sabato 24 dicembre 2016

La festa del Natale, professione di fede di Giuseppe
Avvolto in fasce Colui che è la Vita.
          L’ufficiatura bizantina celebra la figura di san Giuseppe, lo sposo della Madre di Dio, la domenica precedente il Natale ed in quella immediatamente dopo. Diversi dei tropari di questi giorni, e la stessa icona della festa di Natale presentano la figura di Giuseppe sotto diversi aspetti, ma in modo speciale come uomo della confessione di fede, che è la fede della Chiesa. Molti dei tropari della festa hanno un carattere possiamo dire chiaramente “dogmatico”, e diventano delle brevi e poetiche professioni di fede: il Verbo del Padre, a lui coeterno, prende forma di servo dalla santa Vergine Maria. Il primo tropario del vespro del giorno di Natale, ad esempio, opera di Germano di Costantinopoli (VIII sec.), sviluppa tutto il mistero della nostra redenzione mettendo insieme i primi capitoli della Genesi con i testi paolini delle lettere ai Filippesi e agli Efesini dove l’apostolo annunzia appunto la redenzione di Cristo: “Venite, esultiamo per il Signore, esponendo questo mistero. Il muro di separazione che era frammezzo è abbattuto; la spada di fuoco si volge indietro e i che­ru­bini si ritirano dall’albero della vita: e anch’io godo del pa­radiso di delizia, da cui ero stato scacciato per la disub­bidienza. Poiché la perfetta immagine del Padre, l’im­pronta della sua eternità, prende forma di servo, procedendo da Madre ignara di nozze, senza subire mutamento: ciò che era è rimasto: Dio vero; e ciò che non era ha assun­to, divenendo uomo per amore degli uomini. A lui accla­mia­mo: O Dio che sei nato dalla Vergine, abbi pietà di noi”.
          Questa professione di fede, viene messa anche in bocca a Giuseppe in alcuni dei tropari. Lui è la figura umile, discreta, messa in un angolo della scena nell’icona stessa, in atteggiamento pensieroso, quasi dubbioso di fronte all’accaduto, di fronte ai due grandi misteri che lo sorpassano: la verginità di Maria e soprattutto la vera incarnazione del Verbo di Dio; questa figura umile e discreta diventa tipo del cristiano, di ognuno di noi che guidati e ammaestrati dalla Chiesa, di cui la Madre di Dio è tipo e figura, confessiamo la nostra fede, feriti tante volte dal dubbio, confermati dalla fiducia di Maria, della Chiesa stessa. In molti dei tropari che troviamo in questi giorni natalizi, prima e dopo la festa, Maria diventa verso Giuseppe, verso ognuno dei cristiani, la guida nella fede, quasi la pedagoga che lo prende (ci prende) per mano e lo (ci) conduce alla fede.

          Giuseppe è presentato sempre come un uomo aperto al mistero di Dio. In tutti i tropari che parlano di lui, il suo dubbio e quindi la sua professione di fede sono in rapporto alla vera incarnazione del Verbo di Dio: “Celebriamo, o popoli, le festività vigilari della Natività di Cristo: e sollevando l’intelletto, saliamo con la mente a Betlemme e con i pensieri dell’anima contem­plia­mo la Vergine che si appresta a partorire nella grotta il Signore dell’universo e Dio nostro; Giuseppe, considerando la grandezza delle meraviglie di Dio, pensava di vedere un semplice uomo in questo bambino avvolto in fasce, ma dai fatti com­prendeva che egli era il vero Dio, colui che elar­gi­sce alle anime nostre la grande misericordia”. Due dei tropari sembrano riportarci alla festa dell’Ingresso della Madre di Dio nel tempio, riprendendo uno dei titoli che in quella festa riecheggiava spesso: Maria diventata tempio di Dio: “Inneggiando alla Vergine che portava in seno il Verbo sempiterno, il giusto Giuseppe esclamava: Ti vedo divenuta tempio del Signore, perché tu porti colui che vie­ne a salvare tutti i mortali e a rendere templi divini, nella sua misericordia, coloro che lo cele­brano…. Non affliggerti, Giuseppe, osservando il mio grem­bo: vedrai infatti colui che da me nascerà e ti rallegrerai, e come Dio lo adorerai”.
          Betlemme, il luogo della nascita di Cristo, diventa una chiesa, e la nascita stessa del Signore quasi una liturgia dove si congiungono, in un’unica celebrazione la Natività di Cristo e la sua Pasqua. E di questa liturgia la mangiatoia ne diventa l’altare e allo stesso tempo la tomba di Cristo, e le fasce, chiamate in modo bello “teofore”, la testimonianza della sua risurrezione: “Su, Betlemme, prepara ciò che serve al parto; vieni Giuseppe a farti registrare con Maria; santissima è la mangiatoia, teòfore le fasce: la vita, in esse avvolta, spez­zerà le catene della morte, strin­gendo i mortali per renderli in­corruttibili, o Cristo, Dio nostro”.
          Il dubbio di Giuseppe, che tante volte è quello dell’umanità intera, viene messo in primo piano, come nell’icona stessa: “…Maria, che è questo fatto che io vedo in te? Non so che pensare nel mio stupore e la mia mente è sbigottita… In luogo di onore, mi hai por­tato vergogna; in luogo di letizia, tristezza; in luogo di lode, biasimo… Ti avevo ricevuta irreprensibile da parte dei sa­cerdoti, dal tempio del Signore: ed ora che è ciò che vedo? La risposta al dubbio di Giuseppe, viene messa in bocca di Maria, messa in bocca della Chiesa: “O Vergine, quando Giuseppe saliva verso Betlemme ferito dal dolore, tu gli dicevi: Perché, vedendomi incinta, sei cupo e turbato, ignorando del tutto il tremendo mistero che mi riguarda? Deponi ormai ogni timore, e considera il prodigio: Dio, nella sua misericordia, discende sulla terra, nel mio grembo, e qui ha preso carne…”.
       Infine in diversi dei tropari scopriamo in modo molto bello come la risposta di fede di Giuseppe, e anche quella di ognuno dei cristiani, poggia sulle profezie veterotestamentarie a cui lui attinge quasi ne facesse una lettura liturgica: “Di’ a noi Giuseppe, come conduci incinta a Be­tlemme la Vergine che hai presa dal santo dei santi? Ci risponde: Io ho esaminato i profeti, e, ricevuto il responso da un angelo, sono persuaso che, in modo inesplicabile, Maria genererà Dio: per adorarlo verranno magi dall’oriente e gli ren­de­ranno culto con doni preziosiGiuseppe ha visto chia­ramente compiute le predizioni dei profeti…”. E Giuseppe, testimone della vera nascita del Verbo di Dio incarnato, ne diventa annunziatore anche ai profeti che l’hanno preceduto e quindi profetizzato: “Annuncia, Giuseppe, i prodigi al padre di Dio Davide: tu hai visto la Vergine incinta, insieme ai magi hai adorato, con i pastori hai glorificato, da un angelo hai avu­to la rivelazione… Sei divenuto pari in onore a tutti gli angeli, i profeti e i martiri, o beato, e vero consorte dei sapienti apostoli: con loro dunque, sempre ti proclamiamo beato e veneriamo, o Giuseppe, la tua sacra memoria”.
       Giuseppe, in un angolo dell’icona, nella discrezione è anche potente intercessore: “La tua memoria invita alla letizia tutti i confini della terra, e li induce a lodare il Verbo che ti ha glorificato. Tu che stai con franchezza presso il Cristo, intercedi incessantemente per noi… Tu hai custodito la pura che custodiva integra la verginità, e dalla quale si è incarnato il Verbo Dio, con­servandola vergine dopo la sua nascita ineffabile: insieme a lei, o teòforo Giuseppe, ricordati di noi”.



lunedì 12 dicembre 2016


Croce etiopica con la Natività di Cristo. Possibile datazione fine XVIII secolo. Si vede Maria sdraiata col Bambino nel mezzo del suo mantello aperto. Nella parte superiore il volto di Giuseppe e sopra quello di un angelo(?), un pastore (?). Sotto due teste coronate che sono i magi di Oriente, con una terza figura senza corona che col dito indica Gesù nato. A destra si vedono il bue e l'asino con la lingua fuori a riscaldare (leccare) il neonato, oppure reggendo il mantello della Madonna.




H παρθνος σμερον, τν προαινιον Λγον, ν σπηλαίῳ ρχεται, ποτεκεν πορρτως. Χρευε οκουμνη κουτισθεσα· δξασον μετ γγλων κα τν Ποιμνων, βουληθντα ποφθναι, παιδον νον, τν πρ αἰώνων Θεν.

Oggi la Vergine viene nella grotta per partorire ineffabilmente il Verbo che è prima dei secoli. Danza, terra tutta, che sei stata resa capace di udire questo; glorifica con gli angeli e i pastori il Dio che è prima dei secoli, che ha voluto mostrarsi come bimbo appena nato. (Kondakion del 24 dicembre)









Πολυαγαπημένα μου αδέλφια,
Στα πρώτα μου Χριστούγεννα ως Αποστολικός Έξαρχος επιθυμώ να σας απευθύνω λίγα λόγια εκκλησιαστικής κοινωνίας και θερμών ευχών κατά τις ημέρες αυτές, κατά τις οποίες τελούμε και ζούμε μέσα στα βάθη της χριστιανικής μας καρδιάς, το μυστήριο της γεννήσεως του ενσαρκωμένου Λόγου του Θεού. Θα γιορτάσουμε το μυστήριο αυτό με τρόπο προσωπικό και με τρόπο εκκλησιολογικό ως Εξαρχία, ως χριστιανική κοινότητα κατά τις άγιες αυτές ημέρες ιδιαίτερα κατά την ιερουργία της θείας λατρείας.
         Η θεία λατρεία της Εκκλησίας και ιδιαίτερα στη δική μας βυζαντινή ιερή παράδοση μας οδηγεί πάντοτε στην ιερουργία της συναντήσεως μας με τον Κύριο. Και αυτό το πράττει στις μεγάλες στιγμές του λειτουργικού έτους, και επίσης σε κάθε μέρα της χριστιανικής μας ζωής με έναν τρόπο πολύ παιδαγωγικό: πραγματικά, η θεία λατρεία κάθε χριστιανικής Εκκλησίας γίνεται παιδαγωγία, δηλαδή καθοδήγηση των πιστών στη συνάντησή τους με τον Κύριο.
Η παιδαγωγία αυτή εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους. Αν προσέξετε παράδειγμα το συναξάριο του μήνα Δεκεμβρίου θα δείτε ότι σε τρις εβδομάδες τιμούμε μια ολόκληρη σειρά αγίων προσώπων, με πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Τους προφήτες: Ναούμ, Αβακούμ, Σοφονία, Δανιήλ. Τους μάρτυρες: Βαρβάρα, Λουκία, Σεβαστιανό. Τους μεγάλους Επισκόπους: Ιωάννη τον Δαμασκηνό, Νικόλαο, Σπυρίδωνα, Ιγνάτιο της Αντιοχείας. Τους αγίους μοναχούς: Σάββα, Πατάπιο, Δανιήλ τον Στυλίτη. Κατά κάποιο τρόπο φαίνεται ότι η θεία λατρεία θέλει να συναθροίσει όλους αυτούς τους μεγάλους χριστιανούς (και να συναθροίσει όλους εμάς, μαζί τους) για να προετοιμάσει και να μαρτυρήσει το μυστήριο της Ενσαρκώσεως του Λόγου του Θεού.
         Κατά τη χρονική αυτή περίοδο των Χριστουγέννων ή βυζαντινή θεία λατρεία μας κάνει να γευόμαστε, μας κάνει να ψάλλουμε και να ζούμε λατρευτικά κείμενα πολύ ωραία, ωραία στην ποιητική τους σύνθεση, ωραία και στο θεολογικό τους περιεχόμενο. Τόσα και τόσα ωραία τροπάρια και κοντάκια, τα οποία μας κάνουν να ξαναζούμε το μυστήριο της σωτηρίας μας, την Ενσάρκωση του Υιού του Θεού από την Αγία Αειπάρθενο Μαρία. Είναι κείμενα πολύ ωραία και μιας ωραιότητας την οπο΄8ια δύσκολα κατορθώνουμε να σχολιάσουμε ή να εξηγήσουμε, μια ωραιότητα που κάνει τη θεία λατρεία κάθε χριστιανικής Εκκλησίας να έχει μία αίγλη την οποία ποτέ δεν μπορούμε να απαρνηθούμε ή να αμφισβητήσουμε την ομορφιά της. Και αυτό συμβαίνει όχι μόνο για λόγους καθαρά αισθητικούς, οι οποίοι έχουν ασφαλώς την σπουδαιότητά τους, αλλά και για λόγους βαθύτερους. Η θεία λατρεία κάθε χριστιανικής κοινότητας στην Ανατολή όπως και στη Δύση, κοινότητας επαρχιακής, κοινότητας ενοριακής, κοινότητας μοναστικής, είναι ο χώρος όπου μεταφέρουμε αυτό που είμαστε, ως άνθρωποι και ως χριστιανοί, ο χώρος στον οποίο μεταφέρουμε τη χριστιανική μας οντότητα όλη την οντότητά μας ως άνθρωποι και ως χριστιανοί. Τίποτα δεν αφήνουμε έξω από αυτόν τον χώρο με τη χάρη του Θεού παρουσιάζουμε τα πάντα σε Εκείνον ο οποίος μας κάλεσε και μας συνάθροισε. Όλη την πραγματικότητά μας στην αμαρτία και στη χάρη στην αγάπη και στη συγχώρηση, την λαβαίνουμε και τη ζούμε διαμέσου αυτών των κειμένων τα οποία είναι ταυτόχρονα και ποιητικά και πολύ αληθινά.
         Η θεία λατρεία είναι χώρος της ωραιότητας και μπορούμε να αναρωτηθούμε: που φανερώνεται αυτή η ωραιότητα, που μπορούμε να την συλλάβουμε? Που μπορεί να την αντιληφθεί ο Χριστιανός ή ακόμα και ο απλός άνθρωπος του κόσμου μας, ο οποίος πλησιάζει για πρώτη φορά στη χριστιανική θεία λατρεία?
         Πρώτα πρώτα στην ίδια την ιεροτελεστία. Ως ιερείς και ως πιστοί οφείλουμε να επιδοθούμε για να τελέσουμε και να ζήσουμε καλά τη λατρευτική μας ιεροτελεστία. Και αυτό όχι μονάχα για τον Θεό, ο οποίος είναι η πηγή κάθε ωραιότητας, «ο ωραιότερος μεταξύ όλων των υιών των ανθρώπων», όπως ψάλλει ο ψαλμός σαράντα τέσσερα (44), όχι μόνο για τον Θεό, ο οποίος είναι ο πρώτος και ο μοναδικός λόγος αυτής της λατρείας, αλλά και για μας και για την κοινότητά μας. Η πίστη μας περνά διαμέσου της Ενσαρκώσεως, περνά διαμέσου των ανθρωπίνων μέσων δηλαδή των ιερών μυστηρίων, εφόσον τα ιερά αυτά μυστήρια χρησιμεύουν ως υλικά μέσα για να μας οδηγήσουν στη σωτηρία, που προέρχεται από τον Χριστό. Επομένως ο τρόπος με τον οποίο τελούμε αυτά τα ιερά μέσα (δηλαδή τα ιερά μυστήρια), είναι πολύ σπουδαίος, γιατί αυτός μας αποκαλύπτει την βαθύτερη διάθεσή μας αυτήν την οποία ζούμε στα βάθη της καρδιάς μας.
         Στη δεύτερη θέση, η ωραιότητα για την οποία μιλήσαμε εκδηλώνεται στον ίδιο χώρο της θείας λατρείας. Η ωραιότητα της χριστιανικής θείας λατρείας εκδηλώνεται στον χώρο εκείνο, όπου η κοινότητα συναθροίζεται για να προσευχηθεί εκεί όπου η Εκκλησία μεταδίδει τα ιερά μυστήρια της σωτηρίας. Έχει μεγάλη σπουδαιότητα: ο χώρος αυτός να είναι ωραίος, και την ίδια σπουδαιότητα έχει και η εικονογραφία των πιστών αλλά εξαιτίας του γεγονότος ότι η χριστιανική εικονογραφία είναι ένας χώρος κατηχήσεως για τους πιστούς και για όλους μας.
         Στην Τρίτη θέση η ωραιότητα εκδηλώνεται στο περιεχόμενο των ιεροτελεστιών, ιδιαίτερα στο επίπεδο των κειμένων και των ύμνων. Στη γνωριμία στην εμβάθυνση των κειμένων, τα οποία είναι πηγή ζωής και πηγή προσευχής, η χριστιανική προσευχή αναβλύζει από την καρδιά του ανθρώπου όταν αυτός προσεύχεται. Και τα κείμενα της βυζαντινής θείας λατρείας έχουν έναν τέτοιο πλούτο τον οποίο δεν είναι δυνατό με κανένα τρόπο να τον παραβλέψουμε. Η ωραιότητα των χριστιανικών λατρευτικών τύπων εκδηλώνεται ιδιαίτερα στην ιερή υμνωδία. Όταν  μια χριστιανική εκκλησία ή χριστιανική κοινότητα (εκκλησιαστική επαρχία μοναστήρι, ενορία) ψέλνει καλά, αποδείχνει ότι κατά βάθος αυτό που ψέλνει είναι προσευχή, και αυτό προσεύχεται το ζει.
         Η ωραιότητα της χριστιανικής θείας λατρείας εκδηλώνεται τελικά, αλλά όχι με μικρότερη σπουδαιότητα, στην καρδιά του κάθε χριστιανού, εκεί όπου χάρη στο ιερό μυστήριο του βαπτίσματος ο Κύριος κατοικεί σ’ αυτόν τον άγιο χώρο σ’ αυτόν τον ιερό ναό της θεϊκής παρουσίας, όπου πραγματοποιείται η θεία λατρεία της ζωής μας, στο χώρο ο οποίος μεταμορφώνεται από τα ιερά μυστήρια του Χριστού.
Εάν αυτός ο χώρος δεν είναι ωραίος, δηλαδή εάν εκεί δεν κατοικεί Εκείνος, ο οποίος ομορφαίνει όλα τα πράγματα και μας κάνει να συμμετέχουμε στην ωραιότητά του τότε μάταια θα ομορφαίνουμε την εξωτερική μας θεία λατρεία. Κατά βάθος υπάρχει πάντοτε μία διπλή κίνηση από τα μέσα προς τα έξω και αντίστροφα.
         Θέλω να σας προτρέψω να ζείτε πάντοτε, ιδιαίτερα κατά τις μέρες αυτές, με σε ένα κλίμα αδελφικό ή αν θέλετε μέσα σε ένα κλίμα που να είναι πάντοτε χριστιανικό, εδραιωμένο στις αξίες τις οποίες ο Κύριος μας δίνει κάθε μέρα στο Ευαγγέλιό του. Ας ζούμε την κάθε μέρα μας τις χριστιανικές εκείνες πραγματικότητες που είναι η αγάπη η φιλανθρωπία, η συγνώμη, η υπομονή: ακόμη και η καλή ευθυμία (θα λέγαμε ο καλός και χαρούμενος χαρακτήρας) είναι μία πραγματικότητα, η οποία κάνει την καθημερινή ζωή όλο και πιο ωραία.
         Είθε ο Κύριος να ευλογεί τον καθένα σας και τις οικογένειες σας, και να σας δίνει πάντοτε τη χάρη να τρέχετε, όπως η Μητέρα του Θεού, προς το σπήλαιο της Βηθλεέμ, για να δείτε και να υποδεχθείτε τον Λόγο του Θεού, ο οποίος έγινε άνθρωπος και μας σώζει.

Εύχομαι σε όλους Καλά Χριστούγεννα.
+ O Καρκαβίας Εμμανουήλ Νιν
Επίσκοπος-Έξαρχος Ελληνορρύθμων Καθολικών Ελλάδος
Χριστούγεννα 2016