Il Buon Samaritano. Cattedrale Santissima Trinità. Atene

Lettera pastorale per la Quaresima 2025.

…io sono la porta delle pecore…

“In verità, in verità vi dico: io sono la porta delle pecore. Tutti coloro che sono venuti prima di me, sono ladri e briganti, ma le pecore non li hanno ascoltati. Io sono la porta: se uno entra attraverso di me, sarà salvo; entrerà e uscirà e troverà pascolo. Il ladro non viene se non per rubare, uccidere e distruggere; io sono venuto perché abbiano la vita e l'abbiano in abbondanza. Io sono il buon pastore. Il buon pastore offre la vita per le pecore” (Gv 10,7-11).

 

        Carissimi,

        La domenica 29 dicembre, in comunione con tutte le cattedrali del mondo cattolico, abbiamo celebrato, prima della Divina Liturgia, nella nostra cattedrale della Santissima Trinità ad Atene, l’inizio dell’Anno Santo. Nella mia lettera pastorale per il Natale vi ho spiegato cosa era l’Anno Santo o Anno Giubilare, e con quale spirito potevamo e dovevamo noi, come Esarcato Apostolico per i cattolici di tradizione bizantina in Grecia, celebrare e vivere questo evento che doveva impegnarci a vivere come cristiani, come Chiesa, questo periodo di tempo e, in fondo, tutti i giorni della nostra vita.

Vedendo le celebrazioni che avvenivano a Roma in quei giorni di Natale, con l’apertura delle cosiddette “porte sante” delle basiliche papali, alcuni dei nostri fedeli mi hanno chiesto se non potessimo anche noi “celebrare” l’apertura di una “porta santa” in qualche nostra chiesa, riprendendo quello che vedevamo che si faceva nelle basiliche romane. Siccome questa possibilità era chiaramente esclusa nelle disposizioni celebrative date dalla Sede Apostolica di Roma, il nostro inizio giubilare ha avuto la forma di un pellegrinaggio attorno alla nostra chiesa cattedrale della Santissima Trinità, con dei canti e delle preghiere fatte nelle tre lingue dell’Esarcato: greco, ucraino e siriaco, per entrare quindi tutti insieme le tre comunità dell’Esarcato -fedeli greci, ucraini e caldei- all’interno di quella che è la nostra chiesa cattedrale, quella che fa che siamo un unico Corpo e ci unisce come unica Chiesa attorno ad un unico pastore, nel cammino di ognuno di noi all’incontro con Cristo. E l’immagine delle “porte sante” romane aperte solennemente e attraverso cui i fedeli entrano / passano, mi ha portato a riflettere sul testo di San Giovanni citato sopra.

…io sono la porta delle pecore…

La Quaresima nella nostra tradizione bizantina è un periodo liturgico con delle celebrazioni molto belle, profonde, tessute -ricamate oso dire- di parole del Vangelo, il cui tessitore è Cristo stesso, e che sono per tutti noi non un “addobbo” bensì un vero e proprio “impegno” nella nostra vita cristiana. Pregheremo, digiuneremo, faremo delle metanie…, tante cose validissime certamente. Ma, per ché? Con quale scopo? Perché la Quaresima è un periodo per tornare a Cristo e al suo Vangelo, un periodo di purificazione, di accettazione dei nostri limiti e di preghiera affinché il Signore, da una parte li prenda e li purifichi, e dall’altra ci porti a ritrovare la vita secondo il Vangelo. Infatti, nell’ufficiatura del mattutino domenicale, dopo il Vangelo della Risurrezione ed il salmo 50, cantiamo quel bel tropario: “Aprimi le porte della penitenza, o Datore di Vita, perché prima dell’alba si protende il mio spirito verso il tuo tempio santo, portandoti il tempio del mio corpo tutto coperto di macchie: ma tu che sei pietoso, purificami nella tua tenera misericordia”.

…io sono la porta delle pecore…

Il Signore, nel testo del Vangelo di Giovanni, afferma che Lui è la porta attraverso cui entrano ed escono le pecore. Vi propongo di riflettere brevemente cosa vorrà dire per noi, fedeli dell’Esarcato -greci, ucraini e caldei-, passare attraverso la Porta, che è Cristo stesso. E vi propongo di vedere questo passare, questo entrare, da una doppia angolatura.

Passare la porta del Vangelo. Ciò vorrà dire annunciare la Buona Novella della vita nuova che sorge dal Battesimo, dalla vita sacramentale, dall’annuncio del Vangelo. Annunciare che la nostra vita cristiana non è né una semplice dottrina neppure un’ideologia di carattere sociale, e che neppure ci allontana e ci estrania dalla realtà che viviamo ogni giorno. La nostra vita cristiana è il Vangelo, l’annuncio e la celebrazione della salvezza che ci viene da Cristo ed unicamente da Lui.

Passare la porta della Vita nuova in Cristo. La porta che è il Vangelo fa sorgere, plasma in noi la vita in Cristo, la configurazione piena con Lui. E quindi ciò significa il vedere Cristo presente ed attuante, che agisce, nei sacramenti. Vedere anche Cristo presente nel fratello, sia lontano che vicino. E tante volte ci accorgiamo di quanto possa essere o diventare difficile amare i vicini piuttosto che i lontani. Vedere l’agire di Cristo anche nel perdono, dato ed accolto fino a settanta volte sette.

Questo passare le due porte, quella del Vangelo e quella della vita in Cristo -e ci accorgiamo e vediamo che si tratta di un’unica porta che è Cristo stesso-, deve configurare la nostra vita cristiana, e per noi vescovo e sacerdoti dell’Esarcato Apostolico, la nostra vita sacramentale, quella che viviamo a partire dal battesimo e dall’ordinazione, ed anche quella che celebriamo nella liturgia e nella vita di ogni giorno. Quindi annunciare ed essere uomini di perdono e di riconciliazione perché, se non ne fossimo capaci allora potremo diventare uomini “di facciata” forse sì, ma non uomini del Vangelo.

…io sono la porta delle pecore…

Passiamo nel profondo del nostro cuore attraverso la porta del Vangelo, dalla mano di Cristo che ci guida, e ci porta, ci fa passare attraverso la sua Buona Novella. Non andremo forse né a Gerusalemme neppure a Roma, ma ad Atene, a casa nostra, nella nostra Chiesa che è l’Esarcato, come greci, ucraini e caldei dobbiamo far passare il nostro cuore cristiano attraverso la porta del Vangelo. Vedendo anche, guardando attentamente tante e tante persone e fatti buoni e positivi che illuminano il nostro cammino quotidiano.

Un vescovo-monaco cattolico dei Paesi Scandinavi affermava poco tempo fa: “Mi stupisce la quantità di bontà che trovo nelle persone. Come tutti, guardo il mondo e mi sento angosciato, perché stanno succedendo tante cose. Ma, allo stesso tempo, vedo una grande capacità di recupero nelle persone. Inoltre, credo in Dio. Credo che la storia umana, nonostante tutte le sue apparenti assurdità, si stia muovendo verso un obiettivo e che abbia un senso. Anche i punti oscuri e le esperienze dolorose possono contribuire a un buon fine”.

Impariamo anche noi a guardare il mondo, e concretamente il nostro mondo in Grecia e la nostra Chiesa che è l’Esarcato Apostolico, in modo positivo e costruttivo. Siamo un’unica Chiesa Cattolica Orientale in Grecia, non una realtà divisa o separata né in gruppi, né in etnie, né in lingue, neppure in padroni e ospiti, ma un’unica Chiesa Cattolica Orientale, con dei sacerdoti -attualmente sono sette i sacerdoti dell’Esarcato-, e dei fedeli che sono un’unica parte integrante di questa Chiesa. Amiamo la nostra Chiesa in modo reale e concreto ed anche in modo teologale. Reale, perché questa è la nostra unica Chiesa, non ideale né idealizzata ma reale, incarnata in e attraverso le persone che la formiamo, con i nostri limiti ed anche quel buono e quel bene che possiamo e dobbiamo darle nel servizio, nella dedizione, nell’amore. Teologale perché il nostro amore ed il nostro servizio verso la nostra Chiesa è sempre sostenuto, alimentato da Colui, il Signore, che per primo la ama e la serve, con un amore ed un servizio che sgorgano da quell’unica fonte che è la Sua Croce.

Per questo, in questo periodo quaresimale, apriamo il nostro cuore alla conversione, e cerchiamo di portare avanti con dedizione ed amore il nostro servizio, la nostra diaconia, come sacerdoti e come laici, senza né pretese, né invidie. Cerchiamo di guardare e di vivere ogni giorno in modo positivo e sereno, evitando anche di cadere nella trappola delle chiacchiere e dei lamenti che potrebbero trascinarci verso situazioni che non aiuterebbero la nostra crescita né umana né spirituale. La tendenza a esternare qualsiasi lamentela fa sì che possiamo sentire di aver risolto i nostri problemi solo dicendoli e lamentandoci. Ricordiamo che il Signore rimprovera i discepoli quando sanno soltanto lamentarsi. Siamo sempre costruttori di comunione nelle nostre vite.

…io sono la porta delle pecore…

Quindi, in questo Anno Giubilare -ad iniziare dalla Grande Quaresima- è un mio desiderio, anzi è una mia richiesta ed esigenza che lascio ad ognuno di voi, sacerdoti e fedeli, che cercate di essere e di agire sempre come uomini e donne di comunione e di riconciliazione, cioè, siate veramente quello che il nostro nome di appartenenza ecclesiale ci indica: cristiani e cattolici. È un impegno quaresimale ed in fondo anche pasquale, perché passa attraverso la Croce di Cristo per arrivare a vedere e vivere la sua risurrezione. Linguaggio e cammino forse difficile? Forse in salita? È il Vangelo, e guai a noi se non l’annunciassimo.

…io sono la porta delle pecore…

        Che questa nuova Quaresima che stiamo per cominciare ci dia di aprire il nostro cuore a Colui che è il “…Datore di Vita…, che ci purifica nella sua tenera misericordia…”.

         +P. Manuel Nin

        Esarca Apostolico

Ποιμαντική Επιστολή για την Σαρακοστή 2025

… Είμαι η πόρτα των προβάτων...

 

«Αληθινά, αληθινά, σας λέω, είμαι η πύλη των προβάτων. Όλοι όσοι έχουν έρθει πριν από μένα είναι κλέφτες και ληστές, αλλά τα πρόβατα δεν τους έχουν ακούσει. Εγώ είμαι η πόρτα: αν κάποιος μπει μέσα από μένα, θα σωθεί. Θα μπει και θα βγει έξω και θα βρει βοσκότοπο. Ο κλέφτης έρχεται μόνο για να κλέψει, να σκοτώσει και να καταστρέψει. Έχω έρθει για να έχουν ζωή και να την έχουν άφθονα. Είμαι ο καλός ποιμένας. Ο καλός ποιμένας θυσιάζει τη ζωή του για τα πρόβατα» (Ιω. 10:7-11).

 

Αγαπητοί μου,

Την Κυριακή 29 Δεκεμβρίου, σε κοινωνία με όλους τους καθεδρικούς ναούς του καθολικού κόσμου, τελέσαμε, πριν από τη Θεία Λειτουργία, στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Τριάδος στην Αθήνα, την αρχή του Ιερού Έτους. Στην ποιμαντική μου επιστολή για τα Χριστούγεννα, σας εξήγησα τι ήταν το Άγιο Έτος ή Ιωβηλαίο Έτος και με ποιο πνεύμα θα μπορούσαμε και θα έπρεπε, ως Αποστολική Εξαρχία για τους Καθολικούς της βυζαντινής παράδοσης στην Ελλάδα, να γιορτάσουμε και να ζήσουμε αυτό το γεγονός που θα μας δέσμευε να ζήσουμε ως Χριστιανοί, ως Εκκλησία, αυτή την χρονική περίοδο και, βασικά, κάθε μέρα της ζωής μας.

Βλέποντας τους εορτασμούς που γίνονταν στη Ρώμη εκείνες τις ημέρες των Χριστουγέννων, με το άνοιγμα των λεγόμενων «ιερών θυρών» των παπικών βασιλικών, κάποιοι πιστοί μας με ρώτησαν μήπως θα μπορούσαμε να «γιορτάσουμε» και εμείς το άνοιγμα μιας «ιερής πόρτας» σε κάποιες από τις εκκλησίες μας, επαναλαμβάνοντας αυτό που είδαμε να γίνεται στις ρωμαϊκές βασιλικές. Δεδομένου ότι αυτή η δυνατότητα αποκλείστηκε σαφώς στις εορταστικές διευθετήσεις που δόθηκαν από την Αποστολική Έδρα της Ρώμης, η έναρξη του Ιωβηλαίου εδώ σε εμάς πήρε τη μορφή προσκυνήματος γύρω από τον καθεδρικό ναό της Αγίας Τριάδας, με τραγούδια και προσευχές που έγιναν στις τρεις γλώσσες της Εξαρχίας: ελληνική, ουκρανική και συριακή, για να εισέλθουν στη συνέχεια όλες μαζί οι τρεις κοινότητες της Εξαρχίας - Έλληνες πιστοί,  Ουκρανοί και Χαλδαίοι - μέσα σε αυτόν που είναι ο καθεδρικός ναός μας, αυτός που μας κάνει ένα Σώμα και μας ενώνει ως μία Εκκλησία γύρω από έναν μόνο ποιμένα, στο ταξίδι του καθενός από εμάς στη συνάντηση με τον Χριστό. Και η εικόνα των ρωμαϊκών «αγίων θυρών» που άνοιξαν πανηγυρικά και από τις οποίες εισέρχονται / περνούν οι πιστοί, με οδήγησε να συλλογιστώ το κείμενο του αγίου Ιωάννη που αναφέρθηκε παραπάνω.

 

… Είμαι η πόρτα των προβάτων...

Η Σαρακοστή στη βυζαντινή μας παράδοση είναι μια λειτουργική περίοδος με πολύ ωραίες, βαθιές εορτές, υφασμένες -κεντημένες -τολμώ να πω- λέξεων του Ευαγγελίου, υφαντές του οποίου είναι ο ίδιος ο Χριστός, και που για όλους μας δεν αποτελούν «διακόσμηση» αλλά πραγματική «δέσμευση» στη χριστιανική μας ζωή. Θα προσευχηθούμε, θα νηστέψουμε, θα κάνουμε μετάνοιες..., πολλά πολύ έγκυρα πράγματα σίγουρα. Αλλά, γιατί; Με ποιο σκοπό; Γιατί η Σαρακοστή είναι περίοδος επιστροφής στον Χριστό και στο Ευαγγέλιό του, καιρός κάθαρσης, αποδοχής των περιορισμών μας και προσευχής, ώστε ο Κύριος αφενός να τους αποδέχεται και να τους εξαγνίζει και αφετέρου να μας οδηγεί να ξαναβρούμε την κατά Ευαγγέλιο ζωή. Μάλιστα, στον Όρθρο της Κυριακής, μετά το Ευαγγέλιο της Αναστάσεως και τον 50ο Ψαλμό, ψάλλουμε εκείνο το ωραίον τροπάριο: «Άνοιξε μου τις πόρτες της μετανοίας, ζωοδότη, γιατί πριν ξημερώσει το πνεύμα μου απλώνεται στον άγιο ναό σου, φέρνοντάς σου το ναό του σώματός μου όλο καλυμμένο με κηλίδες· εσύ όμως που είσαι ελεήμων, καθάρισέ με με τα τρυφερά ελέη σου».

 

… Είμαι η πόρτα των προβάτων...

Ο Κύριος, στο κείμενο του Ευαγγελίου του Ιωάννη, βεβαιώνει ότι Αυτός είναι η θύρα από την οποία εισέρχονται και εξέρχονται τα πρόβατα. Σας προτείνω να αναλογιστείτε εν συντομία τι θα σημαίνει για εμάς, τους πιστούς της Εξαρχίας – Έλληνες, Ουκρανούς και Χαλδαίους – να περάσουμε από την Θύρα, που είναι ο ίδιος ο Χριστός. Και σας προτείνω να δείτε αυτό το πέρασμα, αυτήν την είσοδο, με μια διπλή οπτική.

 

        Περνώντας την πόρτα του Ευαγγελίου. Αυτό θα σημαίνει τη διακήρυξη των Καλών Νέων της νέας ζωής που αναδύεται από το Βάπτισμα, από τη μυστηριακή ζωή, από τη διακήρυξη του Ευαγγελίου. Να διακηρύξουμε ότι η χριστιανική μας ζωή δεν είναι ούτε ένα απλό δόγμα ούτε μια ιδεολογία κοινωνικής φύσης, ούτε ότι μας απομακρύνει ή μας αποξενώνει από την πραγματικότητα που ζούμε καθημερινά. Η χριστιανική μας ζωή είναι το Ευαγγέλιο, η διακήρυξη και ο εορτασμός της σωτηρίας που έρχεται σε μας από τον Χριστό και μόνο από αυτόν.

 

Περνώντας την πόρτα της νέας εν Χριστώ Ζωής. Η θύρα που είναι το Ευαγγέλιο μας γεννά, διαμορφώνει μέσα μας τη ζωή εν Χριστώ, την πλήρη διαμόρφωση μαζί του. Και επομένως αυτό σημαίνει να δούμε τον Χριστό παρόντα και πραγματοποιημένο, ενεργώντας, στα μυστήρια. Να δούμε επίσης τον Χριστό παρόντα στους αδελφούς και τις αδελφές μας, τόσο μακριά όσο και κοντά. Και πολλές φορές συνειδητοποιούμε πόσο δύσκολο μπορεί να είναι ή να γίνει να αγαπάμε αυτούς που βρίσκονται κοντά μας και όχι εκείνους που είναι μακριά. Για να δείτε τη δράση του Χριστού επίσης στη συγχώρεση, δίνεται και γίνεται αποδεκτή μέχρι εβδομήντα φορές επτά.

Αυτό το πέρασμα από τις δύο πόρτες, αυτήν του Ευαγγελίου και αυτήν της εν Χριστώ ζωής, αντιλαμβανόμαστε και βλέπουμε ότι είναι μια ενιαία θύρα που είναι ο ίδιος ο Χριστός, όπου πρέπει να διαμορφώσει τη χριστιανική μας ζωή, και για εμάς ως επισκόπους και ιερείς της Αποστολικής Εξαρχίας τη μυστηριακή μας ζωή, αυτή που ζούμε ξεκινώντας από το βάπτισμα και τη χειροτονία  και επίσης αυτό που τελούμε στη λειτουργία και στην καθημερινή μας ζωή. Επομένως, διακηρύττοντας και όντας άνθρωποι της συγχώρεσης και της συμφιλίωσης, διότι, αν δεν είμαστε ικανοί γι' αυτό, τότε θα μπορέσουμε να γίνουμε άνθρωποι με «προσωπείο», ίσως ναι, αλλά όχι άνθρωποι του Ευαγγελίου.

 

… Είμαι η πόρτα των προβάτων...

Ας περάσουμε στα βάθη της καρδιάς μας από την πόρτα του Ευαγγελίου, από το χέρι του Χριστού που μας καθοδηγεί και μας μεταφέρει, μας κάνει να περάσουμε μέσα από τα Καλά Νέα του. Ίσως να μην πάμε στα Ιεροσόλυμα ή στη Ρώμη, αλλά στην Αθήνα, στο σπίτι μας, στην Εκκλησία μας που είναι η Εξαρχία, ως Έλληνες, Ουκρανοί και Χαλδαίοι πρέπει να αφήσουμε τις χριστιανικές καρδιές μας να περάσουν την πόρτα του Ευαγγελίου. Επίσης βλέπουμε, κοιτάζοντας προσεκτικά πολλούς και πολλούς ανθρώπους και καλά και θετικά γεγονότα που φωτίζουν το καθημερινό μας ταξίδι.

 

Ένας καθολικός επίσκοπος-μοναχός από τις σκανδιναβικές χώρες είπε πρόσφατα: «Εκπλήσσομαι με την ποσότητα καλοσύνης που βρίσκω στους ανθρώπους. Όπως όλοι οι άλλοι, κοιτάζω τον κόσμο και νιώθω αγωνία, γιατί συμβαίνουν τόσα πολλά άσχημα πράγματα. Αλλά, ταυτόχρονα, βλέπω μια μεγάλη ανθεκτικότητα στους ανθρώπους. Επίσης, πιστεύω στον Θεό. Πιστεύω ότι η ανθρώπινη ιστορία, παρά τους φαινομενικούς παραλογισμούς της, κινείται προς έναν στόχο και ότι έχει νόημα. Ακόμη και σκοτεινά σημεία και οδυνηρές εμπειρίες μπορούν να συμβάλουν σε ένα καλό και αίσιο έλος».

 

Ας μάθουμε επίσης να βλέπουμε τον κόσμο και συγκεκριμένα τον κόσμο μας στην Ελλάδα και την Εκκλησία μας που είναι η Αποστολική Εξαρχία, με θετικό και εποικοδομητικό τρόπο. Είμαστε μια Ανατολική Καθολική Εκκλησία στην Ελλάδα, όχι μια πραγματικότητα διαιρεμένη ή χωρισμένη ούτε σε ομάδες, ούτε σε εθνότητες, ούτε σε γλώσσες, ούτε καν σε δασκάλους και επισκέπτες, αλλά μια ενιαία Ανατολική Καθολική Εκκλησία, με ιερείς – σήμερα υπάρχουν επτά ιερείς της Εξαρχίας – και πιστούς που αποτελούν ενιαίο αναπόσπαστο μέρος αυτής της Εκκλησίας. Αγαπάμε την Εκκλησία μας με πραγματικό και συγκεκριμένο τρόπο, αλλά και με θεολογικό τρόπο. Αληθινή, γιατί αυτή είναι η μόνη μας Εκκλησία, όχι ιδανική ή εξιδανικευμένη, αλλά πραγματική, ενσαρκωμένη μέσα και μέσα από τους ανθρώπους που την απαρτίζουν, με τους περιορισμούς μας και επίσης με εκείνο το καλό που μπορούμε και πρέπει να της δώσουμε στην υπηρεσία, στην αφοσίωση, στην αγάπη. Θεολογική, διότι η αγάπη μας και η διακονία μας προς την Εκκλησία μας πάντοτε στηρίζεται, τρέφεται από τον Ένα, τον Κύριο, ο οποίος πρώτος την αγαπά και την υπηρετεί, με αγάπη και διακονία που πηγάζει από εκείνην τη μία πηγή που είναι ο Σταυρός Του.

 

Για τον λόγο αυτόν, σε αυτή την περίοδο της Σαρακοστής, ας ανοίξουμε την καρδιά μας στη μεταστροφή και ας προσπαθήσουμε να συνεχίσουμε με αφοσίωση και αγάπη την υπηρεσία μας, τη διακονία μας, ως ιερείς και ως λαϊκοί, χωρίς αξιώσεις ή φθόνο. Ας προσπαθήσουμε επίσης να μην είμαστε άνθρωποι κουτσομπολιού ή παραπόνων, που θα μπορούσαν να μας σύρουν σε καταστάσεις που δεν θα βοηθούσαν την ανθρώπινη ή πνευματική μας ανάπτυξη. Η τάση να εκφράζουν οποιοδήποτε παράπονο κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται ότι έχουν λύσει τα προβλήματά τους απλά λέγοντας τα και παραπονούμενοι. Ας θυμόμαστε ότι ο Κύριος επιπλήττει τους μαθητές όταν ξέρουν μόνο πώς να παραπονιούνται. Είμαστε πάντα οικοδόμοι της κοινωνίας στη ζωή μας.

 

… Είμαι η πόρτα των προβάτων...

Επομένως, σε αυτό το Ιωβηλαίο Έτος – αρχίζοντας από τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή – η επιθυμία μου είναι  πράγματι, είναι παράκληση και απαίτησή μου να αφήσω στον καθένα από εσάς, ιερείς και πιστούς, που επιδιώκετε να είστε και να ενεργείτε πάντα ως άνδρες και γυναίκες κοινωνίας και συμφιλίωσης, δηλαδή να είστε πραγματικά αυτό που μας δείχνει το όνομά μας του εκκλησιαστικού ανήκειν:  Χριστιανοί και Καθολικοί. Είναι μια δέσμευση της Σαρακοστής και τελικά και μια πασχαλινή, γιατί περνά μέσα από τον Σταυρό του Χριστού για να έρθει να δει και να ζήσει την ανάστασή Του. Γλώσσα και μονοπάτι ίσως δύσκολο; Ίσως ανηφόρα; Είναι το Ευαγγέλιο και αλίμονο σε μας αν δεν το διακηρύξουμε.

 

… Είμαι η πόρτα των προβάτων...

                Είθε αυτή η νέα Σαρακοστή που πρόκειται να ξεκινήσουμε να μας δώσει να ανοίξουμε την καρδιά μας σε Εκείνον που είναι ο «...Δωρητής Ζωής..., που μας εξαγνίζει με το τρυφερό έλεός του...».

 

        +Π. Εμμανουήλ Νιν

        Αποστολικός Έξαρχος

 

 

 

Parabola del Fariseo e del Pubblicano

Inizio del Triodion

Domenica del Fariseo e del Pubblicano

         Voglio iniziare con un apoftegma:

Uno dei monaci raccontò che vi era un monaco molto laborioso, che indossava una stuoia. Si recò un giorno da abba Ammone. L’anziano lo vide vestito da una stuoia e gli disse: “Questo non ti giova a nulla”. L’altro gli domandò: “Sono preso da tre pensieri: se vagare nel deserto, se andare in terra straniera dove nessuno mi conosca, o se invece chiudermi in una cella, non rispondere a nessuno, e mangiare un giorno sì e un giorno no”. Abba Ammone gli disse: “Nessuna di queste tre cose ti giova. Rimani piuttos­to nella tua cella, mangia un po’ ogni giorno, medita incessantemente nel tuo cuore la parola del pubblicano, e potrai salvarti”.

 

Domenica prossima sentiremo la parabola del fariseo e del pubblicano, e con essa inizieremo il Triodion, questo periodo liturgico che comprende le quattro domeniche pre-quaresimali e quindi la stessa Grande Quaresima. La liturgia della Chiesa è sempre un luogo teologi­co, cioè un luogo dove il Signore parla, dove Lui ci parla, dove ci viene incontro e ci elargisce la sua salvezza. La liturgia, poi, è anche un luogo mistagogico e pedagogi­co, e ciò nel senso più letterale del termine, cioè un luogo, un mezzo, che ci “porta per mano” potremmo dire verso la nostra piena configurazio­ne col Signore che si è incarnato, che è morto e che è risorto.

Per scoprire e vivere questa dimensione pedagogica della liturgia, per capire bene dove ci porta, come ci porta, con chi ci porta, cioè, scoprire veramente come la liturgia ci è pedagoga, bisogna viverla, vederla, guardarla, conoscerla. Tante volte il pericolo è che essa, la liturgia, e tanti altri aspetti della nostra vita cristiana, scivolino su di noi quasi avessimo addosso un giubbotto che ci protegge dalla pioggia. Dobbiamo lasciarci avvolgere dalla liturgia, dalla sua Parola e dalle sue parole, dai suoi gesti, dal suo mistero, lasciare che essa ci porti per mano all’incontro con Colui che in essa, nella celebrazione liturgica e attraverso di essa diventa presente e vivente in mezzo a noi.

 

Dieci domeniche prima della Santa Pasqua, la liturgia bizantina inizia il Triodion, questo periodo liturgico che ci porterà alla celebrazione sacramentale della Passione, della Morte e della Risurrezione del Signore. Periodo liturgico e libro liturgico con lo stesso nome, Triodion, dalle “tre odi” o cantici biblici che vengono cantate nell’ufficiatura bizantina del mattutino. Vorrei soffermar­mi un attimo e attirare la vostra attenzio­ne sulle quattro prime domeni­che del Triodion, quelle che precedono l’inizio della Grande Quaresima.

In primo luogo, il Triodion -pre-Quaresima e Quaresima- è un periodo liturgico che ci deve portare alla Santa Pasqua. Tutto quello che verrà vissuto, celebrato, assunto -e qua possiamo anche includere tutto l’aspetto penitenziale che verrà sottolineato nel periodo quaresimale-, deve portare, deve guardare sempre alla Pasqua del Signore. Tanti dei tropari quaresimali metteranno in evidenza l’attesa, quasi spingendo la nostra vita spirituale al desiderio e all’anello di “arrivare alla Risurre­zione”, di “vedere la Risurrezio­ne”.

In secondo luogo, voglio rammentare come questo sguardo verso la Pasqua ci è stato già sottolineato pochi giorni fa nella festa dell’Ypapantì, l’Incontro il 2 febbraio, una festa che ha un senso fortemente pasquale e ne diventa una evidente prefigurazione. Il tropario della festa si conclude con la frase: “…ci conceda anche il dono della risurrezione”, frase molto vicina all’ultima del tropario pasquale: “...e a coloro che sono nei sepolcri ha fatto il dono della vita”. In ambedue i casi è lo stesso verbo greco χαρίζoμαι. Ancora se badiamo un po all’icona della festa del 2 febbraio, vedremo che Simeone ed Anna assomigliano tanto a Adamo ed Eva nell’icona pasquale della discesa di Cristo agli inferi, ed anche gli stessi sguardi di Simeone e Adamo, e di Anna ed Eva sono molto simili verso Cristo, Colui che è preso dalle braccia… e prende per mano…. Possiamo dire che l’icona della festa del 2 febbraio diventa l’annuncio dell’al­tro grande Incontro, quello dell’Uomo nuovo, Cristo con l’uomo vecchio, Adamo.

In terzo luogo, guardiamo le quattro domeniche dell’inizio del Triodion, cioè quelle che precedono la Grande Quaresi­ma: la domenica del Fariseo e del Pubblicano, la domenica del Figlio prodigo, la domenica di Carnevale ed infine la domenica dei latticini, chiamata anche domenica di Adamo ed Eva. Sono delle domeniche in cui i brani evangelici ci propongo dei punti importanti nella nostra vita come cristiani. Di ognuna delle domeniche sottolineo qualche aspetto che ritengo importante:

 

La domenica del Fariseo e del Pubblicano (Lc 18,10-14), sottolinea l’atteggiamento di umiltà, necessaria alla vita di ogni cristia­no, la confessione sì del proprio peccato ma soprattutto la confessione della grandezza di Dio nell’amore. Il vangelo pure sottoli­nea un altro atteggiamento, quello del non disprezzare mai l’altro, sia vicino sia lontano, non fare mai dell’altro uno strano, un’ospite, perché è sempre un fratello che cammina con noi, accanto a noi. Il fariseo del Vangelo non verrà giustificato, e non per il fatto di gloriarsi ed inorgoglirsi delle sue osservanze religiose, ma nel momento in cui dice: “...ti ringrazio perché non sono come lui...”. Il pericolo di allontanare ed allontanarsi dagli altri, dai fratelli diventando l’unico punto di riferimento, l’unico centro nella scena della propria vita.

La domenica del Figlio prodigo (Lc 15,11-32), mette in luce il tema del pentimento del figlio piccolo, ed anche dell’amore fiducioso nel padre della parabola. Inoltre, il possibile rifiuto dell’altro -del fratello- che si pente e che torna nell’atteggiamento del fratello maggiore. Quindi il tema del perdono, nel darlo e nel riceverlo, ed anche il pericolo dell’indurimento del cuore messo in evidenza dal fratello maggiore, “l’erede” nella parabola.

La domenica di Carnevale (Mt 25,31-46), sottolinea la necessità -la centralità- dell’amore a Cristo che si fa presen­te nel fratello che soffre, che è malato, che è prigionie­ro... Ci ricorda che quel che facciamo o magari non facciamo, è sempre a Cristo che lo facciamo o lo rifiutiamo.

La domenica dei latticini (Mt 6,14-21), ci ricorda la necessità del perdono dell’altro prima di qualsiasi preghiera, prima di qualsiasi forma di digiuno; ed anche l’importanza che la preghiera esteriore, il digiuno esteriore sia riflesso sempre di una preghiera e di un digiuno nel profondo del cuore. I Padri della Chiesa, e penso in modo speciale al grande Origene, ci hanno dato bellissimi trattati sulla preghiera veramente cristiana.

    Queste domeniche pre-quaresimali ci inoltrano nel cammino -nel nostro caso veramente sinodale con Cristo-, un cammino di salita a Gerusalemme con Lui, un cammino guidati da Lui e segnato fortemente dal perdono e dalla riconciliazione che ci configurano pienamente con Lui ed il Suo Vangelo, un cammino di ritorno, portati per mano da Lui, con Adamo ed Eva, al Paradiso riaperto da quella chiave che è dalla Sua croce.

     “Nessuna di queste tre cose ti giova. Rimani piuttos­to nella tua cella, mangia un po ogni giorno, medita incessantemente nel tuo cuore la parola del pubblicano, e potrai salvarti”.

          Il testo dell’apotegma ci aiuti a vivere questo periodo benedetto che ci fa anellare la Santa Risurrezione di Cristo.

           +P. Manuel Nin

          Esarca Apostolico

 Αρχή του Τριωδίου

Κυριακή του Φαρισαίου και του Τελώνη

 

Θα ήθελα να ξεκινήσω με ένα απόφθεγμα :

 

«Κάποτε ένας μοναχός αφηγήθηκε ότι υπήρχε ένας πολύ σκληρά εργαζόμενος

μοναχός που φορούσε για ρούχο ένα παλιό χαλάκι. Μια μέρα πήγε στον Αββά Αμμών. Ο γέρος τον είδε ντυμένο έτσι και του είπε: «Αυτό δεν σε ωφελεί». Ο μοναχός του απάντησε: «Με κυριεύουν τρεις σκέψεις: αν θα περιπλανηθώ στην έρημο, αν θα πάω σε μια ξένη χώρα όπου κανείς δεν με ξέρει ή αν θα κλειδωθώ σε ένα κελί, δεν θα λογοδοτώ σε κανέναν και θα τρώω μέρα παρά μέρα». Ο Αββάς Αμμών του είπε: «Κανένα από αυτά τα τρία πράγματα δεν σε ωφελεί. Προτίμησε να μείνεις στο κελί σου, να τρώς λίγο κάθε μέρα, να διαλογίζεσαι αδιάκοπα στην καρδιά σου πάνω στο λόγο του τελώνη και θα μπορέσεις να σώσεις τον εαυτό σου».

 

Την επόμενη Κυριακή θα ακούσουμε την παραβολή του Φαρισαίου και του τελώνη και με αυτήν θα ξεκινήσουμε το Τριώδιο, αυτήν τη λειτουργική περίοδο που περιλαμβάνει τις τέσσερις Κυριακές πριν από τη Σαρακοστή και επομένως την ίδια τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Η λειτουργία της Εκκλησίας είναι πάντοτε ένας θεολογικός χώρος, δηλαδή ένας τόπος όπου μας μιλάει ο Κύριος, όπου έρχεται να μας συναντήσει και μας χαρίζει τη σωτηρία του. Η θεία λειτουργία, λοιπόν, είναι και ένας μυσταγωγικός και παιδαγωγικός χώρος, και αυτό με την κυριολεκτική έννοια του όρου, δηλαδή ένας τόπος, ένα μέσο, το οποίο «μας οδηγεί από το χέρι» θα μπορούσαμε να πούμε προς την πλήρη διαμόρφωσή μας με τον Κύριο που ενσαρκώθηκε, πέθανε και αναστήθηκε για εμάς.

 

Για να ανακαλύψουμε και να ζήσουμε αυτή την παιδαγωγική διάσταση της θείας λειτουργίας, να καταλάβουμε καλά πού μας οδηγεί, πώς μας οδηγεί, με ποιον μας οδηγεί, δηλαδή να ανακαλύψουμε πραγματικά πώς η θεία λειτουργία είναι η παιδαγωγός μας, πρέπει να τη ζήσουμε, να τη δούμε, να την κοιτάξουμε, να τη γνωρίσουμε. Πολλές φορές ο κίνδυνος είναι ότι η θεία λειτουργία, και τόσες άλλες πτυχές της χριστιανικής μας ζωής, γλιστρούν πάνω μας σαν να φοράμε ένα σακάκι που μας προστατεύει από τη βροχή. Πρέπει να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να περιβληθεί από τη θεία λειτουργία, από τον λόγο της και τα λόγια της, από τις χειρονομίες της, από το μυστήριό της, να μας αφήσει να μας οδηγήσει από το χέρι στη συνάντηση με Εκείνον που μέσα σε αυτήν, στη λειτουργική γιορτή και μέσω αυτής γίνεται παρών και ζει ανάμεσά μας.

 

Δέκα Κυριακές πριν το Άγιο Πάσχα, αρχίζει η βυζαντινή λειτουργία το Τριώδιο, αυτή η λειτουργική περίοδος που θα μας οδηγήσει στον μυστηριακό εορτασμό των Παθών, του Θανάτου και της Αναστάσεως του Κυρίου. Λειτουργική περίοδος και λειτουργικό βιβλίο με το ίδιο όνομα, Τριώδιο, από τις «τρεις ωδές» ή βιβλικές ψαλμωδίες που ψάλλονται στη βυζαντινή ακολουθία του όρθρου. Θα ήθελα να σταματήσω για λίγο και να επιστήσω την προσοχή σας στις τέσσερις πρώτες Κυριακές του Τριωδίου, αυτές που προηγούνται της έναρξης της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

 

Πρώτον, το Τριώδιο – προ της Τεσσαρακοστής και της Σαρακοστής – είναι μια λειτουργική περίοδος που πρέπει να μας οδηγήσει στο Άγιο Πάσχα. Όλα όσα θα βιωθούν, θα εορταστούν, θα αναληφθούν – και εδώ μπορούμε να συμπεριλάβουμε και όλη τη μετανοητική πτυχή που θα τονιστεί κατά την περίοδο της Σαρακοστής – πρέπει να οδηγούν, πρέπει πάντα να αποβλέπουν στο Πάσχα του Κυρίου. Πολλά από τα τροπάρια της Σαρακοστής θα τονίσουν την προσδοκία, σπρώχνοντας σχεδόν την πνευματική μας ζωή στην επιθυμία και τη θέληση να «φθάσουμε στην Ανάσταση», να «δούμε την Ανάσταση».

 

Δεύτερον, θα ήθελα να υπενθυμίσω πώς αυτή η ματιά προς το Πάσχα μας τονίστηκε ήδη πριν από λίγες ημέρες στη εορτή της Υπαπαντής, τη Συνάντηση στις δύο Φεβρουαρίου, μια γιορτή που έχει έντονα πασχαλινή σημασία και γίνεται εμφανής προεικόνισή της. Το τροπάριο της εορτής τελειώνει με τη φράση: «...δώσε μας και το δώρο της Ανάστασης», φράση πολύ κοντά στο τελευταίο του Πασχαλινού Τροπαρίου: «... Και σε όσους βρίσκονται στους τάφους έχει δώσει το δώρο της ζωής». Και στις δύο περιπτώσεις συναντούμε  το ίδιο ελληνικό ρήμα χαρίζομαι. Και πάλι, αν δώσουμε λίγη προσοχή στην εικόνα της εορτής της δευτέρας Φεβρουαρίου, θα δούμε ότι ο Συμεών και η Άννα μοιάζουν τόσο πολύ με τον Αδάμ και την Εύα στην πασχαλινή εικόνα της καθόδου του Χριστού στον άδη, και επίσης τα ίδια βλέμματα του Συμεών και του Αδάμ, και της Άννας και της Εύας μοιάζουν πολύ με τον Χριστό, Αυτόν που παίρνει στην αγκαλιά... και τον παίρνει από το χέρι.... Μπορούμε να πούμε ότι η εικόνα της εορτής της δευτέρας Φεβρουαρίου γίνεται η αναγγελία της άλλης μεγάλης Συναντήσεως, αυτής του νέου ανθρώπου, του Χριστού με τον παλαιό άνθρωπο, τον Αδάμ.

 

Τρίτον, ας δούμε τις τέσσερις Κυριακές της έναρξης του Τριωδίου, δηλαδή εκείνες που προηγήθηκαν της Μεγάλης Τεσσαρακοστής: την Κυριακή του Φαρισαίου και του Δημοκρατικού, την Κυριακή του Ασώτου, την Κυριακή της Αποκριάς και τέλος την Κυριακή της Τυρινής, που ονομάζεται επίσης Κυριακή του Αδάμ και της Εύας. Αυτές είναι Κυριακές στις οποίες οι ευαγγελικές περικοπές προτείνουν σημαντικά σημεία στη ζωή μας ως Χριστιανοί. Για κάθε μία από τις Κυριακές υπογραμμίζω ορισμένες πτυχές που θεωρώ σημαντικές:

 

Η Κυριακή του Φαρισαίου και του Τελώνη (Λκ 18:10-14), τονίζει τη στάση ταπεινοφροσύνης, απαραίτητη για τη ζωή κάθε χριστιανού, την ομολογία της δικής του αμαρτίας αλλά κυρίως την ομολογία του μεγαλείου του Θεού εν αγάπη. Το Ευαγγέλιο τονίζει επίσης μια άλλη στάση, αυτή του να μην περιφρονούμε ποτέ τον άλλον, είτε κοντά είτε μακριά, ποτέ να μην κάνουμε τον άλλο ξένο, φιλοξενούμενο, γιατί είναι πάντα ένας αδελφός που περπατά μαζί μας, δίπλα μας. Ο Φαρισαίος του Ευαγγελίου δεν θα δικαιωθεί, και όχι από το γεγονός ότι καυχιέται και είναι υπερήφανος για τις θρησκευτικές του τελετές, αλλά τη στιγμή που λέει: «... Σας ευχαριστώ γιατί δεν είμαι σαν αυτόν...». Ο κίνδυνος της απομάκρυνσης και της απομάκρυνσης από τους άλλους, από τους αδελφούς και τις αδελφές του, να γίνει το μόνο σημείο αναφοράς, το μόνο κέντρο στη σκηνή της ζωής κάποιου.

 

Η Κυριακή του Ασώτου Υιού (Λκ 15:11-32), τονίζει το θέμα της μετανοίας του μικρού υιού, αλλά και της αγάπης εμπιστοσύνης στον πατέρα της παραβολής. Επιπλέον, η πιθανή απόρριψη του άλλου -αδελφού- που μετανοεί και επιστρέφει στη στάση του μεγαλύτερου αδελφού. Στη συνέχεια, το θέμα της συγχώρεσης, στο να την δίνεις και να τη λαμβάνεις, καθώς και ο κίνδυνος σκλήρυνσης της καρδιάς που τονίζεται από τον μεγαλύτερο αδελφό, «τον κληρονόμο» στην παραβολή.

 

Η Κυριακή της Αποκριάς (Μτ 25:31-46) τονίζει την αναγκαιότητα – την κεντρικότητα – της αγάπης για τον Χριστό που κάνει τον εαυτό του παρόντα στον αδελφό που υποφέρει, που είναι άρρωστος, που είναι φυλακισμένος... Μας υπενθυμίζει ότι αυτό που κάνουμε ή ίσως δεν κάνουμε, είναι πάντα στον Χριστό που το κάνουμε ή το απορρίπτουμε.

 

Η Κυριακή της Τυρινής (Mt 6:14-21) μας υπενθυμίζει την ανάγκη για συγχώρεση του άλλου πριν από οποιαδήποτε προσευχή, πριν από οποιαδήποτε μορφή νηστείας και επίσης την σημασία της εξωτερικής προσευχής, της εξωτερικής νηστείας, που είναι πάντα μια αντανάκλαση της προσευχής και της νηστείας στα βάθη της καρδιάς. Οι Πατέρες της Εκκλησίας και αναφέρομαι ιδιαίτερα στον μεγάλο Ωριγένη, μας έδωσαν ωραίες πραγματείες για την αληθινά χριστιανική προσευχή.

 

          Αυτές οι Κυριακές πριν από τη Σαρακοστή μας οδηγούν στο ταξίδι – στην περίπτωσή μας πραγματικά συνοδικό με τον Χριστό – ένα ταξίδι ανόδου στα Ιεροσόλυμα μαζί Του, ένα ταξίδι καθοδηγούμενο από Αυτόν της συγχώρεσης και της συμφιλίωσης που μας διαμορφώνει σε Αυτόν και στο Ευαγγέλιό Του, ένα ταξίδι επιστροφής, καθοδηγούμενο από το χέρι Του, με τον Αδάμ και την Εύα στον Παράδεισο που ξανάνοιξε με τον σταυρό Του.

 

          Είθε το κείμενο του αποθέματος που αναφέρεται στην αρχή να μας βοηθήσει να ζήσουμε αυτή την ευλογημένη περίοδο που μας κάνει να χτυπάμε την Αγία Ανάσταση του Χριστού.

         «Προτίμησε να μείνεις στο κελί σου, να τρώς λίγο κάθε μέρα, να διαλογίζεσαι

αδιάκοπα στην καρδιά σου πάνω στο λόγο του τελώνη και θα μπορέσεις να σώσεις τον εαυτό σου».

 

          +Π. Μανουέλ Νιν

          Αποστολικός Έξαρχος

 

 

Sant'Efrem di Nisibi

Cattedrale Santissima Trinità. Atene

Sugli Inni di Sant’Efrem su Nisibi.

Una lettura consolante che rinfranca il cuore.

La recente pubblicazione della traduzione italiana di una raccolta di Inni di Nisibi di Sant’Efrem il Siro, curata dal prof. Emidio Vergani (Efrem il Siro. La rugiada della risurrezione. Storia e natura negli Inni di Nisibi. A cura di Emidio Vergani. Centro Ambrosiano, Milano 2024), mi ha riportato alla lettura di questo teologo poeta o poeta teologo siriaco, come si voglia dire, che seppe cantare con dei versi di una bellezza unica il mistero del nostro Dio che si fa uno di noi, che cammina accanto a noi, che continua a santificare e a rafforzare la sua Chiesa, questo albero di vita che alimenta, che vivifica, che adombra coloro che in lui, in questo albero, si rifugiano. Si tratta di testi che, come dire, leggendoli rinfrancano l’animo e riscaldano il cuore, soprattutto in momenti in cui -capita, ed è capitato sempre, e capiterà di nuovo- un cristiano potrebbe sentirsi smarrito, perso, incerto; momenti di persecuzione, forse, ma anche senza arrivare al martirio, momenti di prova nello smarrimento, nell’incertezza soprattutto a livello della vita ecclesiale, che delle volte può sembrare volgere verso un autunno o addirittura ad un inverno in cui tutto sembra morto, se non altro addormentato, dove gli spunti di pensiero, di riflessione, di vita sacramentale ed ecclesiale sembra aspettino una nuova primavera che tarda ancora a fargli germogliare.

In questa raccolta, sant’Efrem ci dà dei testi di una bellezza ed una profondità uniche che hanno la forza ed il coraggio di rammentarci quello che per noi dovrebbe essere una certezza: è Lui, il Signore morto e sepolto per tre giorni -Efrem lo chiama con un appellativo molto forte: il “Triduano”-, e quindi risorto, che guida la sua Chiesa, che in essa e attraverso di essa e soltanto in essa, all’interno delle sue mura, ci protegge da nemici esterni e ci fa forti di fronte a quelli interni. È Lui il germoglio sempre vivo, magari apparentemente sepolto, ma sempre vivo che ci darà la vita nuova, le foglie nuove di quest’albero a la cui ombra ci rifugiamo nel nostro cammino cristiano ed ecclesiale.

Delle volte però questa città, quest’albero che è la Chiesa, sia nei tempi del poeta siriaco nella seconda metà del IV secolo, con la sua città Nisibi, assediata da nemici esterni che la combattevano, e da nemici interni, le eresie ed i scismi che la indebolivano, sia nei nostri tempi odierni, pure assediata dagli stessi pericoli del IV secolo, che dal di fuori la osteggiano o semplicemente la ignorano, e dal di dentro la stremano con delle tensioni e divisioni forse più ecclesiastiche che ecclesiali, e si sente quasi deturpata da un pensiero -teologico, ecclesiologico…- che tende a sbiadirsi e farsi sempre più impreciso e debole, i versetti del teologo poeta siriaco che cantò e soprattutto professò la vera fede attraverso la sua teologia poetica -per niente né sbiadita, né imprecisa né debole-, sono ancora validi. Mi soffermo semplicemente in alcuni dei suoi versi, quasi come campionario, per spingerne la lettura completa a chi si senta chiamato a far risuonare questi canti nella propria vita, e lasciar che rinforzino la nostra vita, che riscaldino il nostro cuore.

Per primo riprendo per intero due strofe dell’Inno unico sulla Chiesa, pubblicato come appendice nella raccolta di cui sopra.

1.  Confidate sulla (forza della) verità,

     e non abbiate timore, miei fratelli!

Non è infatti debole nostro Signore,

     al punto di abbandonarci nelle prove.

Egli è la Potenza dalla quale dipende

     la creazione, e i suoi abitanti.

Da Lui dipende la speranza

     della sua chiesa.

Chi può strappare

     le sue radici celesti?

Benedetto colui la cui Potenza discese

     e si unì insieme alle sue chiese!

     La fiducia nella forza che viene dal Signore, nasce dalla certezza della Sua presenza indefettibile accanto a noi, specialmente nei momenti di prova. Fiducia nel Signore creatore e guida della vita della Chiesa: “Egli è la Potenza dalla quale dipende la creazione, e i suoi abitanti. Da Lui dipende la speranza della sua Chiesa. Chi può strappare le sue radici celesti?”. Il versetto conclusivo di ognuna delle strofe ne dà la lettura cristologica fondamentale: “Benedetto colui la cui Potenza discese e si unì insieme alle sue chiese!”. È attraverso ed unicamente nella sua incarnazione che il Signore è presente nella sua Chiesa. Nei tempi di sant’Efrem e nei nostri tempi la centralità del mistero della vera incarnazione del Verbo di Dio costituisce il perno centrale della nostra professione di fede, il fondamento su cui poggia tutta la nostra vita cristiana nella Chiesa, e attraverso i sacramenti, la vita di preghiera.

 

2.  Attingete, miei fratelli,

     al tesoro della consolazione

dalla Parola di nostro Signore,

     che disse riguardo alla sua chiesa:

«Non possono le porte

     degli inferi vincerla» (Mt 16,18).

Se dunque essa è più forte

     degli inferi,

chi dei mortali

     può intimorirla?

Benedetto colui che la rese grande e poi

     la mise alla prova, affinché divenisse grande di nuovo!

         La Parola di Dio è sempre per i fedeli cristiani forza e consolazione. Malgrado i momenti di prova, sia per la città di Nisibi ai tempi di Efrem, sia per la Chiesa ai nostri giorni, il Signore attraverso la sua Parola vivente e vivificante continua a sorreggerla, mettendola anche alla prova per poi farla di nuovo grande.

         Per Efrem il Signore c’è sempre, per e nella sua incarnazione. Si è abbassato, si è fatto piccolo, e continua ad essere e farsi presente -possiamo dire incarnato e piccolo- nei sacramenti, nella sua Parola. La forza della Chiesa le viene unicamente dal suo Signore che la guida e le dà vigore. Come accennavo, Efrem presenta una Chiesa, la sua città e la sua Chiesa, provata da nemici esterni ed interni. Gli esterni sono le persecuzioni e gli assedi che Nisibi soffre per mano delle truppe del persiano Sapor II. Gli interni sono le prove sia a livello teologico sia a livello ecclesiale. Ed è per questo che i testi efremiani diventano validi ed attuali nel nostro momento ecclesiale e semplicemente cristiano ed evangelico.

         Nisibi nel IV secolo, la Chiesa oggi, ha un unico Salvatore: Gesù Cristo che si incarna, che si riveste della nostra umanità e ci riporta nel battesimo, nell’eucaristia e nella sua Parola a quella somiglianza con Lui che avevamo perso a causa del peccato. In una città, in una Chiesa assediata dall’indifferenza, dal disprezzo, o dal volerla semplicemente “omologata” ad una innocua ONG con tanto di amore e di filantropia verso i poveri, ma forse dimenticando quel evangelico: “ciò che avete fatto loro, a me lo avete fatto…”, che è la radice ferma che ci fa rimanere fedeli a Lui e al suo Vangelo. In una città, in una Chiesa divisa, indebolita dall’interno da divisioni, da lotte, ed anche forse da un pensiero debole che non riesce più o non osa più a proporre il Vangelo in e con tutta la sua forza.

         Rileggendo e pregando i testi di sant’Efrem, ritroviamo la certezza che è il Signore che guida, che rafforza, che salva la sua Chiesa ed ognuno di noi all’interno delle sue mura. In questo contesto ecclesiologico dei suoi inni, Efrem si serve dell’immagine di Dio come nocchiero, come colui che guida e conduce la nave a porto sicuro: “O navigatore di quell’Arca, sii anche il mio nocchiero in terra (asciutta)! A quella Tu hai dato quiete nel porto del monte, e a me da’ quiete nel porto delle mie mura!”.

         Come accennavo più sopra, Efrem applica a Cristo il titolo di “Triduano”, cioè Colui che rimane per tre giorni sepolto e attraverso di essi dà, ci dà, la sua vittoria: “Riconcilia, mio Signore, con me gli interni, e umilia, davanti a me, gli esterni! E (così) la mia vittoria raddoppi! E poiché l’assassino ha triplicato la sua collera, il tuo Triduano triplichi la sua compassione! Il Maligno non vinca la tua misericordia!”.

         Efrem mette in risalto la forza che sgorga non tanto dalla giustizia quanto dalla penitenza, fatta e vissuta nel nome del Signore: “La preghiera dei tuoi abitanti, bastò per la tua liberazione, non perché giusti ma perché penitenti”. Forza della penitenza, della conversione, del piano degli abitanti della città, la cui preghiera salva dall’assedio coloro che all’interno di essa si trovavano.

         Dio corregge, punisce l’uomo, l’abitante della città per il suo bene. Ci troviamo in questi inni con delle immagini prese dalla vita agricola, immagini forti che possono colpire e soprattutto ammaestrare colui che le ascolta: “Campo, vigna ed uliveto necessitano della coltivazione. Quando l’oliveto è stato bacchettato, allora i suoi frutti sono abbondanti. Quando la vigna è stata potata, allora i suoi frutti sono belli. Quando il terreno è stato arato, sono piacevoli i suoi prodotti. Quando il mare è battuto dai remi, è divenuto calmo. Bronzo, argento ed oro, quando sono stati lucidati, risplendono”.

         Efrem offre un bel paragone tra il bastone del pastore che protegge e accoglie le pecore nei momenti di pericolo, e la croce di Cristo: “E il gregge nel campo, mio Signore, se ha visto i lupi, cerca rifugio nel pastore, trova riparo nel bastone, che scaccia i predatori. Il tuo gregge ha visto i lupi e, ecco, grida fortemente. Giungi (in suo aiuto), poiché è atterrito. La tua croce sia il bastone, che scaccia quelli (pronti) a ingoiarlo”.

         +P. Manuel Nin

         Esarca Apostolico