτε, σε μία αυστηρότητα και μία λιτότητα, προπάντων στις μάταιες κουβέντες, οι οποίες δεν δημιουργούν μεταξύ μας αδελφοσύνη και αλληλεγγύη. Μία νηστεία από τον βομβαρδισμό ή από την εγκατάλειψή μας στον βομβαρδισμό της τηλεόρασης και του διαδικτύου. Κατά την περίοδο αυτή νηστεύουμε από την τηλεόραση και το ιντερνέτ. Αυτό δεν σημαίνει να μένουμε απληροφόρητοι, αλλά τολμώ να πω, σημαίνει μία νηστεία από την «τρικυμία και τον κατακλυσμό» πληροφοριών οι οποίες μας πλημμυρίζουν, δεν κατορθώνουμε να τις αφομοιώσουμε, και δεν μας ωφελούν καθόλου.  Η τηλεόραση και το διαδίκτυο είναι μέσα χρήσιμα, αλλά και μέσα τα οποία μπορούν από την μία μεριά να μας συνηθίσουν στην ανευθυνότητα, και από την άλλη πλευρά να μας εκμεταλλευτούν και να μας στερήσουν την ελευθερία της σωστής σκέψης και της ορθής πράξης μας ως χριστιανοί.

          Στην καθημερινή προσευχή σας κάνετε δική σας την ωραία προσευχή του Αγίου Εφραίμ, την οποία επαναλαμβάνουμε τόσο συχνά μέσα στη Σαρακοστή, ένα κείμενο ωραίο και δυνατό, που αγγίζει όλη τη χριστιανική μας ζωή. «πνεῦμα ἀργίας, περιεργίας, φιλαρχίας, καί ἀργολογίας μή μοι δῷς». Και ακόμα: «πνεῦμα δέ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονής καί ἀγάπης χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ… δώρησαί μοι τοῦ ὁράν τά ἐμά πταίσματα, καί μή κατακρίνειν τόν ἀδελφόν μου».

Η ελεημοσύνη. Η φιλανθρωπία μας, η ελεημοσύνη μας θα γίνεται λοιπόν στο σπίτι μας προς τους οικείους μας, και προς τους συγγενείς μας. Η γενναιοδωρία μας αφορά στην πράξη μας και στη δραστηριότητά μας. Κατά τη φετινή Σαρακοστή, η ελεημοσύνη που κάναμε διαμέσου τόσων άλλων πράξεων, διαμέσου της ίδιας της Εκκλησίας, διαμέσου της Κάριτας και τόσων άλλων φιλανθρωπικών οργανισμών, ίσως δεν θα μπορέσουμε να την κάνουμε. Αλλά μπορούμε να την κάνουμε διαμέσου της μικρής μας γενναιοδωρίας προς τους απομονωμένους ανθρώπους που χρειάζονται μία βοήθεια, έστω και ένα φιλικό λόγο, διαμέσου της γενναιοδωρίας προς τους ανθρώπους της οικογένειάς μας, του ίδιου του σπιτιού μας της ίδιας της κοινότητάς μας, δημιουργώντας ένα οικογενειακό και αδελφικό περιβάλλον, το οποίο να μας βοηθά να ζούμε την γενναιόδωρη αγάπη του ίδιου του Κυρίου μας.

          Σας προτείνω μερικά κείμενα της προσευχής μας στη βυζαντινή παράδοση, τα οποία μπορούν να μας βοηθήσουν στην προσωπική μας στην οικογενειακή μας και πάντοτε εκκλησιολογική μας προσευχή:

«Μὴ ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπόν Σου ἀπὸ τοῦ παιδός Σου, ὅτι θλίβομαι· ταχὺ ἐπάκουσόν μου, πρόσχες τῇ ψυχῇ μου, καὶ λύτρωσαι αὐτήν»

«Τῇ ὑπερμάχῷ στρατηγῷ τὰ νικητήρια, ὡς λυτρωθεῖσα τῶν δεινῶν εὐχαριστήρια, ἀναγράφω σοι ἡ πόλις σου, Θεοτόκε· ἀλλ' ὡς ἔχουσα τὸ κράτος ἀπροσμάχητον, ἐκ παντοίων με κινδύνων ἐλευθέρωσον, ἵνα κράζω σοί· Χαῖρε Νύμφη ἀνύμφευτε».

Μεθ΄ημών ο Θεός, γνώτε, έθνη και ηττάσθε, ότι μεθ’ ημών ο Θεός.

+ π Εμμανουήλ Νιν

Αποστολικός Έξαρχος

Una Quaresima speciale.

Scrivendo queste mie note ero tentato di mettere come titolo: “una Quaresima atipica”. Infatti, è veramente strano anzi atipico proprio quello che ci tocca da vivere, oltre alla situazione di angoscia, di paura che si annida nel nostro cuore. Alla Quaresima ci si prepara con dei programmi in vista a tutte le nostre attività liturgiche, con degli orari e celebrazioni più intensificati. Un periodo in cui facciamo dei buoni propositi per rinunciare a tante cose, e parliamo di digiuno, di astinenza, di rinunce, di pratiche ascetiche che sono buone, anzi buonissime ed utilissime.

Quest'anno però la nostra Quaresima è diventata “speciale, atipica”, perché si è vista scombussolata da qualcosa a cui mai avremmo pensato, cioè un virus incontrollato, un virus che tante volte in questi giorni si ha l’impressione che è lui che ci controlla la nostra Quaresima, la nostra stessa vita. Un virus che ha messo sottosopra i nostri propositi, la nostra Quaresima e ce la fa vivere in un modo oso dire molto più reale e se volete letterale, cioè la rinuncia, il digiuno e l'astinenza li viviamo nella nostra carne. Ma una rinuncia, un digiuno, una astinenza di quelle cose che per noi sono importanti, fondamentali: la celebrazione liturgica della Divina Liturgia, dei Sacramenti, delle Ore di preghiera che scandiscono la vita delle Chiese. E di queste nostre rinunce, digiuni possiamo dire ce ne siamo accorti, come svegliati dal sonno senza preavviso, privati e non soltanto privati ma impediti a livello anche legale, per ragioni di forza maggiore e per il bene comune.

E cosa vuole dire per noi, cristiani, e cristiani orientali cattolici in Grecia, questa “Quaresima speciale e atipica”? Tante volte abbiamo letto e fatto magari delle belle riflessioni su tre aspetti importanti da vivere nella Quaresima, cioè la preghiera, il digiuno e l’elemosina.

La preghiera. La nostra preghiera in questa Quaresima è fatta non nelle nostre chiese parrocchiali o altre chiese, che rimangono “con accesso limitati in numero di fedeli”, ma la nostra preghiera in questa Quaresima deve essere fatta a casa, a livello personale certamente, nel profondo del nostro cuore, ma anche a livello familiare, due livelli -personale e familiare- che sono anche e soprattutto ecclesiali. Una preghiera che dovrebbe essere, e vi chiedo come vostro vescovo che così sia fatta, a partire da quella che è la nostra tradizione bizantina: la preghiera delle ore dell’ufficiatura, anche se forse si riescono a pregare soltanto i salmi, che sono sempre dei testi sacri che hanno una consolazione ed una forza per la nostra vita di fede. Ricordiamo che il Signore stesso sulla croce prega con dei versetti di salmi. Oppure la recita o il canto di alcuni dei tropari delle ufficiature. Cioè lasciar scandire lentamente nel nostro cuore la forza del tropario dell’apodipnon: “Dio è con noi…”. Oppure riprendere l’Akathistos, chiedendo l’intercessione della Madre di Dio specialmente in questo momento che ci tocca di vivere.

Chiedo al Signore che questa Quaresima “speciale e atipica” ci porti a scoprire e riscoprire: Da una parte la preghiera personale, cioè il fatto che ognuno di noi cristiani siamo chiamati ad essere uomini e donne di preghiera, una preghiera che non è mai e non dovrebbe essere mai una preghiera “privata” ma sempre ecclesiale, perché con essa siamo e ci sentiamo parte di una Chiesa. E dall’altra parte, come vi dicevo scoprire e riscoprire la bellezza della nostra tradizione liturgica. In famiglia, nelle comunità, con pochi o molti che siamo, preghiamo con fede, anche nei momenti di aridità, di sofferenza, di paura, facciamolo con convinzione e perseveranza. Ricordiamo il testo di Anna la madre del profeta Samuele nella ode terza del mattutino: “Il Signore dà la preghiera a chi prega…”. Pregate per tutta la Chiesa, per il vostro vescovo e per i sacerdoti che, siatene certi, in questi giorni si sentono, anche nella sofferenza dell’isolamento, vicini a voi, in comunione con voi, con le vostre famiglie e comunità cristiane e parrocchiali. E in questa preghiera sentitevi solidali sempre con i fratelli e le sorelle che vivono nella malattia, negli ospedali, magari nella solitudine di una famiglia che non c’è.

Il digiuno. In questa Quaresima ripeto “speciale e atipica” il nostro digiuno diventa un digiuno dal cibo sicuramente, perché nei mercati non si trova magari tutto quello che si vorrebbe o di cui si avrebbe bisogno. Vi esorto anche in questi giorni a un digiuno, o se preferite a una austerità o una sobrietà, soprattutto, dalle vane parole. Un digiuno dall’essere bombardati o dal lasciarci bombardare dalla televisione e da internet. Digiuniamo in questo periodo da televisione ed internet. Non essere disinformati, questo no, ma digiuniamo oserei dire dalla “inondazione / diluvio” di informazioni che ci arriva, che ci sovrasta, e che sicuramente non riusciamo ad assimilare, e non ci fa bene in nessun modo. Televisione ed internet sono mezzi utili ma mezzi anche che possono crearci da una parte assuefazione e dall’altra possono anche manipolarci e toglierci quella libertà e quel buon senso nel nostro agire e ragionare come cristiani.

Fate vostra nella vostra orazione quotidiana la bella preghiera di Sant’Efrem che ripetiamo insistentemente nella Quaresima, un testo bello e forte che tocca tutta la nostra vita come cristiani: “…non darmi uno spirito di pigrizia, d'indolenza, di superbia, di vane parole” (πνεῦμα ἀργίας, περιεργίας, φιλαρχίας καὶ ἀργολογίας μή μοι δῷς.). E ancora “dà a me tuo servitore uno spirito di sapienza, di umiltà, di pazienza e di amore… dammi di vedere i miei peccati e di non condannare mio fratello”. (Πνεῦμα δὲ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καὶ ἀγάπης χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ… δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμὰ πταίσματα, καὶ μὴ κατακρίνειν τὸν ἀδελφόν μου).

L’elemosina. La nostra carità, la nostra elemosina, sarà quindi fatta a casa verso i familiari e le persone vicine. Generosità nel nostro agire e nel nostro fare. In questa Quaresima forse l’elemosina che facevamo attraverso tante realtà della nostra stessa Chiesa, attraverso Caritas o altre realtà caritative, non potremo farla. Ma possiamo farla attraverso la nostra piccola e quotidiana generosità verso le persone che sono sole, che hanno bisogno di un aiuto o magari soltanto di una parola amica, attraverso la generosità verso le persone della nostra stessa famiglia, della nostra stessa casa o della nostra stessa comunità.

Quaresima “speciale e atipica” la chiamavo all’inizio, ma una Quaresima che ci riporta all’essenziale, a Colui, il Signore, che è l’unica ragione della nostra vita e della nostra esistenza. Lui, in cui poniamo la nostra fiducia, la nostra speranza e in cui viviamo la nostra carità.

Vi propongo alcuni testi della nostra preghiera di tradizione bizantina, che ci possono spingere ed aiutare nella nostra preghiera personale, familiare e sempre ecclesiale.

Μὴ ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπόν σου ἀπὸ τοῦ παιδός σου, ὅτι θλίβομαι, ταχὺ ἐπάκουσόν μου, πρόσχες τῇ ψυχῇ μου, καὶ λύτρωσαι αὐτήν. Non distogliere il tuo volto dal tuo servo; poiché sono tribolato, presto esaudiscimi. Volgiti all’anima mia e redimila.

Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια, ως λυτρωθείσα των δεινών, ευχαριστήρια, αναγράφω σοι η Πόλις σου, Θεοτόκε, αλλ' ως έχουσα το κράτος απροσμάχητον, εκ παντοίων με κινδύνων ελευθέρωσον ίνα κράζω σοι, Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε. A te, conduttrice di schiere che mi difendi, io, la tua città, grazie a te riscattata da tremende sventure, o Madre di Dio, dedico questi canti di vittoria in rendimento di grazie. E tu che possiedi l’invincibile potenza, liberami da ogni specie di pericolo, affinché a te io acclami: Gioisci, sposa senza nozze.

Μεθ’ημών ο Θεός, γνώτε, έθνη και ηττάσθε, ότι μεθ’ημών ο Θεός.

Έχοντας υπόψη την απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης με θέμα την «αναστολή όλων των Λειτουργιών σε όλους τους χώρους θρησκευτικής λατρείας, κάθε δόγματος και θρησκείας» που λήφθηκε στις 16 Μαρτίου 2020 για την προστασία της δημόσιας υγείας, καθορίζω τα εξής:

1) Η Εκκλησιαστική Επαρχία της Ελληνικής Καθολικής Εξαρχίας υιοθετεί όλα τα μέτρα προφύλαξης που προβλέπει η Ελληνική Πολιτεία για την αντιμετώπιση διασποράς του Kορονοϊού (COVID-19) κατά το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα.

2) Αναβάλλονται, προς το παρόν, όλες οι Ιερές Ακολουθίες και η Θεία Λειτουργία καθώς και όλα τα προγραμματισμένα Μνημόσυνα και Ι. Μυστήρια, εν αναμονή της εξέλιξης της επικίνδυνης κατάστασης που βιώνουμε.

3) Οι Ναοί μας θα παραμένουν ανοιχτοί για την προσωπική προσευχή των πιστών. Επιμένω θερμά να συνεχίζουμε όλοι στα σπίτια μας και στις οικογένειές μας την προσωπική μας προσευχή, για την κατάπαυση της νόσου και για τη βοήθεια και υποστήριξη του ανθρωπιστικού έργου των ιατρών, του νοσηλευτικού προσωπικού που με αυτοθυσία προφέρουν τις υπηρεσίες τους στον πονεμένο συνάνθρωπό μας.

4) Απαγορεύονται οι συναθροίσεις πιστών, καθώς και η πρωτοβουλία ομαδικών προσευχών στους Ναούς μας. Επιτρέπεται η προσωπική προσευχή στους Ναούς μας, κρατώντας μια απόσταση ασφαλείας ο ένας από τον άλλον και αποφεύγοντας τον ασπασμό των αγίων Εικόνων. Η προσωπική προσευχή ας γίνεται σιωπηλά, προσεφέροντας στον «Κύριο των Δυνάμεων» τη θυσία αυτή της αναστολής όλων των Ιερών Ακολουθιών και της Θ. Λειτουργίας.

Οι αποφάσεις αυτές ισχύουν για τους κληρικούς και για όλο το χριστεπώνυμο λαό των διάφορων Εθνικών Κοινοτήτων που ανήκουν στην Ελληνική Καθολική Εξαρχία, στον Καθεδρικό Ι. Ναό της Αγίας Τριάδος Αθηνών, στον Ι. Ναό των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου Γιαννιτσών καθώς και τα παρεκκλήσια της Ι. Μονής της Παμμακαρίστου Θεοτόκου. Κάνουμε όλοι υπακοή στις αποφάσεις που ελήφθησαν από την Ελληνική Πολιτεία και έγιναν αποδεκτές από την Εκκλησία για το κοινό καλό όλων, έχοντας την ελπίδα και την πεποίθησή μας στον Παντοδύναμο Θεό, ότι τα μέτρα αυτά θα φέρουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα και θα επαναφέρουν τη ζωή μας στην κανονικότητα και την ομαλότητα.

Με κάθε ευλογία

+ Ο ΚΑΡΚΑΒΙΑΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ

Αποστολικός Έξαρχος

των Ελληνορρύθμων Καθολικών Ελλάδος

Vista la decisione presa di sospendere le celebrazioni liturgiche durante la Quaresima fino al Sabato di Lazzaro 11 aprile 2020, scrivo le seguenti decisioni per il nostro Esarcato.

1.     La Chiesa Cattolica in Grecia, e noi come Esarcato Apostolico per i cattolici di tradizione bizantina in Grecia accettiamo le decisioni prese dallo Stato greco in data odierna 17 marzo 2020. Queste mie disposizioni che adesso elenco, concernono tutto l’Esarcato Apostolico, quindi sacerdoti e fedeli della comunità greca, della comunità ucraina e della comunità caldea, nella chiesa cattedrale e parrocchia della Santissima Trinità, ed anche nella parrocchia dei Santi Pietro e Paolo a Giannitsà, nonché nei diversi oratori e cappelle ed anche per la comunità di suore di Pammakaristos a Kifissià.

2.      Le chiese rimangono aperte per la preghiera personale dei fedeli e dei sacerdoti. Nella mia seconda lettera quaresimale esorto vivamente alla preghiera fatta a casa in famiglia, che è una preghiera anche ecclesiale.

3.    La preghiera personale che, se fatta nelle chiese che rimangono aperte, suppone una preghiera personale fatta da ognuno dei fedeli, nel silenzio ed anche nella sofferenza che suppone l’assenza di liturgie. Si debbono evitare raduni e preghiere “spontanee” di gruppi di fedeli. Non si tratta di una mancanza di sacerdoti per le nostre comunità, ma di un rimanere ubbidienti alle decisioni prese dallo Stato ed accettate da noi come Chiesa, decisioni sofferte ma che, nella fede, siamo convinti daranno frutto.

4.    Le celebrazioni liturgiche quaresimali, ed anche di tutti i sacramenti che erano previste, rimangono in sospeso o rimandate, in attesa dell’evolversi della situazione che stiamo vivendo.

5.    Esorto i sacerdoti, le suore e tutti i fedeli di accettare queste mie decisioni, anche se nella sofferenza, nell’ubbidienza e nell’accettazione di misure che sono state prese per il bene comune di tutti in Grecia e nel mondo.

Vi assicuro la mia preghiera e la mia benedizione,

+P. Emmanuil Nin