Lettera pastorale per la festa della Pentecoste.

16 e 17 giugno 2019

          La festa della Pentecoste è una festa liturgica che si celebra in tutte le liturgie cristiane il cinquantesimo giorni dopo la Pasqua, ed è una delle feste più antiche del calendario cristiano. Già nel III secolo ne parlano alcuni Padri della Chiesa come Tertulliano ed Origene, e dicono che è una festa che si celebra ogni anno. Poi nel IV secolo entra a far parte del patrimonio teologico e liturgico delle diverse Chiese cristiane. La peregrina Egeria nella seconda metà del IV secolo ne indica la celebrazione a Gerusalemme.

          Nella nostra chiesa cattedrale, dedicata alla Santissima Trinità, abbiamo due grandi icone che ci collegano sia alla Trinità sia alla festa della Pentecoste. La prima grande icona si trova nell'arco trionfale della chiesa, il grande arco centrale tra la navata e il santuario, ed è una icona di carattere trinitario: i tre angeli con Abramo e Sara, una teofania del libro della Genesi che i Padri della Chiesa e la tradizione cristiana ha visto come prefigurazione e immagine della Trinità. La seconda è l’icona della Pentecoste propriamente detta, e che nella nostra chiesa la troviamo in alto nell'arco del lato sinistro. Riporta gli apostoli, in due gruppi, con Pietro e Paolo. Si tratta soprattutto di un’icona liturgica, e in gli apostoli sono radunati come nella celebrazione della liturgia, come una concelebrazione attorno al trono vuoto, preparato per Cristo. La presenza di Pietro e Paolo nell'icona sottolinea la presenza di tutta la Chiesa in attesa dello Spirito Santo e da lui stesso radunata. L’icona mette in luce come la Chiesa nasce in una situazione di profonda comunione tra gli apostoli, in un contesto di cui dovrebbe scaturirne anche la comunione per tutta la Chiesa, per tutto il mondo.

          I tropari dell'’ufficiatura bizantina della Pentecoste hanno un carattere marcatamente trinitario e cantano in modo poetico la nostra fede: “Santo Dio, che tutto hai creato mediante il Figlio, con la sinergia del santo Spirito; Santo forte, per il quale abbiamo conosciuto il Padre e per il quale lo Spirito santo è venuto nel mondo; Santo immortale, o Spirito Paraclito, che dal Padre procedi e nel Figlio riposi. Trinità santa, gloria a te”. Diversi dei testi liturgici fanno tutto un parallelo tra Babele e Pentecoste; la prima luogo di confusione e di divisione, la seconda luogo di concordia e di lode: “Un tempo si confusero le lingue per l’audacia che spinse a costruire la torre, ma ora le lingue sono riempite di sapienza per la gloria della scienza divina. Là, Dio condannò gli empi per la loro colpa, qui il Cristo illumina i pescatori con lo Spirito. Allora si produsse come castigo l’impossibilità di parlarsi, adesso si inau­gura la concorde sinfonia delle voci per la salvezza delle anime nostre… Quando discese a confondere le lingue, l’Altissimo divise le genti; quando distribuì le lingue di fuoco, convocò tutti all’unità. E noi glorifichiamo ad una sola voce lo Spirito tutto santo”.

          Nei testi liturgici della festa, troviamo due tropari che sono a loro volta entrati nella celebrazione quotidiana della liturgia bizantina e che ripetiamo cantandoli sempre a memoria. Il primo è il tropario è: “Re celeste, Paraclito, Spirito della verità, tu che ovunque sei e tutto riempi, tesoro dei beni ed elargitore di vita, vieni ed abita in mezzo a noi, purificaci da ogni macchia e salva, o buono, le anime nostre”. È un testo che è diventato l’invocazione iniziale dello Spirito Santo che incomincia tutte le celebrazioni liturgiche bizantine lungo l’anno liturgico, eccetto il periodo pasquale. Il secondo tropario è: “Abbiamo visto la luce vera, abbiamo ricevuto lo Spirito celeste, abbiamo trovato la fede vera, adorando l’indi­visibile Trinità: essa infatti ci ha salvati”. È il tropario che si canta immediatamente dopo aver ricevuto la comunione ai santi Doni del Corpo e del Sangue di Cristo. I Doni santificati dallo Spirito Santo diventano per coloro che li ricevono luce vera, fede vera e lode alla santa Trinità.

          Inoltre, tra i testi liturgici, vi ricordo il tropario: “Benedetto sei tu, Cristo Dio nostro: tu hai reso sapientissimi i pescatori, inviando loro lo Spirito santo, e per mezzo loro hai preso nella rete l’uni­ver­so. Amico degli uomini, gloria a te”. Questo tropario lo ripetiamo ogni giorno nella nostra cattedrale perché non soltanto è il tropario proprio della Pentecoste, che è la festa della nostra chiesa, ma perché tutti noi ci sentiamo, oso dire dobbiamo sentirci, come gli apostoli il giorno della Pentecoste, dei pescatori diventati partecipi del dono della Sapienza del Signore. È un tropario che inquadra tutta la festa della Pentecoste: grazie al dono dello Spirito Santo i discepoli portano al mondo la buona novella: il Padre, per mezzo del Figlio manda lo Spirito Santo alla Chiesa, a ognuno dei suoi discepoli.

Se la Pentecoste cristiana -il dono dello Spirito alla Chiesa- comincia il giorno della Pentecoste come ci viene descritto negli Atti degli Apostoli, essa non vi rimane chiusa, ma continua a farsi presente -lo Spirito Santo- ogni giorno nella vita della comunità e nella vita di ognuno dei fedeli che lo invoca con fede. L’epicle­si eucaristica fatta ogni giorno sui Santi Doni è una invocazione dello Spirito Santo sui Doni, sul pane e sul vino, e anche sui fedeli, su ognuno di noi: “Ancora ti offriamo questo culto spirituale e incruento, e ti invochiamo, preghiamo e supplichiamo: manda il tuo Spirito Santo su di noi e su questi doni a te offerti... Perché diventi, per coloro che ne partecipa­no, purificazione dell’anima, remissione dei peccati, comunione del tuo Spirito Santo, pienezza del regno, fiducia davanti a Te...”.

          La celebrazione liturgica della Pentecoste e del Lunedì dello Spirito Santo, è un momento importante per il nostro Esarcato Apostolico. La nostra chiesa cattedrale è dedicata alla Santissima Trinità, al Dio Unico che è Padre, Figlio e Spirito Santo, il Dio che ogni giorno della nostra vita come Chiesa ci guarda, ci protegge, ci salva, ci dà la sua vita nuova, sgorgata dalla Sua Santa Risurrezione. Per questo più sopra ho accennato alle due grandi icone che si trovano nella nostra cattedrale: la Trinità nell’arco trionfale della chiesa, e la Pentecoste nell’arco di sinistra.

          La celebrazione della Pentecoste, nei due giorni che vanno dalla Domenica della festa al Lunedì dello Spirito Santo, quest’anno i giorni 16 e 17 giugno, dovrebbe essere per tutti noi un momento che ci rinnova nel profondo del nostro cuore come cristiani e come membra di una Chiesa, che è il nostro Esarcato Apostolico. Una Chiesa fatta da uomini e donne, anziani e giovani, molti o pochi che siano, ma sempre un dono del Signore. Chiesa fatta da greci, ucraini, caldei, romeni e tanti altri, come ci narrano gli Atti degli Apostoli nella prima Pentecoste.

          In questa festa in cui ci raduneremo tutti, vescovo, sacerdoti, suore, fedeli, voglio ringraziare il Signore per il Suo amore e per tutti i doni che ogni giorno ci elargisce. Doni che si fanno presenti attraverso i Sacramenti che ci danno la Sua Vita, attraverso la Sua Parola che, ascoltandola e accogliendola, il Signore stesso si fa presente nella nostra vita e ci “evangelizza” il profondo del nostro cuore. Doni che si fanno presenti attraverso le persone che lungo una vita intera hanno servito generosamente il Signore e la nostra Chiesa. Penso quest’anno a p. Michele Printesis e suor Marcella Roussou, che in quest’anno ci hanno lasciati.

          Voglio ringraziare il Signore per i suoi doni, e ringraziare tutti coloro che attraverso il loro lavoro quotidiano e fedele, danno la loro vita per il nostro Esarcato: penso ai sacerdoti dell’Esarcato, alle suore di Pammakaristos e ai laici che portano avanti la vita dell’Esarcato con dedizione generosa.

P. Emmanuil Nin

Esarca apostolico

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ

16 & 17 Ιουνίου 2019

Η γιορτή της Πεντηκοστής είναι μία λατρευτική γιορτή, η οποία τελείται σε όλες τις χριστιανικές λατρείες την πεντηκοστή μέρα μετά το Πάσχα, και είναι μία από τις παλαιότερες γιορτές του χριστιανικούς ημερολογίου. Γι’ αυτήν μιλούν ήδη από τον τρίτο αιώνα ορισμένοι Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Τερτυλλιανός και ο Ωριγένης, και μας λέγουν ότι η γιορτή αυτή τελείται κάθε χρόνο. Στη συνέχεια, στον τέταρτο αιώνα αρχίζει να αποτελεί μέρος της θεολογικής και λειτουργικής κληρονομιάς των διαφόρων χριστιανικών Εκκλησιών. Η προσκυνήτρια Εγηρεία μας παρουσιάζει κατά το δεύτερο μισό του τετάρτου αιώνα τη γιορτή αυτή στην Ιερουσαλήμ.

Στον καθεδρικό μας ναό, αφιερωμένο στην Παναγία Τριάδα, έχουμε δύο εικόνες οι οποίες μας συνδέουν τόσο με την αγιότατη Τριάδα, όσο και με την εορτή της Πεντηκοστής.

Η πρώτη μεγάλη εικόνα βρίσκεται στη θριαμβευτική αψίδα του ναού, τη μεγάλη κεντρική αψίδα μεταξύ του εσωνάρθηκα και του ιερού, και είναι μία εικόνα με τριαδικό χαρακτήρα: οι τρεις άγγελοι με τον Αβραάμ και τη Σάρα, μία Θεοφανία του βιβλίου της Γένεσης, την οποία οι Πατέρες της Εκκλησίας και η χριστιανική παράδοση είδαν ως προεικόνιση και ως πρώτη παρουσίαση της Παναγίας Τριάδος.

Δεύτερη είναι η αυτή καθεαυτή εικόνα της Πεντηκοστής, την οποία στο ναό μας τη βρίσκουμε ψηλά, στο τόξο της αριστερής πλευράς. Αυτή παρουσιάζει τους Αποστόλους, σε δύο ομάδες, με τον Απόστολο Πέτρο και τον Απόστολο Παύλο. Πρόκειται προπάντων για μία λατρευτική εικόνα, όπου οι Απόστολοι είναι συναθροισμένοι όπως στην ιερουργία της θείας λειτουργίας, σαν σε ιερό συλλείτουργο γύρω από τον άδειο θρόνο, προετοιμασμένο για τον Χριστό. Η παρουσία του Πέτρου και του Παύλου στην εικόνα υπογραμμίζει την παρουσία όλης της Εκκλησίας, σε αναμονή του Αγίου Πνεύματος και συναθροισμένη από το Άγιο Πνεύμα. Η εικόνα αυτή υπογραμμίζει με ποιο τρόπο η Εκκλησία γεννιέται σε μία κατάσταση βαθιάς κοινωνίας μεταξύ των Αποστόλων, και σε ένα περιβάλλον, από το οποίο έπρεπε να αναβλύζει και η κοινωνία για όλη την Εκκλησία, για όλο τον κόσμο.

Τα τροπάρια της βυζαντινής ιερουργίας της Πεντηκοστής έχουν ένα χαρακτήρα καθαρά τριαδικό, και με ποιητικό τρόπο ψέλνουν την πίστη μας: “Ἅγιος ὁ Θεός, ὁ τὰ πάντα δημιουργήσας δι' Υἱοῦ, συνεργίᾳ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, Ἅγιος ἰσχυρός, δι' οὗ τὸν Πατέρα ἐγνώκαμεν, καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἐπεδήμησεν ἐν κόσμῳ, Ἅγιος ἀθάνατος, τὸ Παράκλητον Πνεῦμα, τὸ ἐκ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, καὶ ἐν Υἱῷ ἀναπαυόμενον, Τριὰς ἁγία, δόξα σοι”. Διάφορα λειτουργικά κείμενα κάνουν ένα παραλληλισμό μεταξύ της Βαβέλ και της Πεντηκοστής: η πρώτη είναι τόπος συγχύσεως και διαιρέσεως, η δεύτερη είναι τόπος ομόνοιας και δοξολογίας: “Γλῶσσαι ποτὲ συνεχύθησαν, διὰ τὴν τόλμαν τῆς πυργοποιΐας, γλῶσσαι δὲ νῦν ἐσοφίσθησαν, διὰ τὴν δόξαν τῆς θεογνωσίας.Ἐκεῖ κατεδίκασε Θεὸς τοὺς ἀσεβεῖς τῷ πταίσματι, ἐνταῦθα ἐφώτισε Χριστὸς τοὺς ἁλιεῖς τῷ Πνεύματι. Τότε κατειργάσθη ἡ ἀφωνία, πρὸς τιμωρίαν, ἄρτι καινουργεῖται ἡ συμφωνία, πρὸς σωτηρίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν…. Ὅτε καταβὰς τὰς γλώσσας συνέχεε, διεμέριζεν ἔθνη ὁ Ὕψιστος· ὅτε τοῦ πυρός τὰς γλώσσας διένειμεν, εἰς ἑνότητα πάντας ἐκάλεσε, καὶ συμφώνως δοξάζομεν τὸ Πανάγιον Πνεῦμα”.

Στα λειτουργικά κείμενα της γιορτής βρίσκουμε τροπάρια τα οποία μπήκαν στην καθημερινή τέλεση της βυζαντινής λατρείας και τα οποία τα επαναλαμβάνουμε ψέλνοντας τα πάντοτε από μνήμης. Πρώτο είναι το τροπάριο: “Βασιλεῦ οὐράνιε, Παράκλητε, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁ πανταχοῦ παρών, καὶ τὰ πάντα πληρῶν, ὁ θησαυρὸς τῶν ἀγαθῶν, καὶ ζωῆς χορηγός, ἐλθὲ καὶ σκήνωσον  ἐν ἡμῖν, καὶ καθάρισον ἡμᾶς ἀπὸ Πάσης κηλῖδος, καὶ σῶσον, Ἀγαθέ, τὰς ψυχὰς ἡμῶν”.

Πρόκειται για ένα κείμενο που έγινε η αρχική επίκληση του Αγίου Πνεύματος, και με το οποίο αρχίζουν όλες οι βυζαντινές λειτουργικές τελετές μέσα στο λειτουργικό έτος, εκτός από την πασχαλινή περίοδο. Το δεύτερο τροπάριο είναι αυτό: “Εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν πίστιν ἀληθῆ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσ­κυνοῦντες, αὕτη γὰρ ἡμᾶς ἔσωσεν”.

Είναι το τροπάριο που ψέλνουμε μόλις λάβουμε την θεία κοινωνία στα Τίμια Δώρα του Σώματος και του Αίματος του Χριστού. Τα Δώρα  αυτά καθαγιασμένα από το Άγιο Πνεύμα για όσους τα λαβαίνουν γίνονται φως αληθινό πίστη αληθινή και δοξολογία της Αγίας Τριάδος.

Επιπλέον, μεταξύ των λειτουργικών κειμένων σας υπενθυμίζω το τροπάριο: “Εὐλογητὸς εἶ, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ πανσόφους τοὺς ἁλιεῖς ἀναδείξας, καταπέμψας αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, καὶ δι' αὐτῶν τὴν οἰκουμένην σαγηνεύσας, φιλάνθρωπε, δόξα σοι”. Αυτό το τροπάριο το ψέλνουμε καθημερινά στον καθεδρικό μας ναό, όχι μόνο γιατί είναι το ιδιαίτερο τροπάριο της Πεντηκοστής, η οποία είναι η πανήγυρη του ναού μας, αλλά και γιατί όλοι μας αισθανόμαστε, τολμώ να πω οφείλουμε να αισθανόμαστε σαν Απόστολοι κατά την ημέρα της Πεντηκοστής, σαν αλιείς οι οποίοι συμμετέχουμε στο δώρο της Σοφίας του Κυρίου. Είναι ένα τροπάριο το οποίο πλαισιώνει όλη τη γιορτή της Πεντηκοστής: χάρη στο δώρο του Αγίου Πνεύματος οι μαθητές μεταδίδουν στον κόσμο το χαρμόσυνο άγγελμα: ο Πατέρας, διαμέσου του Υιού, στέλνει το Άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία, και στον καθένα από τους μαθητές του.

Αν και η χριστιανική Πεντηκοστή (το δώρο του Πνεύματος στην Εκκλησία) αρχίζει κατά την ημέρα της Πεντηκοστής, όπως μας την περιγράφουν οι Πράξεις των Αποστόλων, η μεγάλη αυτή γιορτή δεν παραμένει κλειστή στο ξεκίνημά της, αλλά συνεχίζει να γίνεται παρούσα (με το Άγιο Πνεύμα), κάθε μέρα στη ζωή της χριστιανικής κοινότητας και στη ζωή του κάθε πιστού, ο οποίος με πίστη επικαλείται το Άγιο Πνεύμα. Η ευχαριστιακή επίκληση την οποία κάνουμε κάθε μέρα πάνω στα Άγια Δώρα είναι μία επίκληση του Αγίου Πνεύματος επάνω στα Δώρα, πάνω στον άρτο και στον οίνο, και επίσης πάνω στους πιστούς, πάνω στον καθένα μας: “Έτι προσφέρομέν σοι την λογικήν ταύτην και αναίμακτον λατρείαν, και παρακαλούμέν σε και δεόμεθα και ικετεύομεν· κατάπεμψον το Πνεύμά σου το Άγιον εφ ημάς και επί τα προκείμενα δώρα ταύτα. …Ώστε γενέσθαι τοις μεταλαμβάνουσιν εις νήψιν ψυχής, εις άφεσιν αμαρτιών, εις κοινωνίαν του Αγίου σου Πνεύματος, εις βασιλείας ουρανών πλήρωμα, εις παρρησίαν την προς σε….”

Η λειτουργική ιεροτελεστία της Πεντηκοστής και της Δευτέρας του Αγίου Πνεύματος είναι πολύ μεγάλη στιγμή για την Αποστολική μας Εξαρχία. Ο καθεδρικός μας ναός είναι αφιερωμένος στην Παναγία Τριάδα, στον Μοναδικό Θεό, που είναι ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα. Είναι ο Θεός ο οποίος κάθε μέρα της ζωής μας ως Εκκλησία, μας κοιτάζει, μας προστατεύει, μας σώζει μας δίνει τη νέα του ζωή, που αναβλύζει από την Αγία του Ανάσταση. Γι’ αυτόν το λόγο αναφέρθηκα πιο πάνω στις δύο εικόνες, οι οποίες βρίσκονται στον καθεδρικό μας ναό την Παναγία Τριάδα στην θριαμβευτική αψίδα του ναού και την Πεντηκοστή στην αριστερή αψίδα.

Ο εορτασμός της Πεντηκοστής κατά την Κυριακή της γιορτής και την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, οι οποίες εφέτος συμπίπτουν με την δέκατη έκτη και δέκατη εβδόμη Ιουνίου θα έπρεπε να είναι για όλους εμάς μία μεγάλη στιγμή, η οποία μας ανανεώνει ως τα βάθη της καρδιάς μας ως χριστιανούς και ως μέλη μίας Εκκλησίας δηλαδή της Αποστολικής Εξαρχίας. Πρόκειται για μία Εκκλησία από άντρες και γυναίκες, ηλικιωμένους και νέους, είτε είμαστε πολλοί είτε λίγοι, και αποτελούμε ένα δώρο του Κυρίου. Μία Εκκλησία από Έλληνες, Ουκρανούς, Χαλδαίους, Ρουμάνους και τόσους άλλους, όπως μας διηγούνται οι Πράξεις των Αποστόλων για την πρώτη Πεντηκοστή.

Κατά τη γιορτή αυτή, κατά την οποία θα συναθροισθούμε όλοι, Επίσκοπος, ιερείς, μοναχές, λαϊκοί πιστοί, θέλω να ευχαριστήσω τον Κύριο για την αγάπη Του και για όλα τα δώρα τα οποία καθημερινά μας διανέμει. Είναι δώρα που μας προσφέρονται διαμέσου των Ιερών Μυστηρίων τα οποία μας δίνουν τη Θεϊκή Ζωή, διαμέσου του Λόγου Του, που τον ακούμε και τον δεχόμαστε. Ο ίδιος ο Κύριος γίνεται παρών στη ζωή μας, μας «ευαγγελίζει» ως τα βάθη της καρδιάς μας. Είναι δώρα που μας παρουσιάζονται διαμέσου των προσώπων, τα οποία σε όλη τους τη ζωή εξυπηρέτησαν τον Κύριο και την Εκκλησία μας. Εφέτος σκέπτομαι ιδιαίτερα τον Πατέρα Μιχάλη Πρίντεζη και την Αδελφή της Παμμακαρίστου Μαρκέλλα Ρούσσου τους οποίους αποχαιρετήσαμε μέσα στον χρόνο.

          Επιθυμώ να ευχαριστήσω τον Κύριο για τα δώρα του, και να ευχαριστήσω επίσης όλους εκείνους, οι οποίοι με την καθημερινή και πιστή τους εργασία, προσφέρουν τη ζωή τους για την Εξαρχία μας: σκέπτομαι τους ιερείς, τις μοναχές της Παμμακαρίστου και τους λαϊκούς, οι οποίοι με την γενναιόδωρη αφοσίωσή τους, προάγουν τη ζωή της Εξαρχίας μας.

+Π. Εμμανουήλ Νιν

Αποστολικός Έξαρχος