Sant’Efrem il Siro

Cattedrale Santissima Trinità

Atene

 

Lettera pastorale

Quaresima 2023

          Carissimi,

          Le prime quattro domeniche del Triodion ci hanno portato per mano, guidati dal Vangelo, all’incontro con il Signore. Adesso, all’inizio del nostro cammino quaresimale, che quest’anno è drammaticamente segnato dal terribile terremoto che ha colpito la Turchia e la Siria, due paesi fratelli nella fede e nelle nostre origini cristiane, ed anche dal drammatico prolungarsi della guerra in Ucraina, paese pure fratello nella fede e diventato da più di due decenni paese di origine di una parte importante del nostro Esarcato, voglio proporvi una rilettura, o forse un re incontro, con un testo che segnerà tutto il nostro cammino quaresimale nella tradizione bizantina. Si tratta della “Preghiera di Sant’Efrem”, che ripetiamo nelle diverse ore dell’ufficiatura. Diverse volte mi è stato chiesto di parlare su questo testo, breve, quasi sintetico, profondamente evangelico. È un testo che è attribuito a sant’Efrem il Siro (+373), questo grande padre della Chiesa siriaca, un padre che è stato anche accolto e stimato nelle altre tradizioni cristiane.

          La tradizione bizantina si compiace a ripetere questa preghiera, direi a lasciarla cadere su di noi affinché penetri il nostro cuore, e scandisca tutto il nostro cammino quaresimale, tutta la nostra vita cristiana. Vi propongo la preghiera di Sant'Efrem come tema di riflessione all'inizio di questa Quaresima. Proponendovela vi propongo di prendere in mano, di avvicinarvi di nuovo al Vangelo come cammino quaresimale.

          Il testo come lo troviamo nelle ore della Grande Quaresima bizantina è come segue:

 

Signore e Sovrano della mia vita, non darmi uno spirito di pigrizia, d'indolenza, di superbia, di vaniloquio.

Κύριε, καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργίας, φιλαρχίας, καὶ ἀργολογίας μή μοι δῷς.

 

Dà a me, tuo servitore, uno spirito di sapienza, di umiltà, di pazienza e di amore.

Πνεῦμα δὲ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καὶ ἀγάπης, χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ.

 

Sì, Signore e Re, dammi di vedere i miei peccati e di non condannare mio fratello, perché sei benedetto nei secoli. Amin.

Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμὰ πταίσματα, καὶ μὴ κατακρίνειν τὸν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητὸς εἶ, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

 

Signore e Sovrano della mia vita... Signore e Re. La preghiera mette al centro della nostra vita Dio, e lo presenta come Colui che ne è Signore, come Colui che ne è fonte di speranza, soprattutto fonte di fiducia. Quando diciamo: Signore e Sovrano della mia vita..., riconosciamo in Lui la fonte di questa vita e rinnoviamo la nostra fiducia in Lui: Venite a me, voi tutti, che siete affaticati e oppressi, e io vi ristorerò. Prendete il mio giogo sopra di voi e imparate da me, che sono mite e umile di cuore... (Mt 11,28-29).

 

Quattro vizi nella prima invocazione di questa preghiera: pigrizia, indolenza, superbia, vaniloquio. Il testo inizia con una richiesta forte e chiara: “non darmi…”; una richiesta che ci vuole svegli, vigilanti come se fossimo dei monaci che vegliano nella notte, di fronte alla possibilità di lasciar da parte sia Dio che il fratello, di dimenticare sia Dio che il fratello, di atrofizzare la nostra capacità di amare, di me­ravigliarci, la nostra capacità di gratuità. I contrari di questa pigrizia-indolenza potrebbero essere la gratuità-meraviglia di fronte a Dio e di fronte al fratello. La preghiera prosegue col desiderio di allontanarci, ancora, dalla superbia, dal vaniloquio, in fondo da quelle situazioni che possono fare di Dio e del fratello un semplice oggetto e in quanto tale può essere disprezzato -superbia; oppure da quelle situazioni-parole che creano vuoto attorno a noi: il vaniloquio, cioè le parole vuote o che creano vuoto, attorno a noi ed attorno agli altri. Tutti sappiamo, e siamo sufficientemente intelligenti e svegli per vedere che ci sono delle parole, dei commenti, delle battute che creano vuoto attorno a noi ed attorno agli altri.

I vizi elencati nella preghiera di Sant’Efrem sono: pigrizia, indolenza, superbia e vaniloquio. Essere liberati –ed il testo è una preghiera quindi coinvolgiamo il Signore affinché ce ne liberi- da una pigrizia al livello più concreto e materiale del dare una mano agli altri. Da una indolenza –in dolens- che può andare dall’ignorare l’altro, al disprezzo dell’altro, a un non voler vedere colui che ci sta accanto o che non ci sta accanto perché cerchiamo di evitarne anche la vicinanza fisica. Da una superbia che va legata e deriva dall’indolenza. Se non soffro per / con l’altro, allora posso disprezzarlo. Cerchiamo nella nostra vita cristiana di ogni giorno di evitare atteggiamenti, parole che non creano comunione tra di noi. Da un vaniloquio che è vuoto e che soprattutto crea vuoto, attorno all’altro e attorno a noi stessi. Che il nostro parlare non crei mai il vuoto, la lontananza, il disinteresse attorno a noi ed agli altri. Che il nostro parlare crei sempre comunione.

 

Quattro virtù: spirito di sapienza, di umiltà, di pazienza e di amore, che sono un riflesso delle Beatitudini proposte dal Signore nel Vangelo di Mt 5,3-11; virtù che costituiscono un'unità, che sono i tratti principale dell'icona di Cristo stesso, e che sono la cornice della vita di ogni cristiano. Chiedere al Signore –sempre è Lui che è coinvolto- uno spirito di sapienza che ci dia di saper parlare ed agire nel modo giusto, un parlare ed agire che siano sapienti, con la sapienza del Vangelo. Uno spirito di umiltà che ci configuri con Colui che umiliò sé stesso fino alla morte. Umiltà che nell’ogni giorno delle nostre vite, in famiglia, in diocesi, vorrà dire sì un confrontare, un condividere, ma anche un accettare che non sempre ho ragione, che si può sbagliare. Uno spirito di pazienza come contrapposizione all’indolenza di cui abbiamo parlato sopra nella prima parte delle richieste. Uno spirito di amore, che soprattutto crei amore. Sono quattro virtù evangeliche, cristologiche, cristiane: sapienza, umiltà, pazienza, amore. Quattro virtù che diventano la vera icona di Cristo stesso e ci fanno, ci configurano a sua immagine.

 

         La terza domanda riassume quello che è stato proposto nelle altre due: vedere, essere svegli potremo tradurre, per vedere i propri peccati, non in una contemplazione sterile della propria miseria ma perché in essa attua salvificamente la croce di Cristo. Poi, l'attenzione al fratello -il non condannarlo dice il testo di Sant'Efrem-, sia a causa della superbia, del dominio, del disprezzo...; sia a causa del vaniloquio, cioè tutto quello -parole o fatti- che potrebbe creare vuoto, lontananza verso il fratello, oppure degli altri verso di lui. Ci sono delle vane parole che feriscono per sé stesse, e delle vane parole che direi “per gioco di bigliardo” anche feriscono colpendo o servendosi dei terzi.

         Vedere i propri peccati e non condannare il fratello… Vedere che nel nostro cammino come cristiani, come sacerdoti non ci valgono soltanto le nostre forze ma la misericordia e la grazia del Signore. Chiedetelo al Signore nella preghiera che vi faccia chiaroveggenti non nel vedere i difetti degli altri -in questo tutti siamo purtroppo tropo esperti-, ma nel vedere lì dove forse io stesso non vivo secondo il Vangelo e dove appare il proprio peccato.

Non condannare il proprio fratello, accettare che è diverso, che forse tante volte non andiamo d’accordo con lui in tutto. E questo in famiglia, in diocesi, coi sacerdoti, col vescovo… Accettare che io e lui, io ed il fratello, possiamo sbagliare e sbagliamo sicuramente. Accettare che c’è sempre un cammino evangelico di riconciliazione e di perdono fino a settanta volte sette… Se dimenticassimo queste cose, se non le accettassimo, il nostro cuore sarebbe chiuso al Vangelo.

 

All’inizio della Quaresima la liturgia ci ha proposto la figura di Adamo cacciato dal Paradiso, di Adamo che geme, che piange, che si lamenta a causa del Paradiso chiuso. La stessa liturgia, però, ci presenta un Adamo -qualsiasi uomo- non chiuso in se stesso ma che nella speranza comincia un cammino che lo porterà di nuovo al Paradiso, le cui porte saranno aperte il mattino di Pasqua.

 

Come accennavo all’inizio, quest’anno l’inizio delle domeniche del Triodion e della Quaresima stessa coincide con il drammatico terremoto in Turchia e Siria, ed il primo anniversario della guerra fratricida ed ingiustificabile, come tutte le guerre, in Ucraina. Voglio incoraggiarvi tutti, fedeli greci, ucraini e caldei, che fate parte del nostro Esarcato, alla solidarietà verso questi due luoghi di sofferenza, di distruzione e di morte. Una solidarietà avvenuta dal primo momento della guerra in Ucraina, da parte di tanti e tanti fedeli dell’Esarcato e non, cattolici ed ortodossi della Grecia che hanno dato generosamente delle loro cose affinché fossero inviate ai luoghi di guerra. Una solidarietà fraterna, veramente cristiana che mi ha veramente toccato e per cui ringrazio tutti. Ed ancora in queste ultime settimane una solidarietà verso la Turchia e la Siria, quest’ultima paese di origine o di passaggio di molti dei nostri fedeli della comunità caldea del nostro Esarcato, paesi la cui storia è segnata dalle comuni radici cristiane. Assieme ai vescovi cattolici della Grecia, cerchiamo di far arrivare i nostri aiuti materiali alle persone terremotate, oltre alla comunione nella sofferenza e soprattutto nella preghiera.

 

         Concludo lasciandovi un testo degli Apoftegmi dei Padri:

Si racconta di due amici che camminavano insieme per il deserto. A un certo punto litigarono e uno schiaffeggiò l’altro. Colui che fu schiaffeggiato si sentì ferito nel suo orgoglio, ma non disse niente e scrisse sulla sabbia: “Oggi il mio migliore amico mi ha schiaffeggiato”. Continuarono a camminare finché trovarono una oasi e lì decisero di fare un bagno. Colui che era stato schiaffeggiato si trovò ad essere inghiottito dall’acqua e dal fango fino a quasi annegare. L’amico però gli salvò la vita. Allora colui che era sfuggito alla morte scrisse su una pietra: “Oggi il mio migliore amico mi ha salvato la vita”. L’altro gli chiese: “Ma perché quando ti ho schiaffeggiato hai scritto sulla sabbia ed adesso che ti ho salvato la vita scrivi sulla roccia?” L’altro rispose: “Quando qualcuno ti fa del male o ti ferisce, dobbiamo scriverlo sulla sabbia affinché lì il vento del perdono possa cancellare e portare via quello che abbiamo scritto. Ma quando qualcuno ci fa del bene, lo dobbiamo incidere sulla roccia affinché mai possa essere cancellato.

+P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

 

 

ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ 2023

 

Πολυαγαπημένα μου Αδέρφια,

     Οι πρώτες τέσσερες Κυριακές του Τριωδίου μας οδήγησαν, χέρι χέρι με το Ευαγγέλιο, στη συνάντησή μας με τον Κύριο. Τώρα στην αρχή της σαρακοστιανής μας πορείας η οποία εφέτος είναι δραματικά σημαδεμένη από τον τρομερό σεισμό που έπληξε την Τουρκία και την Συρία, δύο χώρες αδελφικές στην πίστη και στις χριστιανικές τους ρίζες, σημαδεμένη από το την τραγική προέκταση του πολέμου στην Ουκρανία, αδερφικής μας χώρας στην χριστιανική πίστη, η οποία πριν από περισσότερο από δύο δεκαετίες έγινε σπουδαίο μέρος της Εξαρχίας μας, θέλω να σας προτείνω μια νέα ανάγνωση, ή μία νέα συνάντηση, με ένα κείμενο, το οποίο θα χαρακτηρίσει την σαρακοστιανή πορεία μας στη βυζαντινή μας πορεία. Πρόκειται για την “Προσευχή του Αγίου Εφραίμ", την οποία επαναλαμβάνουμε στις διάφορες ώρες της θείας λατρείας. Πολλές φορές μου ζητήθηκε να μιλήσω γι' αυτό το κείμενο, που είναι σύντομο, σχεδόν συνθετικό, βαθιά ευαγγελικό. Είναι ένα κείμενο που αποδίδεται στον Άγιο Εφραίμ τον Σύρο (+373), τον μεγάλο αυτόν πατέρα της συριακής Εκκλησίας ένας πατέρας που έγινε δεκτός και εκτιμήθηκε και στις άλλες χριστιανικές παραδόσεις

 

Η βυζαντινή παράδοση χαίρεται να επαναλαμβάνει αυτή την προσευχή, θα έλεγα ότι χαίρεται να την αφήνει να πέφτει επάνω μας, για να διεισδύσει στην καρδιά μας, να φωτίζει όλη τη σαρακοστιανή μας πορεία, όλη τη χριστιανική μας ζωή. Σας προτείνω την προσευχή του Αγίου Εφραίμ ως θέμα στοχασμού στην αρχή αυτής της Σαρακοστής. Προτείνοντάς την σας προτείνω να πάρετε στα χέρια σας, Να πλησιάσετε και πάλι το ιερό Ευαγγέλιο, ως πορεία για τη μεγάλη σαρακοστή. Το κείμενο, όπως το βρίσκουμε στις ώρες της βυζαντινής Μεγάλης Σαρακοστής, έχει ως εξής:

     Κύριε, καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργείας, φιλαρχίας καὶ ἀργολογίας μή μοι δῶς.

     Πνεῦμα δὲ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καὶ ἀγάπης, χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ.

     Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμὰ πταίσματα, καὶ μὴ κατακρίνειν τὸν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητὸς εἶ, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν».

 

Κύριε, καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου... Κύριε καὶ Βασιλεῦ. Η προσευχή βάζει τον Θεό στο επίκεντρο της ζωής μας, και τον παρουσιάζει ως τον Κύριο, ως την Πηγή της ελπίδας μας, προπάντων την Πηγή της εμπιστοσύνης μας. Όταν λέμε: "Κύριε, καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου...", αναγνωρίζουμε ότι Αυτός είναι η πηγή αυτής της ζωής, και ανανεώνουμε την εμπιστοσύνη μας σ' Αυτόν: "Ελάτε σε μένα, όλοι εσείς, που είστε κουρασμένοι και καταπιεσμένος και εγώ θα σας ξεκουράσω. Πάρτε τον ζυγό μου επάνω σας και μάθετε από μένα ότι είμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά...” (Μτθ. 11, 28-29).

 

Στην πρώτη επίκληση αυτής της προσευχής διακρίνουμε τέσσερα ελαττώματα: αργία, περιέργεια, φιλαρχία και αργολογία. Το κείμενο καταλήγει με μία αίτηση δυνατή και καθαρή "μή μοι δῶς..."˙ αυτή η αίτηση μας θέλει άγρυπνους, αγρυπνούντες σαν να ήμασταν μοναχοί μπροστά στην δυνατότητα να εγκαταλείψουμε τόσο τον Θεό, όσο και τον πλησίον μας, να λησμονήσουμε τόσο τον Θεό, όσο και τον αδερφό μας, να αφήσουμε ατροφική την ικανότητά μας να αγαπούμε, να θαυμάζουμε, την ικανότητά μας στην δωρεάν προσφορά μας. Τα αντίθετα αυτής της αργίας θα μπορούσαν να είναι ο θαυμασμός μπροστά στον Θεό και μπροστά στον αδερφό μας. Η προσευχή συνεχίζει με την επιθυμία να απομακρυνθούμε ακόμα από το την υπερηφάνεια, την αργολογία, δηλαδή από τις καταστάσεις εκείνες που μπορούν να θεωρήσουν το Θεό και τον αδελφό ως απλά αντικείμενα, τα οποία μπορούν να περιφρονηθούν (υπερηφάνεια)˙ ή ως καταστάσεις-λέξεις που δημιουργούν κενό γύρω μας: την αργολογία, δηλαδή άδειες λέξεις, που δημιουργούν το κενό γύρω μας, και γύρω από τους άλλους. Όλοι γνωρίζουμε και είμαστε αρκετά έξυπνη έξυπνοι και ξύπνιοι για να δούμε ότι υπάρχουν λέξεις σχόλια, "εξυπνάδες" που δημιουργούν το κενό γύρω μας γύρω μας, και γύρω από τους άλλους.

Τα ελαττώματα που αναφέρονται στην προσευχή του Αγίου Εφραίμ είναι: αργία, περιέργεια, υπερηφάνεια και αργολογία. Ζητούμε να απελευθερωθούμε, και ο Κύριος να μας βοηθήσει σ' αυτήν την απελευθέρωση, από μια οκνηρία σε συγκεκριμένο και υλικό επίπεδο, μια οκνηρία στην παράστασή μας προς τους άλλους. Από μια περιέργεια που οδηγεί στην άγνοια του άλλου, στην περιφρόνηση του άλλου, στην αδιαφορία για να τον συνάνθρωπό μας, αποφεύγοντας κάθε φυσική αλληλεγγύη μαζί του. Να απελευθερωθούμε από μια υπερηφάνεια, που συνδέεται και προέρχεται από την περιέργεια. Αν δεν υποφέρω για τον άλλο, ή με τον άλλο, τότε το περιφρονώ. Στην καθημερινή χριστιανική μας ζωή ας προσπαθήσουμε να αποφύγουμε καταστάσεις, λόγια που δεν δημιουργούν αδελφική κοινωνία μεταξύ μας. Να απελευθερωθούμε από μια αργολογία που είναι άδεια, και προπάντων δημιουργεί το κενό γύρω από τον άλλο, και γύρω από τον εαυτό μας. Είθε η ομιλία μας να μη δημιουργεί το κενό, την απομάκρυνση, την αδιαφορία γύρω μας, και γύρω από τους συνανθρώπους μας. Είθε η ομιλία μας να δημιουργεί πάντοτε αδελφική κοινωνία.

 

Οι τέσσερες αρετές: πνεύμα σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, υπομονής και αγάπης, αντανακλούν τους Μακαρισμούς τους οποίους οι προτείνει ο Κύριος στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, Μτθ. 5, 3-11: οι αρετές αυτές αποτελούν μια ενότητα, χαρακτηριστική της εικόνας του ίδιου του Χριστού, και είναι η κορνίζα της ζωής κάθε χριστιανού: είναι οι αρετές που αναφέρονται από τον Άγιο Εφραίμ: σωφροσύνη, ταπεινοφροσύνη, υπομονή και αγάπη. Ζητούμε από τον Κύριο (αυτός είναι πάντοτε ο δωρητής), να μας δώσει ένα πνεύμα σωφροσύνης, το οποίο μας αξιώνει να μιλούμε και να πράττουμε με τον σωστό τρόπο, να μιλούμε και να πράττουμε με σωφροσύνη, και με τη σοφία του Ευαγγελίου. Ένα πνεύμα ταπεινοφροσύνης, που μας εξομοιάζει με Εκείνον, ο οποίος εταπείνωσε τον εαυτό του μέχρι θανάτου. Μια ταπεινοφροσύνη η οποία στην καθημερινή μας ζωή, στην οικογένεια, στην εκκλησιαστική μας επαρχία, σημαίνει ασφαλώς μια στην σύγκριση, μια μοιρασιά, αλλά και την αναγνώριση ότι δεν έχουμε πάντοτε δίκιο, ότι ενδέχεται να κάνουμε λάθος.

Ένα πνεύμα υπομονής ως αντίθεση στην περιέργεια για την οποία μιλήσαμε στο πρώτο μέρος των αιτήσεών μας. ΄Ενα πνεύμα αγάπης το οποίο προπάντων να δημιουργεί αγάπη. Είναι τέσσερες ευαγγελικές, χριστολογικές και χριστιανικές αρετές: σωφροσύνη, ταπεινοφροσύνη, υπομονή και αγάπη. Τέσσερες αρετές, οι οποίες γίνονται αληθινή εικόνα του ίδιου του Χριστού, και μας εξομοιώνουν με αυτήν την εικόνα.

     Η τρίτη αίτηση συνθέτει αυτά που προτάθηκαν στις δύο πρώτες αιτήσεις: "του ὀρᾶν τὰ ἐμἀ πταίσματα", να είμαστε άγρυπνοι, μπορούμε να πούμε, για να βλέπουμε τα αμαρτήματά μας, όχι με μια στείρα θεωρία της αθλιότητάς μας, αλλά με μια σωτηρία εκπλήρωσης του Σταυρού του Χριστού. Έπειτα, η προσοχή στον αδερφό μας, "να μην κατακρίνω τον αδερφό μου" λέει το κείμενο του Αγίου Εφραίμ, είτε με την υπερηφάνειά μου, με την κυριαρχία μου, με την περιφρόνησή μου... είτε με την ματαιότητα των λόγων μου, δηλαδή όλων εκείνων, (λόγων και έργων), που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα κενό, μία απομάκρυνση από τον αδελφό μου, η των άλλων συνανθρώπων μου προς τον αδελφό μου. Υπάρχουν λόγια μάταια, που μόνα τους τραυματίζουν τον συνάνθρωπό μας, και άλλα λόγια τα οποία θα έλεγα, τραυματίζουν "από σπόνδα του μπιλιάρδου", χρησιμοποιώντας τρίτους για τον τραυματισμό που προκαλούν.

Να βλέπουμε τα πταίσματά μας και να μην κατακρίνουμε τον αδελφό μας... Να βλέπουμε ότι στην πορεία μας ως χριστιανοί, ως ιερείς δεν ισχύουν μονάχα οι δυνάμεις μας, αλλά και η ευσπλαχνία και η χάρη του Κυρίου μας.

Στην προσευχή σας προς τον Κύριο ζητάτε το δώρο της διαύγειάς σας, όχι στα ελαττώματα των άλλων, (στην οποία διαύγεια δυστυχώς όλοι είμαστε υπερβολικά έμπειροι, αλλά την διαύγεια προς τα δικά μας ελαττώματα, εξαιτίας των οποίων δεν ζούμε σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, αλλά με τα δικά μας αμαρτήματα.

Να μη κατακρίνω τον αδελφό μου", σημαίνει να δέχομαι ότι ο αδελφός μου είναι διαφορετικός, ότι πολλές φορές δεν συμφωνούμε σε όλα μαζί του. Και αυτό συμβαίνει στην οικογένεια, στην εκκλησιαστική μας επαρχία, με τους ιερείς, με τον Επίσκοπο... Πρέπει να δέχομαι ότι εγώ και εκείνος, εγώ και ο αδερφός μου, ενδέχεται να σφάλουμε και ασφαλώς σφάλουμε. Πρέπει να δέχομαι ότι υπάρχει πάντοτε μια ευαγγελική πορεία συμφιλίωσης και συγνώμης, μέχρι εβδομήντα φορές επτά... Αν ξεχνούσαμε αυτά τα πράγματα, αν δεν τα αναγνωρίζαμε, η καρδιά μας θα έμενε κλειστεί στο Ευαγγέλιο.

     Στην αρχή της Σαρακοστής η θεία λατρεία μας πρότεινε τη μορφή του Αδάμ, διωγμένου από τον Παράδεισο, του Αδάμ που θρηνεί και κλαίει και παραπονείται για τον κλεισμένο Παράδεισο. Η ίδια θεία λατρεία, όμως, μας παρουσιάζει τον Αδάμ, (τον κάθε άνθρωπο), όχι κλειστό στον εαυτό του, αλλά μέσα στην ελπίδα μιας πορείας, η οποία τον οδηγεί και πάλι στον Παράδεισο, του οποίου οι πόρτες θα ανοίξουν το πρωί του Πάσχα.

Όπως υπενθύμισα στην αρχή, εφέτος οι πρώτες Κυριακές του Τριωδίου και της Σαρακοστής συμπίπτουν με τους δραματικούς σεισμούς στην Τουρκίας και την Συρία, και με την πρώτη επέτειο του αδελφοκτόνου και παραλόγου πολέμου όπως όλων των πολέμων στην Ουκρανία.

Επιθυμώ να ενθαρρύνω όλους τους πιστούς, Έλληνες, Ουκρανούς και Χαλδαίους, που ανήκετε στην Εξαρχία μας, να καλλιεργείται την αλληλεγγύη σας προς τους δύο αυτούς τόπους του πόνου, της καταστροφής και θανάτου. Να καλλιεργείτε την ίδια αλληλεγγύη που δείξατε από την πρώτη στιγμή του πολέμους στην Ουκρανία, όλοι εσείς οι πιστοί μέσα και έξω από την Εξαρχία, Καθολικοί και Ορθόδοξοι της Ελλάδας, οι οποίοι προσφέρετε τις δωρεές σας, για να σταλθούν στους τόπους του πολέμου. Ήταν μια αδελφική αλληλεγγύη, αληθινά χριστιανική, η οποία αληθινά με συγκίνησε, και για την οποία όλους σας ευχαριστώ. Και ακόμα κατά τις τελευταίες αυτές εβδομάδες η σκέψη μου βρίσκεται στην Τουρκία και στη Συρία, τόπους προέλευσης πολλών πιστών μας, της χαλδαϊκής κοινότητας της Εξαρχίας. Μαζί με τους Καθολικούς Επισκόπους της Ελλάδας, προσπαθούμε να στείλουμε τα υλικά μας βοηθήματα προς τους σεισμόπληκτους, μαζί με την αδερφική κοινωνία μας στον πόνο, και προπάντων στην προσευχή μας.

 Καταλήγω με ένα κείμενο, από τα αποφθέγματα των Πατέρων:

Δύο φίλοι περπατούσαν μαζί στην έρημο. Σε ένα ορισμένο σημείο μάλωσαν μεταξύ τους Και ο ένας σκαμπίλισε τον άλλο. Αυτός που σκαμπιλίστηκε αισθάνθηκε τραυματισμένος στην υπερηφάνειά του, αλλά δεν είπε τίποτα˙ μονάχα έγραψε πάνω στην άμμο: "Σήμερα ο καλλίτερός μου φίλος με σκαμπίλισε". Συνέχισαν την πορεία τους, μέχρις ότου βρήκαν μια όαση και αποφάσισαν να κάνουν ένα μπάνιο. Εκείνος που είχε σκαμπιλιστεί έπεσε σε βρώμικα λασπώδη νερά, και κινδύνευε να πνιγεί. Αλλά ο φίλος του έτρεξε και του έσωσε τη ζωή. Τότε αυτός που σώθηκε έγραψε πάνω σε μια πέτρα: "Σήμερα ο καλλίτερος φίλος μου μου έσωσε τη ζωή". Τότε ο άλλος τον ρώτησε: "Γιατί όταν σε σκαμπίλισα το έγραψες πάνω στην άμμο, και τώρα που σου έσωσα τη ζωή, το έγραψες πάνω στο βράχο στον βράχο;" Ο άλλος απάντησε: "Όταν κάποιος σου κάνει κακό ή σε πληγώνει, πρέπει να το γράφουμε στην άμμο, έτσι ώστε ο άνεμος της συγνώμη να το σβήσει και να εξαφανίσει αυτό που γράψαμε. Αλλά όταν ο άλλος σου κάνει το καλό, πρέπει να το γράφουμε πάνω στο βράχο, έτσι ώστε να μη μπορεί να σβηστεί".

 +Π. Εμμανουήλ

Αποστολικός Έξαρχος