Natività di Cristo. Manoscritto siriaco xiii secolo. Tur Abdin

Lettera pastorale Natale 2025

Arrivati alle porte della celebrazione del Natale di nostro Signore Gesù Cristo, e la tradizione liturgica bizantina ci ha preparato con un periodo di quaranta giorni conosciuto come “Quaresima di Natale”, volendo in questo modo fare un parallelo tra Natale e Pasqua, tra la Natività del Verbo di Dio incarnato dallo Spirito Santo nel seno della Vergine Maria, e la sua Passione, Morte e Risurrezione. Questo ci porta a contemplare un fatto che è bello ed anche importante nella tradizione bizantina e nelle altre tradizioni cristiane di Oriente e di Occidente: la liturgia stessa, e specialmente l’anno liturgico visto e vissuto come luogo della pedagogia divina, come quel luogo, quel percorso che ci fa celebrare e vivere il mistero della nostra fede.

Nelle settimane che precedono il Natale cantiamo dei bellissimi tropari, che troveremo poi tante volte anche nel periodo natalizio, tropari che iniziano con la frase: Ἡ Παρθένος σήμερον. Questo “oggi” -σήμερον- che ci porta con la Madre di Dio, con la Chiesa intera a quella grotta di Betlemme in cui nasce il Signore che è la Luce del mondo. Tante antifone poi della tradizione latina che iniziano con la parola “hodie”, saranno prese dalle tradizioni orientali bizantina e siriaca.

La lunga e bellissima serie di Theotokia nei giorni che precedono il Natale ci fa pregustare tutto il mistero dell’Incarnazione: l’attesa fiduciosa, la povertà della grotta -la povertà dell’umanità che accoglie il Verbo di Dio-, tutte le figure, i personaggi ed anche i luoghi dell’Antico Testamento che, se mi permettete l’immagine, si affacciano in questi giorni quasi guardassero dal cielo. Tutte le volte che nei testi liturgici Betlemme è collegata con l’Eden; Isaia che si rallegra; Maria, la Madre di Dio presentata come agnella -un titolo che ritroveremmo spesso nella Settimana Santa- cioè, colei che porta in grembo Cristo l’Agnello di Dio. Tutta una serie di figure, di personaggi ed anche di luoghi, vi dicevo, che si affacciano sulla scena liturgica di queste settimane, dalla fine novembre in poi, come per ricordarci, nel senso forte della parola “ricordare”, che siamo parte di una storia, di una umanità che ha atteso il Salvatore, una storia ed una umanità che l’aveva atteso nella veglia fiduciosa, ma anche nel buio, nel dubbio, nel peccato; una storia ed una umanità che forse non è più nell’attesa -in nessuna attesa- ma che rimane comunque nel buio e nel peccato. Una umanità che delle volte, nei nostri giorni, sa perpetuarsi soltanto in un continuo susseguirsi di guerre -guerre di interessi economici, di strategie di dominio- guerre che debbono combatterle non coloro che le istigano ma coloro che le subiscono. Una umanità però, la nostra, non lo dimentichiamo mai perché questa è la nostra speranza, amata, salvata e redenta da Cristo.

Pure a livello sociale l’apparenza esterna della società in cui viviamo e ci muoviamo ci fa pensare, benché in un modo molto superficiale, al Natale; una società, pero, in cui il primato lo ha il desiderio delle cose facili, comode, unicamente utili; una società in cui il primato dell’amore non lo ha più non dico già Dio ma neppure l’altro, il fratello che ci sta’ accanto, ma lo ha la propria immagine, un’immagine a volte incapace di amare e di lasciarsi amare; una immagine che rifiuta tutto quello che è limite, sofferenza, malattia... un’immagine che dimentica il darsi all’altro per amore, nella gratuità del dono, del semplice dono.

Arrivati ormai alle porte del Natale, della celebrazione della nascita secondo la carne del Signore, Dio e Salvatore nostro Gesù Cristo, la liturgia bizantina ci invita -direi ci porta per mano- con Maria, con tutta la Chiesa, verso la grotta per accogliere lì Colui che viene, Colui che essendo il Verbo Eterno di Dio si fa uno di noi. E per questo vi propongo una lettura e un breve commento di due testi presi dai Kontakia per il Natale di Romano il Melodo (+555). I kontakia sono dei poemi teologici, normalmente di 24 strofe, e che spesso seguono l’alfabeto greco, in cui l’autore –Romano o tante volte altri autori anonimi-, svolge, canta un tema teologico legato a una festa o a un santo che viene celebrato. I kontakia sono un genere letterario che troviamo già nel IV secolo nella tradizione siriaca, specialmente nell’opera di Sant’Efrem il Siro (+373). Romano ne scrisse tre di kontakia per il Natale, e nel secondo di essi troviamo un tema che a prima vista può sorprendere, e che vi propongo di meditare, cioè si tratta del “pellegrinaggio”, della “visita” di Adamo ed Eva alla grotta del bambino neonato. Dico che è un tema che sorprende in una prima lettura, ma non tanto se si pensa al parallelo di cui prima accennavo e che la liturgia e l’iconografia bizanti­ne fanno tra il Natale e la Pasqua.

Vi propongo il secondo kontakion sul Natale di Romano il Melodo. È un poema che sviluppa il tema, le diverse scene in questo modo: Maria, la Madre di Dio, canta si direbbe una “nina nana” al bambino neonato, un canto che sveglia Eva dal sonno eterno ed essa -come nel libro della Genesi-, convince Adamo a recarsi nella grotta per capire cos’è quel canto; arrivati lì invocano l’intercessione della Madre di Dio per la loro sorte -cioè, l’essere stati cacciati dal paradiso. Maria li rincuora e si accosta verso suo Figlio e sostiene presso di lui la causa dei Progenitori; Gesù svela a Maria la vastità del suo amore per gli uomini fino alla morte e una morte di croce.

Perché ama la tua stirpe... un Dio che non chiede altro che di poter salvare... Questa è la realtà, l’unica realtà che celebriamo in questi giorni di Natale, che celebriamo nella nostra fede cristiana: l’amore di Dio per gli uomini manifestatosi pienamente in Gesù Cristo. E la celebriamo, la viviamo questa realtà in tutta la nostra vita come cristiani. Ciò vuol dire nel condividere e forse anche nel contrastare la nostra fede con un mondo -almeno quello che ci circonda in modo più immediato- segnato fortemente dall’individualismo, dall’oblio dell’altro, dall’ignoranza degli altri; una fede che dovrà predicare un Dio che è dono gratuito, che perdona, che ama, e perché ama si sacrifica per gli altri, che non chiede altro che poter salvare come ci indicava Romano. In questi giorni, vedendo le folle nelle strade delle nostre città, chiediamoci cosa cerca questa gente? Una cosa è chiara, è a questa umanità che guarda -o guarda e spende- lungo le strade delle nostre città che dovremo, dobbiamo predicare, annunciare, che Dio ama la sua stirpe, e che non chiede altro che di poter salvare. Ed è anche ad una altra umanità che dovremo portare il messaggio del Vangelo, una umanità che si trova nell’indigenza, nella sofferenza; un’umanità che forse non si vede o semplicemente si intravede.

Perché ama la tua stirpe... un Dio che non chiede altro che di poter salvare... Questa è nostra fede, la fede che viviamo, che annunciamo ogni giorno nel nostro Esarcato che è la nostra Chiesa. Una Chiesa che proprio la nostra, non una realtà magari desiderata, immaginata, ideale, ma reale e concreta, in Grecia, nell’oggi -σήμερον- del 2025, nell’Esarcato Greco Cattolico. Una Chiesa, la nostra, benedetta e amata dal Signore, con i suoi pregi e le sue mancanze e peccati ma sempre, non lo dimentichiamo mai, sempre amata e voluta dal Signore. Una Chiesa che annuncia il Vangelo, che celebra la liturgia ed i sacramenti, che celebra e vive la carità. La vita quotidiana nell’Esarcato è una grazia, e a volte la quotidianità può sfigurare questa grazia; una vita che anche ci chiede una grande carità, una grande pazienza, una grande generosità, e anche una certa dosi di buon umore. Ricordate quel bel testo di San Giovanni Crisostomo in cui si dice che la carità senza il martirio può fare seguaci ma mai vengono generati seguaci da martiri senza carità.

In questo Natale e all’inizio di un nuovo anno civile, vorrei incoraggiarvi a non stancarvi mai di ricominciare nell’amore, e ciò per un semplice fatto, perché siamo cristiani, ed il nostro Dio ama la tua stirpe... -usando ancora le parole di Romano-, ed è un Dio che non chiede altro che di poter salvare... Vi esorto, come ho fatto sempre dall’inizio del mio ministero e servizio episcopale in Grecia nell’Esarcato, ad essere tutti, sacerdoti e fedeli, uomini e donne di comunione, di unione e mai di divisione. Che la nostra, le nostre parole siano sempre di comunione evangelica e mai di divisione. Come ripetiamo tante volte nei testi della nostra tradizione bizantina: digiuniamo di parole vane, di parole vuote, di parole che dividono, e annunciamo con la nostra parola e col nostro vivere soltanto una cosa, soltanto Uno: nostro Signore Gesù Cristo ed il suo Vangelo. Di questo, ed oso dire soltanto di questo, dovremo rendere conto al Signore.

Un anziano monaco mi diceva sempre quand’ero io giovane monaco: “Se quello che dici, se quello che fai, ti avvicina all’altro, al fratello, fallo senza indugio, perché è Vangelo. Se quello che dici o che fai ti allontana dal fratello o crea divisione con lui e nella comunità, a questo proprio devi rinunciare”. Viviamo anche noi, in tutti i momenti della nostra vita come cristiani, come cristiani cattolici membra del nostro Esarcato, della nostra Chiesa, questa parola di comunione.

Convinti sempre, per fede, che il Signore ci ama e ci dà ogni giorno di poter ricominciare nella nostra vita cristiana, nell’amore. Per questo vi esorto a guardare alla nostra vita con fede ed speranza. Vedendo i piccoli e di grandi segni della rinascita, della vita nuova che il Signore ci dà. Segni presenti e che basta vedere, guardare.

Auguro a tutti, sacerdoti, suore e fedeli dell’Esarcato, e a tutti i fratelli ed amici, un Santo Natale.

        +P. Emmanuil Nin

        Esarca Apostolico

  

 

Ποιμαντική Επιστολή Χριστούγεννα 2025

Αισίως φτάσαμε στις πύλες του εορτασμού της Γέννησης του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και η βυζαντινή λειτουργική παράδοση μας έχει προετοιμάσει με μια περίοδο σαράντα ημερών γνωστή ως «Σαρακοστή των Χριστουγέννων», θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να κάνει έναν παραλληλισμό μεταξύ Χριστουγέννων και Πάσχα, μεταξύ της Γέννησης του Λόγου του Θεού που ενσαρκώθηκε από το Άγιο Πνεύμα στη μήτρα της Παναγίας,  και των Παθών, του Θανάτου και της Αναστάσεως του. Αυτό μας οδηγεί να αναλογιστούμε ένα γεγονός που είναι όμορφο και επίσης σημαντικό στη βυζαντινή παράδοση και στις άλλες χριστιανικές παραδόσεις της Ανατολής και της Δύσης: την ίδια τη λειτουργία, και ιδιαίτερα το λειτουργικό έτος που θεωρείται και βιώνεται ως τόπος θείας παιδαγωγικής, ως εκείνος ο τόπος, αυτός ο δρόμος που μας κάνει να εορτάζουμε και να ζούμε το μυστήριο της πίστης μας.

Τις εβδομάδες πριν από τα Χριστούγεννα ψάλλουμε όμορφα τροπάρια, τα οποία θα βρούμε πολλές φορές ακόμη και την περίοδο των Χριστουγέννων, τροπάρια που ξεκινούν με τη φράση: «Ή Παρθένος σήμερον». Αυτό το «σήμερον» που μας οδηγεί με τη Μητέρα του Θεού, με όλη την Εκκλησία σε εκείνο το σπήλαιο της Βηθλεέμ όπου γεννιέται ο Κύριος που είναι το Φως του κόσμου. Πολλά αντίφωνα της λατινικής παράδοσης που ξεκινούν με τη λέξη «σήμερον / hodie» δηλαδή σήμερα, θα ληφθούν από τις ανατολικές βυζαντινές και συριακές παραδόσεις.

Η μακρά και όμορφη σειρά της Θεοτοκίας τις ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα μας δίνει μια πρόγευση όλου του μυστηρίου της Ενσάρκωσης: η προσδοκία εμπιστοσύνης, η φτώχεια του σπηλαίου – η φτώχεια της ανθρωπότητας που καλωσορίζει τον Λόγο του Θεού – όλες οι μορφές, οι χαρακτήρες, ακόμη και οι τόποι της Παλαιάς Διαθήκης που, αν μου επιτρέπετε την εικόνα, εμφανίζονται αυτές τις μέρες σαν να κοιτάζουν από τον ουρανό. Κάθε φορά στα λειτουργικά κείμενα η Βηθλεέμ συνδέεται με την Εδέμ. Ο Ησαΐας χαίρεται. Η Μαρία, η Μητέρα του Θεού παρουσιάζεται ως αμνός τίτλος που συναντάμε συχνά τη Μεγάλη Εβδομάδα – δηλαδή αυτή που φέρει τον Χριστό τον Αμνό του Θεού στην κοιλιά της. Μια ολόκληρη σειρά από φιγούρες, χαρακτήρες, ακόμη και μέρη, σας είπα, που εμφανίζονται στη λειτουργική σκηνή αυτών των εβδομάδων, από τα τέλη Νοεμβρίου και μετά, σαν να μας υπενθυμίζουν, με την έντονη έννοια της λέξης «θυμάμαι», ότι είμαστε μέρος μιας ιστορίας, μιας ανθρωπότητας που περίμενε τον Σωτήρα, μιας ιστορίας και μιας ανθρωπότητας που τον περίμενε εμπιστευόμενη την αγρυπνία,  αλλά και στο σκοτάδι, στην αμφιβολία, στην αμαρτία. Μια ιστορία και μια ανθρωπότητα που ίσως δεν περιμένει πια - σε καμία αναμονή - αλλά που εξακολουθεί να παραμένει στο σκοτάδι και την αμαρτία. Μια ανθρωπότητα που μερικές φορές, στις μέρες μας, ξέρει πώς να διαιωνίζεται μόνο σε μια συνεχή διαδοχή πολέμων - πολέμων οικονομικών συμφερόντων, στρατηγικών κυριαρχίας - πολέμων που πρέπει να διεξάγονται όχι από αυτούς που τους υποκινούν αλλά από αυτούς που τους υποφέρουν. Ωστόσο, ποτέ δεν ξεχνάμε μια ανθρωπότητα, τη δική μας, γιατί αυτή είναι η ελπίδα μας, που αγαπήθηκε, σώθηκε και λυτρώθηκε από τον Χριστό.

Ακόμη και σε κοινωνικό επίπεδο, η εξωτερική εμφάνιση της κοινωνίας στην οποία ζούμε και κινούμαστε μας κάνει να σκεφτόμαστε, αν και με πολύ επιφανειακό τρόπο, τα Χριστούγεννα. Μια κοινωνία, ωστόσο, στην οποία η πρωτοκαθεδρία κατέχεται από την επιθυμία για πράγματα που είναι εύκολα, άνετα, μόνο χρήσιμα. Μια κοινωνία στην οποία η πρωτοκαθεδρία της αγάπης δεν είναι πλέον ο Θεός, αλλά ούτε και ο άλλος, ο αδελφός που είναι δίπλα μας, αλλά έχει τη δική του εικόνα, μια εικόνα μερικές φορές ανίκανη να αγαπήσει και να αφήσει τον εαυτό του να αγαπηθεί. Μια εικόνα που απορρίπτει ό,τι είναι όριο, βάσανα, αρρώστια... Μια εικόνα που ξεχνά να δίνει κανείς τον εαυτό του στον άλλον από αγάπη, στη δωρεά του δώρου, του απλού δώρου.

Έχοντας φτάσει πλέον στις πύλες των Χριστουγέννων, του εορτασμού της κατά σάρκα γέννησης του Κυρίου, Θεού και Σωτήρα μας Ιησού Χριστού, η βυζαντινή λειτουργία μας προσκαλεί – θα έλεγα ότι μας παίρνει από το χέρι – με τη Μαρία, με όλη την Εκκλησία, στο σπήλαιο για να υποδεχτούμε εκεί Αυτόν που έρχεται, Αυτόν που, όντας ο Αιώνιος Λόγος του Θεού, γίνεται ένας από εμάς. Και για το λόγο αυτό προτείνω μια ανάγνωση και έναν σύντομο σχολιασμό δύο κειμένων από τα Κοντάκια για τα Χριστούγεννα του Ρωμανού του Μελωδού (+555). Τα κοντάκια είναι θεολογικά ποιήματα, συνήθως 24 στροφών, και τα οποία συχνά ακολουθούν το ελληνικό αλφάβητο, στα οποία ο συγγραφέας Ρωμανός ή πολλές φορές άλλοι ανώνυμοι συγγραφείς-, αναπτύσσει, τραγουδά ένα θεολογικό θέμα που σχετίζεται με μια γιορτή ή έναν άγιο που εορτάζεται. Τα κοντάκια είναι ένα λογοτεχνικό είδος που συναντάμε ήδη από τον τέταρτο αιώνα στη συριακή παράδοση, ιδιαίτερα στο έργο του Αγίου Εφραίμ του Σύρου (+373). Ο Ρωμανός έγραψε τρία κοντάκια για τα Χριστούγεννα, και στο δεύτερο από αυτά βρίσκουμε ένα θέμα που εκ πρώτης όψεως μπορεί να εκπλήσσει, και το οποίο σας προτείνω να διαλογιστείτε, διότι είναι το «προσκύνημα», η «επίσκεψη» του Αδάμ και της Εύας στο σπήλαιο του νεογέννητου παιδιού. Λέω ότι είναι ένα θέμα που εκπλήσσει στην πρώτη ανάγνωση, αλλά όχι τόσο αν σκεφτεί κανείς τον παραλληλισμό που ανέφερα προηγουμένως και που κάνει η βυζαντινή λειτουργία και εικονογραφία μεταξύ Χριστουγέννων και Πάσχα.

Προτείνω το δεύτερο κοντάκιο για τα Χριστούγεννα του Ρωμανού του Μελωδού. Είναι ένα ποίημα που αναπτύσσει το θέμα, τις διαφορετικές σκηνές με αυτόν τον τρόπο: Η Μαρία, η Μητέρα του Θεού, τραγουδά, θα έλεγε κανείς, ένα νανούρισμα στο νεογέννητο παιδί, ένα τραγούδι που ξυπνά την Εύα από τον αιώνιο ύπνο και αυτή -όπως στο βιβλίο της Γένεσης-, πείθει τον Αδάμ να πάει στη σπηλιά για να καταλάβει τι είναι αυτό το τραγούδι. Μόλις εκεί επικαλούνται τη μεσιτεία της Μητέρας του Θεού για τη μοίρα τους - δηλαδή τον εκδιωγμο τους από τον παράδεισο. Η Μαρία τους ενθάρρυνε και πλησίασε τον Υιό της και υποστήριξε την υπόθεση των Πρώτων Γονέων μαζί του. Ο Ιησούς αποκαλύπτει στη Μαρία την απεραντοσύνη της αγάπης του για τους άνδρες και τις γυναίκες μέχρι θανάτου και θανάτου στο σταυρό.

«Επειδή αγαπά τη γραμμή αίματος σου... ένας Θεός που δεν ζητά τίποτα περισσότερο από το να μπορεί να σώσει...» Αυτή είναι η πραγματικότητα, η μόνη πραγματικότητα που εορτάζουμε αυτές τις ημέρες των Χριστουγέννων, που εορτάζουμε στη χριστιανική μας πίστη: η αγάπη του Θεού για την ανθρωπότητα που εκδηλώνεται πλήρως στον Ιησού Χριστό. Και το εορτάζουμε, ζούμε αυτή την πραγματικότητα σε όλη μας τη ζωή ως Χριστιανοί. Αυτό σημαίνει να μοιραζόμαστε και ίσως ακόμη και να αντιπαραβάλλουμε την πίστη μας με έναν κόσμο - τουλάχιστον αυτόν που μας περιβάλλει με πιο άμεσο τρόπο - που χαρακτηρίζεται έντονα από τον ατομικισμό, από τη λήθη του άλλου, από την άγνοια των άλλων. μια πίστη που θα πρέπει να κηρύξει έναν Θεό που είναι δώρο, που συγχωρεί, που αγαπά, και επειδή αγαπά θυσιάζεται για τους άλλους, που δεν ζητά τίποτα περισσότερο από το να μπορεί να σώσει όπως μας υπέδειξε ο Ρωμανός. Αυτές τις μέρες, βλέποντας τα πλήθη στους δρόμους των πόλεων μας, ας αναρωτηθούμε τι ψάχνουν αυτοί οι άνθρωποι; Ένα πράγμα είναι σαφές, σε αυτή την ανθρωπότητα που κοιτάζει – ή κοιτάζει και ξοδεύει – στους δρόμους των πόλεων μας που πρέπει, πρέπει να κηρύξουμε, να διακηρύξουμε, ότι ο Θεός αγαπά τη γενεαλογία του και ότι δεν ζητά τίποτα περισσότερο από το να μπορεί να σώσει. Και είναι επίσης σε μια άλλη ανθρωπότητα που πρέπει να φέρουμε το μήνυμα του Ευαγγελίου, μια ανθρωπότητα που βρίσκεται στη φτώχεια, στα βάσανα. Μια ανθρωπιά που ίσως δεν μπορεί να δει ή απλά να δει.

«Επειδή αγαπά τη γραμμή αίματος σου... ένας Θεός που δεν ζητά τίποτα περισσότερο από το να μπορεί να σώσει...» Αυτή είναι η πίστη μας, η πίστη που ζούμε, που διακηρύσσουμε καθημερινά στην Εξαρχία μας που είναι η Εκκλησία μας. Μια Εκκλησία δική μας, όχι μια πραγματικότητα ίσως επιθυμητή, φανταστική, ιδανική, αλλά πραγματική και συγκεκριμένη, στην Ελλάδα, στο σήμερα -σήμερον- του 2025, στην Ελληνική Καθολική Εξαρχία. Μια Εκκλησία, δική μας, ευλογημένη και αγαπημένη από τον Κύριο, με τις αρετές και τις ελλείψεις και τις αμαρτίες της, αλλά πάντα, ας μην ξεχνάμε ποτέ, πάντα αγαπημένη και θελημένη από τον Κύριο. Μια Εκκλησία που κηρύττει το Ευαγγέλιο, που τελεί τη λειτουργία και τα μυστήρια, που εορτάζει και ζει την αγάπη. Η καθημερινή ζωή στην Εξαρχία είναι μια χάρη, και μερικές φορές η καθημερινή ζωή μπορεί να παραμορφώσει αυτή τη χάρη. Μια ζωή που μας ζητά επίσης μεγάλη φιλανθρωπία, μεγάλη υπομονή, μεγάλη γενναιοδωρία, ακόμη και ένα ορισμένο ποσό καλού χιούμορ. Θυμηθείτε εκείνο το όμορφο κείμενο του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου στο οποίο λέει ότι η φιλανθρωπία χωρίς μαρτύριο μπορεί να κάνει οπαδούς, αλλά οι οπαδοί δεν δημιουργούνται ποτέ από μάρτυρες χωρίς φιλανθρωπία.

Αυτά τα Χριστούγεννα και στην αρχή ενός νέου ημερολογιακού έτους, θα ήθελα να σας ενθαρρύνω να μην κουραστείτε ποτέ να ξεκινάτε από την αρχή με αγάπη, και αυτό για ένα απλό γεγονός, επειδή είμαστε Χριστιανοί και ο Θεός μας αγαπά τη φυλή σας... -και πάλι χρησιμοποιώντας τα λόγια του Ρωμανού-,  είναι «….ένας Θεός που δεν ζητά τίποτα περισσότερο από το να μπορεί να σώσει...». Σας προτρέπω, όπως έκανα πάντα από την αρχή της επισκοπικής μου διακονίας και υπηρεσίας στην Ελλάδα στην Εξαρχία, να είστε όλοι εσείς, ιερείς και πιστοί, άνδρες και γυναίκες της κοινωνίας, της ενότητας και ποτέ της διαίρεσης. Είθε τα λόγια μας, τα λόγια μας να είναι πάντα ευαγγελικής κοινωνίας και ποτέ διαίρεσης. Όπως επαναλαμβάνουμε τόσες φορές στα κείμενα της βυζαντινής μας παράδοσης: ας νηστεύουμε από μάταια λόγια, από κενά λόγια, από λόγια που διχάζουν, και ας διακηρύξουμε με τον λόγο μας και τη ζωή μας μόνο ένα πράγμα, μόνο ένα: τον Κύριό μας Ιησού Χριστό και το Ευαγγέλιό του. Γι' αυτό, και τολμώ να πω μόνο γι' αυτό, θα πρέπει να δώσουμε λογαριασμό στον Κύριο.

Ένας ηλικιωμένος μοναχός μου έλεγε πάντα όταν ήμουν νεαρός μοναχός: «Αν αυτό που λες, αν αυτό που κάνεις, σε φέρνει πιο κοντά στον άλλον, στον αδελφό σου, κάνε το χωρίς καθυστέρηση, γιατί είναι το Ευαγγέλιο. Αν αυτό που λες ή κάνεις σε απομακρύνει από τον αδερφό σου ή δημιουργεί διχασμό μαζί του και στην κοινότητα, πρέπει πραγματικά να το εγκαταλείψεις». Ας ζούμε κι εμείς, σε όλες τις στιγμές της ζωής μας ως Χριστιανοί, ως Καθολικοί Χριστιανοί, μέλη της Εξαρχίας μας, της Εκκλησίας μας, αυτόν τον λόγο της κοινωνίας.

Πάντα πεπεισμένοι, με πίστη, ότι ο Κύριος μας αγαπά και μας δίνει κάθε μέρα για να μπορέσουμε να ξαναρχίσουμε τη χριστιανική μας ζωή, με αγάπη. Για το λόγο αυτό, σας προτρέπω να κοιτάξετε τη ζωή μας με πίστη και ελπίδα. Βλέποντας τα μικρά και μεγάλα σημάδια της αναγέννησης, της νέας ζωής που μας δίνει ο Κύριος. Σημάδια που υπάρχουν και που απλά πρέπει να δεις, να κοιτάξεις.

Εύχομαι σε όλους, ιερείς, αδελφές και πιστούς της Εξαρχίας, και σε όλους τους αδελφούς και φίλους, Άγια Χριστούγεννα.

+Π. Εμμανουήλ Νιν

            Αποστολικός Έξαρχος

 

 

Concelebrazione profetica? Sogno?

Chiamati a coccolare la speranza cristiana

 

         Il viaggio di papa Leone XIV in Turchia e Libano ci ha fatto vedere e vivere dei momenti in se stessi icone quasi di un sogno. Sogno? Forse, ma sicuramente icone di speranza cristiana. Sognare è umano, sperare è cristiano. Nei giorni del viaggio orientale di papa Leone, abbiamo vissuto e visto immagini, discorsi, dichiarazioni, anche sguardi e soprattutto celebrazioni -è forse ancora troppo osato dire “concelebrazioni”?-, che ci hanno permesso di sognare? Ma il sogno è “come l’erba che passa…, svanisce al risveglio…”. Di sperare certamente, perché siamo cristiani e dobbiamo vivere questa virtù teologale che ci configura, ci fa appunto cristiani. La fede è un dono che abbiamo ricevuto ed accolto dal nostro battesimo, la carità è una grazia che accogliamo e viviamo nel seno della Chiesa, la speranza è un regalo dal Signore che dobbiamo curare, quasi coccolare nella vita di ogni giorno. Mi azzardo a dire che il primo viaggio apostolico di colui che come vescovo di Roma ha preso il nome del grande teologo del concilio di Calcedonia del 451, ha coccolato la nostra speranza. Icone di questa, diciamolo “quasi concelebrazione” tra i capi delle Chiese cristiane di oriente e di occidente, di tradizione latina, greca, siriaca, copta, armena, etiopica, Chiese quasi chiuse in compartimenti stagni per moltissimi secoli, e che attorno alla celebrazione dei 1700 del concilio di Nicea hanno tolto qualsiasi barriera che potesse ancora dividerle tra di loro.

          Concelebrazione profetica? Sogno? Certamente speranza cristiana. Da quando sono arrivato all’Esarcato Apostolico in Grecia, quasi dieci anni fa, due composizioni iconografiche hanno attirato in modo speciale la mia attenzione: i quattro Padri della Chiesa che si trovano nell’affresco del cattino absidale della mia cattedrale della Santissima Trinità ad Atene, e inoltre i sei Padri della Chiesa che si trovano in un altro cattino absidale, quello di un’altra delle nostre chiese, nella parrocchia dei santi Pietro e Paolo a Giannitsà al nord della Grecia. Sono delle icone di speranza certamente, icone che, nella bellezza e la serenità degli sguardi di coloro che sono lì rappresentati alimentano, hanno cura, coccolano la nostra speranza.

     Celebrando la Divina Liturgia in ambedue le chiese sopra accennate, ho visto sempre quelle composizioni iconografiche come una profezia della piena comunione tra le diverse Chiese cristiane di Oriente e di Occidente, è come se, celebrando in quei luoghi santi, mi fosse già dato di vivere in anticipo quella comunione piena che ci porterà un giorno attorno all’unico altare, e alla comunione al Corpo e al Sangue del Signore che crea in noi qualcosa di nuovo, “…ed essi siano purificazione dell'anima, remissione dei peccati, unione nel tuo Santo Spirito, compimento del regno dei cieli…” come afferma Giovanni Crisostomo nell’epiclesi della sua anafora.

          Qualche dettaglio di queste due composizioni iconografiche, che trovate riprodotte in fondo a queste mie brevi pagine. Inizio dalla chiesa dedicata ai santi Pietro e Paolo a Giannitsà, che è la parrocchia più antica dell’Esarcato, fondata nella seconda metà del XIX secolo. Celebrando la Divina Liturgia e quindi guardando ad oriente, appaiono allo sguardo del celebrante sei Padri della Chiesa; a destra tre della tradizione orientale greca: i santi Giovanni Crisostomo, Basilio ed Atanasio, e a sinistra altri tre Padri, questi della tradizione occidentale latina: i santi Gregorio Magno, Agostino ed Ambrogio. Loro hanno in mano dei rotoli aperti con dei testi scritti in greco tutti e sei, che contengono dei brani presi dalle preghiere delle liturgie di san Giovanni Crisostomo, di san Basilio e dei Doni Presantificati.

     Per quanto riguarda i quattro Padri della Chiesa rappresentati nella cattedrale della Santissima Trinità ad Atene vediamo, guardando a destra del celebrante: i santi Basilio Magno e Gregorio Magno. A sinistra invece troviamo i santi Giovanni Crisostomo e Ambrogio di Milano, tutti e quattro sono dei santi a cui le diverse tradizioni ecclesiali attribuiscono la paternità su dei testi eucologici delle loro tradizioni liturgiche.

          Concelebrazione profetica? Sogno, potrebbe dire qualcuno? Un’utopia irrealizzabile potrebbe anche sembrare? Celebrando i Santi Misteri lungo dieci anni come vescovo di questa piccola Chiesa orientale cattolica che è l’Esarcato Apostolico in Grecia, mi piace immaginare, sognare, sperare -il che è sempre una virtù cristiana-, che un giorno, quando il Signore vorrà e come il Signore vorrà, potremo concelebrare una unica Divina Liturgia attorno all’unico altare, cristiani che ci abbeveriamo a quelle cinque sorgenti che hanno dei nomi di città che ci portano agli albori e ai primi secoli della fede cristiana: Roma, Costantinopoli, Alessandria, Antiochia e Gerusalemme, sorgenti che sgorgano già dall’inizio con delle acque che hanno la freschezza ed il sapore latino, greco, siriaco, copto, armeno, etiopico… La stessa acqua viva, lo stesso Vangelo di Cristo con dei sapori diversi.

          Mi chiedo di nuovo: è questo soltanto un mio sogno che un giorno si avverrà, forse, ma molto in là, oltre ai nostri giorni e ai nostri desideri? È una speranza veramente cristiana, e di questo ne sono sicuro. Mi piace pensare che già oggi, di fronte a queste icone dei santi Padri, posso, possiamo concelebrare se non altro idealmente, nella speranza, un unico sacrificio, quello di Cristo e quello delle Chiese cristiane. L’Esarcato Apostolico in Grecia ha voluto essere dall’inizio fino ai nostri giorni profezia di questa unica concelebrazione attorno ai Santi Misteri. Una profezia soltanto iconografica? Una profezia ecclesiologica? Certamente, come direi lo è stata la concelebrazione a Nicea qualche giorno fa, ed anche nella chiesa di san Giorgio al Fanar a Costantinopoli, la domenica 30 novembre, presieduta dal patriarca ecumenico Bartolomeo I, concelebrando con altri patriarchi e rappresentanti di quelle cinque fonti sopra accennate, alla presenza, che aveva un qualcosa di sorpresa ma soprattutto orante di papa Leone XIV. Come se lui sapesse di far presente lì, nella sua persona e in quel momento i due grandi Leone Magno ed Agostino.

          A Giannitsà l’affresco è più pieno, più coraggioso si potrebbe dire: i sei Padri della Chiesa, latini ed orientali, concelebrano già adesso attorno all’unico altare: Giovanni Crisostomo, Basilio, Atanasio, Ambrogio, Agostino e Gregorio Magno, e senza nessun tentennamento per la presenza agostiniana in quel affresco. La cattedrale della Santissima Trinità ad Atene è più “sobria” in presenza iconografica, quasi non osasse ancora… Ad ogni modo sempre nell’abside della cattedrale ad Atene, ma in uno dei lati dell’abside troviamo anche come “icone concelebranti” Agostino di Ippona, Atanasio, Efrem di Nisibi, Leone Magno... Non dico nascosti, ma come se aspettassero quel giorno, quando il Signore ce ne farà dono, di essere attorno all’unico altare.

     L’iconografia del nostro Esarcato volutamente non dico “osa” ma certamente propone un’iconografia della piena comunione tra Oriente ed Occidente, quell’icona ecclesiologica “osata” proporre già nel viaggio apostolico di Leone XIV.

 +P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

 

---------------------------------------------------------------------------

¿Concelebración profética? ¿Sueño?

Llamados a mimar la esperanza cristiana

         El viaje del Papa León XIV a Turquía y Líbano nos hizo ver y experimentar momentos en sí mismos, casi iconos de un sueño. ¿Soñar? Quizá, pero sin duda iconos de la esperanza cristiana. Soñar es humano, esperar es cristiano. En los días del viaje oriental del Papa León, hemos vivido y visto imágenes, discursos, declaraciones, incluso miradas y, sobre todo, celebraciones —¿quizá sigue siendo demasiado atrevido decir "concelebraciones"?-, que nos han permitido soñar? Pero el sueño es "como la hierba que pasa de largo..., desaparece cuando despiertas...". Tener esperanza, sin duda, porque somos cristianos y debemos vivir esta virtud teológica que nos configura, nos convierte en cristianos. La fe es un don que hemos recibido y acogido de nuestro bautismo, la caridad es una gracia que acogemos y vivimos en el seno de la Iglesia, la esperanza es un don del Señor que debemos cuidar, casi mimar en la vida cotidiana. Me atrevo a decir que el primer viaje apostólico del hombre que, como obispo de Roma, tomó el nombre del gran teólogo del Concilio de Calcedonia en 451, ha mimado nuestra esperanza. Iconos de esta, digamos que es una "casi-concelebración" entre los jefes de las Iglesias cristianas de Oriente y Occidente, de tradición latina, griega, siríaca, copta, armenia, etíope, iglesias casi cerradas en compartimentos herméticos durante muchos siglos, y que alrededor de la celebración del 1700 aniversario del Concilio de Nicea eliminaron cualquier barrera que aún pudiera dividirlas entre ellas.

          ¿Concelebración profética? ¿Sueño? Sin duda, la esperanza cristiana. Desde que llegué al Exarcado Apostólico en Grecia, hace casi diez años, dos composiciones iconográficas han llamado mi atención de manera especial: los cuatro Padres de la Iglesia que aparecen en el fresco del ábside de mi Catedral de la Santísima Trinidad en Atenas, y también los seis Padres de la Iglesia que están en otro ábside,  la de otra de nuestras iglesias, en la parroquia de los Santos Pedro y San Pablo en Giannitsà, en el norte de Grecia. Sin duda son iconos de esperanza, iconos que, en la belleza y serenidad de las miradas de quienes están representados allí, nutran, cuidan, miman nuestra esperanza.

         Celebrando la Divina Liturgia en ambas iglesias mencionadas anteriormente, siempre he visto esas composiciones iconográficas como una profecía de plena comunión entre las distintas Iglesias cristianas de Oriente y Occidente, es como si, celebrando en esos lugares santos, ya me hubiera dado para vivir por adelantado esa plena comunión que algún día nos traerá alrededor del único altar,  y a la comunión con el Cuerpo y la Sangre del Señor que crea algo nuevo en nosotros, "...y que sean purificación del alma, remisión de pecados, unión en tu Espíritu Santo, cumplimiento del reino de los cielos..." como afirma Juan Crisóstomo en la epíclesis de su anáfora.

          Algunos detalles de estas dos composiciones iconográficas, que podéis encontrar reproducidos al final de estas breves páginas mías. Comienzo con la iglesia dedicada a los santos Pedro y Pablo en Giannitsà, que es la parroquia más antigua del Exarcado, fundada en la segunda mitad del siglo XIX. Celebrando la Divina Liturgia y mirando hacia Oriente, seis Padres de la Iglesia aparecen ante la mirada del celebrante; a la derecha tres de la tradición griega oriental: los santos Juan Crisóstomo, Basilio y Atanasio, y a la izquierda otros tres padres, estos de tradición latina occidental: los santos Gregorio Magno, Agustín y Ambrosio. Sostienen rollos abiertos con textos escritos en griego, los seis, que contienen pasajes tomados de las oraciones de las liturgias de San Juan Crisóstomo, San Basilio y los Dones Presantificados.

     En cuanto a los cuatro Padres de la Iglesia representados en la Catedral de la Santísima Trinidad en Atenas, vemos, mirando hacia la derecha del celebrante: los santos Basilio Magno y Gregorio Magno. A la izquierda, por otro lado, encontramos a los santos Juan Crisóstomo y Ambrosio de Milán, los cuatro santos a quienes las diferentes tradiciones eclesiales atribuyen la paternidad en textos eucológicos de sus tradiciones litúrgicas.

          ¿Concelebración profética? ¿Sueño, podría decir alguien? ¿Podría parecer también una utopía inalcanzable? Celebrando los Santos Misterios durante diez años como obispo de esta pequeña Iglesia Católica Oriental que es el Exarcado Apostólico en Grecia, me gusta imaginar, soñar, esperar —que siempre es una virtud cristiana— que algún día, cuando el Señor quiera y como él quiera, podremos concelebrar una única Divina Liturgia alrededor del único altar, cristianos que beben de esos cinco manantiales que llevan el nombre de ciudades que nos llevan al amanecer y al comienzo del mundo. primeros siglos de la fe cristiana: Roma, Constantinopla, Alejandría, Antioquía y Jerusalén, mantienen desde el principio aguas que tienen la frescura y sabor del latín, griego, siríaco, copto, armenio, etíope... La misma agua viva, el mismo Evangelio de Cristo con diferentes sabores.

          Me pregunto de nuevo: ¿es esto solo un sueño mío que algún día se hará realidad, quizás, pero mucho más allá, más allá de nuestros días y nuestros deseos? Es una esperanza verdaderamente cristiana, y estoy seguro de ello. Me gusta pensar que ya hoy, delante de estos iconos de los santos Padres, podemos, podemos concelebrar, aunque solo sea idealmente, con esperanza, un único sacrificio, el de Cristo y el de las Iglesias Cristianas. El Exarcado Apostólico en Grecia ha deseado ser, desde el principio hasta la actualidad, una profecía de esta concelebración única en torno a los Santos Misterios. ¿Una profecía meramente iconográfica? ¿Una profecía eclesiológica? Sin duda, como diría que fue la concelebración en Nicea hace unos días, y también en la iglesia de San Jorge en el Fanar de Constantinopla, el domingo 30 de noviembre, presidida por el patriarca ecuménico Bartolomé I, concelebrando con otros patriarcas y representantes de las cinco fuentes mencionadas anteriormente, en la presencia, que tuvo cierta sorpresa pero sobre todo la oración, del Papa León XIV. Como si supiera que estaba haciendo que los dos grandes León el Grande y Agustín estuvieran presentes allí, en su persona y en ese momento.

          En Giannitsà el fresco es más completo, más valiente, se podría decir: los seis Padres de la Iglesia, latinos y orientales, ya concelebran alrededor del mismo altar: Juan Crisóstomo, Basilio, Atanasio, Ambrosio, Agustín y Gregorio Magno, y sin dudarlo alguno gracias a la presencia agustiniana en ese fresco. La Catedral de la Santísima Trinidad en Atenas es más "sobria" en presencia iconográfica, como si aún no se atreviera... En cualquier caso, siempre en el ábside de la catedral de Atenas, pero en uno de los lados del ábside también encontramos a Agustín de Hipona, Atanasio, Efrem de Nisibis, León el Grande como "iconos concelebrantes" ... No digo oculto, sino como si esperaran ese día, en que el Señor nos lo conceda, para estar alrededor del único altar.

     La iconografía de nuestro Exarcado deliberadamente no dice "atreverse", pero ciertamente propone una iconografía de plena comunión entre Oriente y Occidente, que el icono eclesiológico "se atrevió" a proponer ya en el viaje apostólico de León XIV.

+P. Manuel Nin

Exarca Apostólico

----------------------------------------

Προφητικό συλλείτουργο; Όνειρο?

Καλείται να αγκαλιάσει τη χριστιανική ελπίδα

         Το ταξίδι του Πάπα Λέοντος IΔ΄ στην Τουρκία και τον Λίβανο μας έκανε να δούμε και να ζήσουμε στιγμές που από μόνες τους μοιάζουν σχεδόν εικόνες ονειρικές. Όνειρο?  Ίσως, αλλά σίγουρα εικόνες χριστιανικής ελπίδας. Το όνειρο είναι ανθρώπινο, η ελπίδα είναι χριστιανική. Στις ημέρες του ταξιδιού του Πάπα Λέοντος στην Ανατολή, ζήσαμε και είδαμε εικόνες, ομιλίες, δηλώσεις, ακόμη και βλέμματα και πάνω απ' όλα εορτασμούς - μήπως είναι ακόμα πολύ τολμηρό να λέμε «συλλείτουργα»?-, που μας επέτρεψαν να ονειρευόμαστε; Αλλά το όνειρο είναι «σαν το χορτάρι που περνάει..., εξαφανίζεται όταν ξυπνήσεις...». Να ελπίζουμε σίγουρα, επειδή είμαστε Χριστιανοί και πρέπει να ζούμε αυτήν τη θεολογική αρετή που μας διαμορφώνει, μας κάνει Χριστιανούς. Η πίστη είναι ένα δώρο που λάβαμε και καλωσορίσαμε από το βάπτισμά μας, η φιλανθρωπία είναι μια χάρη που καλωσορίζουμε και ζούμε στους κόλπους της Εκκλησίας, η ελπίδα είναι ένα δώρο από τον Κύριο που πρέπει να φροντίζουμε, σχεδόν να περιποιούμαστε στην καθημερινή ζωή. Τολμώ να πω ότι το πρώτο αποστολικό ταξίδι του ανθρώπου που ως επίσκοπος Ρώμης πήρε το όνομα του μεγάλου θεολόγου της Συνόδου της Χαλκηδόνας το 451, αγκαλιάζει την ελπίδα μας. Εικόνες αυτού, ας το πούμε «οιονεί συλλείτουργα» μεταξύ των επικεφαλής των χριστιανικών Εκκλησιών Ανατολής και Δύσης, λατινικής, ελληνικής, συριακής, κοπτικής, αρμενικής, αιθιοπικής παράδοσης, Εκκλησιών σχεδόν κλειστών σε στεγανά διαμερίσματα για πολλούς αιώνες, και οι οποίες γύρω από τον εορτασμό της 1700ης επετείου της Συνόδου της Νίκαιας αφαίρεσαν κάθε εμπόδιο που θα μπορούσε ακόμα να τις χωρίζει μεταξύ τους.

          Προφητικό συλλείτουργο; Όνειρο? Σίγουρα χριστιανική ελπίδα. Από τότε που έφτασα στην Αποστολική Εξαρχία στην Ελλάδα, πριν από σχεδόν δέκα χρόνια, δύο εικονογραφικές συνθέσεις τράβηξαν την προσοχή μου με έναν ιδιαίτερο τρόπο: οι τέσσερις Πατέρες της Εκκλησίας που βρέθηκαν στην τοιχογραφία της αψίδας του Καθεδρικού μου Ναού της Υπεραγίας Τριάδας στην Αθήνα, καθώς και οι έξι Πατέρες της Εκκλησίας που βρίσκονται σε άλλη αψίδα,  Αυτή μιας άλλης εκκλησίας μας, στην ενορία των Αγίων Πέτρου και Παύλου στα Γιαννιτσά στη βόρεια Ελλάδα. Είναι σίγουρα εικόνες ελπίδας, εικόνες που, με την ομορφιά και τη γαλήνη των βλεμμάτων όσων αντιπροσωπεύονται εκεί, τρέφουν, φροντίζουν, περιποιούνται την ελπίδα μας.

     Τελώντας τη Θεία Λειτουργία και στις δύο εκκλησίες που αναφέρθηκαν ανωτέρω, πάντα έβλεπα αυτές τις εικονογραφικές συνθέσεις ως προφητεία πλήρους κοινωνίας μεταξύ των διαφόρων χριστιανικών Εκκλησιών της Ανατολής και της Δύσης, είναι σαν, λειτουργώντας σε αυτούς τους ιερούς τόπους, να μου δόθηκε ήδη να ζήσω εκ των προτέρων αυτή την πλήρη κοινωνία που μια μέρα θα μας φέρει γύρω από το ένα θυσιαστήριο,  και στην κοινωνία με το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου που δημιουργεί κάτι νέο μέσα μας, «...και είθε να είναι κάθαρση της ψυχής, άφεση αμαρτιών, ένωση με το Άγιο Πνεύμα σου, εκπλήρωση της βασιλείας των ουρανών...» όπως αναφέρει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος στην επίκληση της αναφοράς του.

         Μερικές λεπτομέρειες αυτών των δύο εικονογραφικών συνθέσεων, μπορείτε να δείτε να αναπαράγονται στο τέλος αυτών των σύντομων σελίδων μου. Ξεκινάω με την εκκλησία αφιερωμένη στους Αγίους Πέτρο και Παύλο στα Γιαννιτσά, που είναι η παλαιότερη ενορία της Εξαρχίας, όπου ιδρύθηκε το δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα. Τελώντας τη Θεία Λειτουργία και επομένως κοιτάζοντας προς την Ανατολή, έξι Πατέρες της Εκκλησίας εμφανίζονται στο βλέμμα του εορτάζοντος στα δεξιά τρεις της ανατολικής ελληνικής παράδοσης: οι άγιοι Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Βασίλειος και Αθανάσιος  και στα αριστερά τρεις άλλοι Πατέρες, αυτοί της δυτικής λατινικής παράδοσης: οι άγιοι Γρηγόριος ο Μέγας, Αυγουστίνος και Αμβρόσιος. Κρατούν ανοιχτά ειλητάρια με κείμενα γραμμένα στα ελληνικά, και τα έξι, τα οποία περιέχουν αποσπάσματα από τις προσευχές των λειτουργιών του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, του Αγίου Βασιλείου και των Προηγιασμένων Δώρων.

     Όσο για τους τέσσερις Πατέρες της Εκκλησίας που αντιπροσωπεύονται στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Τριάδος στην Αθήνα, κοιτάζοντας στα δεξιά του πανηγυρικού βλέπουμε τους Αγίους Βασίλειο τον Μέγα και Γρηγόριο τον Μέγα. Αριστερά, από την άλλη πλευρά, βρίσκουμε τους Αγίους Ιωάννη τον Χρυσόστομο και Αμβρόσιο Μεδιολάνων, και οι τέσσερις είναι άγιοι στους οποίους οι διαφορετικές εκκλησιαστικές παραδόσεις αποδίδουν πατρότητα στα ευχαριστιακά κείμενα των λειτουργικών τους παραδόσεων.

          Προφητικό συλλείτουργο; Όνειρο, θα μπορούσε να πει κάποιος; Θα μπορούσε επίσης να φαίνεται μια ανέφικτη ουτοπία; Τελώντας τα Άχραντα Μυστήρια για δέκα χρόνια ως Επίσκοπος αυτής της μικρής Ανατολικής Καθολικής Εκκλησίας που είναι η Αποστολική Εξαρχία στην Ελλάδα, μου αρέσει να φαντάζομαι, να ονειρεύομαι και να ελπίζω, που είναι πάντα χριστιανική αρετή, ότι μια μέρα, όταν ο Κύριος θελήσει και όπως θέλει ο Κύριος, θα μπορέσουμε να τελέσουμε μια ενιαία Θεία Λειτουργία γύρω από το ένα θυσιαστήριο, χριστιανοί που πίνουν από αυτές τις πέντε πηγές που έχουν τα ονόματα των πόλεων που μας οδηγούν στην αυγή και στις απαρχές του κόσμου πρώτοι αιώνες της χριστιανικής πίστης: Ρώμη, Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια και Ιερουσαλήμ, πηγές που ρέουν από την αρχή με νερά που έχουν τη φρεσκάδα και τη γεύση των λατινικών, ελληνικών, συριακών, κοπτικών, αρμενικών, αιθιοπικών... Το ίδιο ζωντανό νερό, το ίδιο Ευαγγέλιο του Χριστού με διαφορετικές γεύσεις.

          Αναρωτιέμαι και πάλι: είναι απλώς ένα όνειρό μου που μια μέρα θα γίνει πραγματικότητα, ίσως, αλλά πολύ πιο πέρα, πέρα από τις μέρες μας και τις επιθυμίες μας; Είναι μια αληθινά χριστιανική ελπίδα, και είμαι σίγουρος γι' αυτό. Μου αρέσει να πιστεύω ότι ήδη σήμερα, μπροστά σε αυτές τις εικόνες των αγίων Πατέρων, μπορώ, μπορούμε να συλλειτουργήσουμε, έστω και ιδανικά, με ελπίδα, μια μόνο θυσία, αυτή του Χριστού και αυτή των χριστιανικών Εκκλησιών. Η Αποστολική Εξαρχία στην Ελλάδα θέλησε να είναι από την αρχή μέχρι σήμερα προφητεία αυτού του μοναδικού συλλείτουργου γύρω από τα Άχραντα Μυστήρια. Μια απλώς εικονογραφική προφητεία; Εκκλησιολογική προφητεία; Βεβαίως, όπως θα έλεγα, ήταν το συλλείτουργο στη Νίκαια πριν από λίγες ημέρες, καθώς και στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι της Κωνσταντινούπολης, την Κυριακή 30 Νοεμβρίου, προεξάρχοντος του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου Α ́, συλλειτουργώντας με άλλους πατριάρχες και εκπροσώπους των πέντε πηγών που προαναφέρθηκαν, παρουσία του Πάπα Λέοντος ΙΔ ́ που είχε κάποια έκπληξη αλλά κυρίως προσευχή. Σαν να ήξερε ότι έκανε τους δύο μεγάλους Λέοντες τον Μέγα και τον Αυγουστίνο παρόντες εκεί, στο πρόσωπό του  εκείνη τη στιγμή.

          Στα Γιαννιτσά η τοιχογραφία είναι πληρέστερη, πιο θαρραλέα θα μπορούσε να πει κανείς: οι έξι Πατέρες της Εκκλησίας, Λατίνοι και Ανατολικοί, συλλειτουργούν ήδη γύρω από το ένα βωμό: ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Βασίλειος, ο Αθανάσιος, ο Αμβρόσιος, ο Αυγουστίνος και ο Γρηγόριος ο Μέγας, και χωρίς κανένα δισταγμό λόγω της παρουσίας του Αυγουστίνου σε εκείνη την τοιχογραφία. Ο Καθεδρικός Ναός της Αγίας Τριάδας στην Αθήνα είναι πιο «νηφάλιος» σε εικονογραφική παρουσία, σαν να μην τόλμησε ακόμα... Σε κάθε περίπτωση, πάντα στην αψίδα του καθεδρικού ναού στην Αθήνα, αλλά σε μια από τις πλευρές της αψίδας βρίσκουμε επίσης τον Αυγουστίνο της Ιππώνας, τον Αθανάσιο, τον Εφραίμ της Νισίβης, τον Λέοντα τον Μέγα ως «συλλειτουργούντες εικόνες»... Δεν λέω κρυμμένο, αλλά σαν να περίμεναν εκείνη την ημέρα, που ο Κύριος θα μας το δώσει, για να είναι γύρω από το ένα θυσιαστήριο.

     Η εικονογραφία της Εξαρχίας μας σκόπιμα δεν λέει «τολμώ», αλλά σίγουρα προτείνει μια εικονογραφία πλήρους κοινωνίας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αυτή η εκκλησιολογική εικόνα «τόλμησε» να προτείνει ήδη στο αποστολικό ταξίδι του Λέοντος IΔ΄.

+π. Μανουέλ Νιν

Αποστολικός Έξαρχος

 

 

Icona del concilio di Nicea 325

La celebrazione dei 1700 anni del concilio di Nicea 325.

Un evento profetico.

           Quando stamane, un amico mi ha mandato il testo del libretto della celebrazione della preghiera ecumenica fatta quest’oggi a Nicea (Iznik) per la commemorazione dei 1700 anni del concilio ecumenico celebrato in quel luogo l’anno 325, alla presenza di papa Leone XIV e di numerosi patriarchi e capi di Chiese cristiane orientali, ospiti del patriarca ecumenico di Costantinopoli Bartolomeo I, ho vissuto per un attimo una visione quasi profetica. È durata un attimo, ma è stata bella ed appunto spero che questa celebrazione possa diventare proprio profetica, o se non altro venga messa in quel desiderio di tutti i cristiani “affinché siamo uno in Cristo”.

 

La celebrazione fatta negli scavi archeologici della basilica di San Neofito appunto a Nicea, ha radunato cristiani di diverse confessioni attorno direi a quei quattro pilastri su cui poggia -dovrebbe poggiare ed aver poggiato sempre- la vita di ogni Chiesa cristiana: il Vangelo, la preghiera, la carità ed infine -come l’acqua viva che sgorga dai tre primi pilastri- la concelebrazione attorno ai Santi Misteri. E la celebrazione odierna è stata sorretta già da tre di questi quattro pilastri: l’ascolto e l’accoglienza del Vangelo (Gv 17,21): “…che siano tutti uno; e come tu, o Padre, sei in me e io sono in te, anch'essi siano in noi, affinché il mondo creda che tu mi hai mandato”, che è la pericope letta e proclamata in questa celebrazione. Poi il Padrenostro, la preghiera insegnataci dal Signore recitata tutti insieme, preceduta dalla recitazione del Credo che è stato di nuovo oggi, come lo fu millesettecento anni fa, epifania di vera e propria comunione nella fede. In terzo luogo la carità, la fraternità tra i capi di queste Chiese che hanno sì una storia travagliata e non sempre pacifica neppure fraterna tra di loro, ma che per grazia del Signore in questi ultimi tempi, che forse non sono ancora gli ultimi, il Signore ha suscitato in essi un vero desiderio di autentica e rinnovata comunione tra di loro. Infine, l’unica concelebrazione attorno ai Santi Misteri; e questo non è il pilastro mancante, bensì possiamo dire il pilastro ancora in costruzione, i cui mattoni, uno dopo l’altro, sono la nostra preghiera, la nostra accoglienza dell’altro, la nostra carità, il nostro perdono veramente cristiano.

 

          Una celebrazione quella odierna, come lo fu il concilio di millesettecento anni fa, che è riuscita -e uso questo termine con tremore e quasi con pudore- a radunare cristiani di tutte le confessioni -cioè, come prima delle divisioni che sorgeranno dopo i due concili ecumenici del V secolo, appunto Efeso 431 e Calcedonia 451. Le presenze nella celebrazione a Nicea oggi sono significative e, lo ripeto ben convinto, anche profetiche: la storica pentarchia patriarcale di tradizione occidentale ed orientale, da Roma a Costantinopoli, ad Alessandria, ad Antiochia e fino a Gerusalemme. Assieme a vescovi dell’antichissima e venerabile Chiesa Assira, sorta dopo il concilio del 431 soprattutto a causa di fraintendimenti filologici ed anche ecclesiali, più che teologici o cristologici nella confessione dell’unica professione di fede. Assieme a patriarchi e vescovi delle Chiese ortodosse Siriaca, Copta, Armena, Etiopica, Malancarese, Chiese queste appunto sorte dopo il concilio del 451, anche esse segnate da questioni terminologiche che avrebbero dovuto non intaccare la comune professione di fede in Colui che si è incarnato dallo Spirito Santo nel seno della Vergine Maria e si è fatto uomo. Inoltre sono stati presenti anche alcuni dei patriarchi delle Chiese orientali cattoliche, quasi a preannunciare quella piena comunione, dono del Signore.

 

          Capi di Chiese cristiane radunati oggi assieme al papa Leone XIV, vescovo di Roma, la sede che presiede nella carità le altre Chiese cristiane, assieme al patriarca Bartolomeo I che, quasi come millesettecento anni fa, ha accolto oggi come padrone di casa i vescovi cristiani non più per discutere ma per riflettere sicuramente e soprattutto per pregare e pregare insieme, non più convocati da un potere del mondo ma da un Potere, una Forza che viene dall’alto.

 

          Nicea 2025 icona della piena comunione tra le Chiese cristiane? Sicuramente icona profetica di quella vera comunione tra le Chiese cristiane di Oriente e di Occidente. Un’icona che mi ha fatto sognare e sperare che in un futuro non troppo lontano, quando e come il Signore vorrà, tutti i cristiani possiamo poggiare sui quattro pilastri della vita ecclesiale, della vita cristiana secondo il Vangelo di Cristo. Un’icona che dovrebbe spingerci alla preghiera affinché tutte le Chiese cristiane, di tradizione ortodossa, di tradizione orientale cattolica e di tradizione latina continuiamo insieme, nella fede e nella speranza, e lasciando da parte qualsiasi remora del passato remoto o recente, a costruire, a mettere i mattoni mancanti in quel quarto pilastro che un giorno ci porterà a partecipare tutti dell’unico Corpo e Sangue di Cristo.

 +P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

La celebración del 1700 aniversario del Concilio de Nicea en 325.

Un acontecimiento profético.

 

          Esta mañana, cuando un amigo me envió el texto del folleto de la celebración de la oración ecuménica celebrada hoy en Nicea (Iznik) para conmemorar el 1700 aniversario del concilio ecuménico celebrado allí en el año 325, en presencia del Papa León XIV y numerosos patriarcas y jefes de Iglesias Cristianas Orientales, invitados del Patriarca Ecuménico de Constantinopla Bartolomé I, por un momento experimenté una visión casi profética. Duró un momento, pero fue hermoso y espero que esta celebración pueda llegar a ser verdaderamente profética, o al menos plasmarse en ese deseo de todos los cristianos "para que podamos ser uno en Cristo".

 

La celebración realizada en las excavaciones arqueológicas de la basílica de San Neófito en Nicea reunió a cristianos de diferentes confesiones alrededor de esos cuatro pilares sobre los que descansa la vida de toda Iglesia cristiana -debe descansar y siempre deberìa haber apoyado: el Evangelio, la oración, la caridad y finalmente —como el agua viva que fluye de los tres primeros pilares— la concelebración de los Santos Misterios. Y la celebración de hoy ya ha sido sostenida por tres de estos cuatro pilares: escuchar y acojer el Evangelio (Jn 17:21): "... que todos son uno; y así como tú, Padre, estás en mí y yo en ti, ellos también pueden estar en nosotros, para que el mundo crea que me has enviado", que es el pasaje que se ha leido y proclamado en esta celebración. Luego el Padre Nuestro, la oración que nos enseñó el Señor recitada todos juntos, precedida por la recitación del Credo que fue hoy, como fue hace mil setecientos años, una epifanía de verdadera comunión en la fe. En tercer lugar, la caridad y la fraternidad entre los líderes de estas Iglesias que han tenido una historia problemática y no siempre pacífica, ni siquiera fraterna entre ellos, pero que por la gracia del Señor en estos últimos tiempos, que quizás aún no sean los últimos, el Señor ha despertado en ellas un verdadero deseo de auténtica y renovada comunión. Finalmente, la única concelebración en torno a los Santos Misterios, y no como pilar que falta, sino podemos decir el pilar aún en construcción, cuyos ladrillos, uno tras otro, son nuestra oración, nuestra aceptación del otro, nuestra caridad, nuestro verdaderamente cristiano perdón.

 

          La celebración de hoy, como lo fue el concilio de hace mil setecientos años, ha logrado —y uso este término con temblor y casi pudor— reunir a cristianos de todas las confesiones, es decir, como antes de las divisiones que surgirán tras los dos concilios ecuménicos del siglo V, precisamente Éfeso 431 y Calcedonia 451. La presencia en la celebración de Nicea hoy es significativa y, repito con gran convicción, también profética: la histórica pentarquía patriarcal de la tradición occidental y oriental, desde Roma hasta Constantinopla, Alejandría, Antioquía y hasta Jerusalén. Junto con obispos de la antigua y venerable Iglesia Asiria, que surgió tras el Concilio de 431 principalmente por malentendidos filológicos e incluso eclesiales, más que por malentendidos teológicos o cristológicos en la confesión de la única profesión de fe. Junto con los patriarcas y obispos de las iglesias ortodoxas Siríaca, Copta, Armenia, Etíope y Malancar, iglesias que surgieron tras el Concilio de 451, también marcadas por cuestiones terminológicas que no deberían haber afectado a la profesión común de fe en Aquel que, se encarnó del Espíritu en el seno de la Virgen María y se hizo hombre. Además, algunos de los patriarcas de las Iglesias Católicas Orientales también estuvieron presentes, como si predijeran que la plena comunión era un don del Señor.

 

          Los jefes de las Iglesias cristianas se han reunido hoy junto con el Papa León XIV, obispo de Roma, la sede que preside en caridad a las demás Iglesias cristianas, junto con el patriarca Bartolomé I que, casi hace mil setecientos años, recibió hoy a los obispos cristianos como anfitrion ya no para discutir, sino para reflexionar con certeza y, sobre todo, para orar y rezar juntos, no reunidos por un poder del mundo, sino por un Poder, una Fuerza que viene de arriba.

          ¿Icono de Nicea 2025 de plena comunión entre las Iglesias cristianas? Sin duda, un icono profético de esa verdadera comunión entre las Iglesias cristianas de Oriente y Occidente. Un icono que me hizo soñar y esperar que, en un futuro no muy lejano, cuando y como el Señor lo quiera, todos los cristianos puedan descansar sobre los cuatro pilares de la vida eclesial, de la vida cristiana según el Evangelio de Cristo. Un icono que nos impulse a la oración para que todas las Iglesias cristianas, de tradición ortodoxa, de tradición católica oriental y latina, continúen juntas, en fe y esperanza, dejando de lado cualquier vacilación del pasado remoto o reciente, para construir, para poner los ladrillos que faltan en ese cuarto pilar que algún día nos llevará a todos a participar en el único Cuerpo y Sangre de Cristo.

 P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

Ο εορτασμός της 1700ης επετείου της Συνόδου της Νίκαιας 325

Ένα προφητικό γεγονός.

 

         Όταν δέχθηκα από έναν φίλο μου το κείμενο του φυλλαδίου του εορτασμού της οικουμενικής προσευχής που πραγματοποιήθηκε σήμερα στη Νίκαια (Ιζνίκ) για τον εορτασμό της 1700ης επετείου της Οικουμενικής Συνόδου που εορτάστηκε εκεί το έτος 325, παρουσία του Πάπα Λέοντα ΙΔ ́ και πολλών Πατριαρχών και αρχηγών των Ανατολικών Χριστιανικών Εκκλησιών, προσκεκλημένων του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίου Α',  βίωσα για μια στιγμή ένα σχεδόν προφητικό όραμα. Κράτησε μια στιγμή, αλλά ήταν όμορφη και ελπίζω ότι αυτή η γιορτή μπορεί να γίνει πραγματικά προφητική, ή τουλάχιστον να τεθεί σε αυτή την επιθυμία όλων των Χριστιανών «για να είμαστε ένα εν Χριστώ».

         Ο εορτασμός που πραγματοποιήθηκε στις αρχαιολογικές ανασκαφές της βασιλικής του Αγίου Νεοφύτου στη Νίκαια, συγκέντρωσε χριστιανούς διαφορετικών ομολογιών γύρω από αυτούς τους τέσσερις πυλώνες στους οποίους στηρίζεται η ζωή κάθε χριστιανικής Εκκλησίας - πρέπει να αναπαύεται και πρέπει πάντα να αναπαύεται: το Ευαγγέλιο, η προσευχή, η φιλανθρωπία και τέλος - όπως το ζωντανό νερό που ρέει από τους τρεις πρώτους πυλώνες - το συλλείτουργο γύρω από τα Άχραντα Μυστήρια. Και ο σημερινός εορτασμός έχει ήδη υποστηριχθεί από τρεις από αυτούς τους τέσσερις πυλώνες: την ακρόαση και την υποδοχή του Ευαγγελίου (Ιω. 17:21): «... ότι είναι όλοι ένα. και όπως εσύ, Πατέρα, είσαι ενωμένος μαζί μου και εγώ είμαι μέσα σου, μπορεί να είναι και αυτοί μέσα μας, για να πιστέψει ο κόσμος ότι εσύ με έστειλες», που είναι το απόσπασμα που διαβάζεται και διακηρύσσεται σε αυτή τη εορτή. Στη συνέχεια, η προσευχή του Κυρίου, η προσευχή που μας δίδαξε ο Κύριος απαγγέλθηκε από όλους μαζί, πριν από την απαγγελία του Συμβόλου της Πίστεως που ήταν και σήμερα, όπως ήταν πριν από χίλια επτακόσια χρόνια, μια θεοφάνεια αληθινής κοινωνίας στην πίστη. Τρίτον, η φιλανθρωπία, η αδελφοσύνη μεταξύ των αρχηγών αυτών των Εκκλησιών που έχουν μια ταραγμένη ιστορία και δεν είναι πάντα ειρηνικοί, ούτε καν αδελφικοί μεταξύ τους, αλλά που με τη χάρη του Κυρίου σε αυτούς τους τελευταίους καιρούς, που ίσως δεν είναι ακόμη οι τελευταίοι, ο Κύριος ξύπνησε μέσα τους μια αληθινή επιθυμία για αυθεντική και ανανεωμένη κοινωνία μεταξύ τους. Τέλος, το μοναδικό συλλείτουργο γύρω από τα Άχραντα Μυστήρια. Και αυτός δεν είναι ο πυλώνας που λείπει, αλλά μπορούμε να πούμε ο πυλώνας που είναι ακόμα υπό κατασκευή, του οποίου οι λίθοι, ο ένας μετά τον άλλον, είναι η προσευχή μας, η αποδοχή του άλλου, η φιλανθρωπία μας, η αληθινά χριστιανική μας συγχώρεση.

          Ο σημερινός εορτασμός, όπως και η σύνοδος πριν από χίλια επτακόσια χρόνια, έχει καταφέρει – και χρησιμοποιώ αυτόν τον όρο με τρόμο και σχεδόν σεμνότητα – να φέρει κοντά τους Χριστιανούς όλων των ομολογιών, δηλαδή όπως και πριν από τις διαιρέσεις που θα προκύψουν μετά τις δύο οικουμενικές συνόδους του πέμπτου αιώνα, ακριβώς την Έφεσο 431 και τη Χαλκηδόνα 451. Η παρουσία στον εορτασμό της Νίκαιας σήμερα είναι σημαντική και, επαναλαμβάνω με μεγάλη πεποίθηση, και προφητική: η ιστορική πατριαρχική πενταρχία της δυτικής και ανατολικής παράδοσης, από τη Ρώμη μέχρι την Κωνσταντινούπολη, την Αλεξάνδρεια, την Αντιόχεια και μέχρι τα Ιεροσόλυμα. Μαζί με τους επισκόπους της αρχαίας και σεβάσμιας Ασσυριακής Εκκλησίας, που προέκυψε μετά τη Σύνοδο του 431 κυρίως λόγω φιλολογικών και ακόμη και εκκλησιαστικών παρεξηγήσεων, παρά θεολογικών ή χριστολογικών παρεξηγήσεων στην ομολογία της μίας ομολογίας πίστης. Μαζί με τους πατριάρχες και τους επισκόπους της Συριακής, της Κοπτικής, της Αρμενικής, της Αιθιοπικής, της Μαλανκαρίας Ορθόδοξης Εκκλησίας, αυτές οι Εκκλησίες προέκυψαν μετά τη Σύνοδο του 451, που χαρακτηρίστηκαν επίσης από ορολογικά ζητήματα που δεν έπρεπε να επηρεάσουν την κοινή ομολογία πίστης σε Εκείνον που, ενσαρκωμένος από το Άγιο Πνεύμα και την Παρθένο Μαρία, ενσαρκώθηκε και έγινε άνθρωπος. Επιπλέον, μερικοί από τους πατριάρχες των Ανατολικών Καθολικών Εκκλησιών ήταν επίσης παρόντες, σαν να προμήνυαν αυτή την πλήρη κοινωνία, δώρο του Κυρίου.

          Οι Αρχηγοί των Χριστιανικών Εκκλησιών συγκεντρώθηκαν σήμερα μαζί με τον Πάπα Λέοντα ΙΔ ́, Επίσκοπο Ρώμης, την έδρα που προεδρεύει με φιλανθρωπία των άλλων Χριστιανικών Εκκλησιών, μαζί με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο Α ́, ο οποίος, σχεδόν πριν από χίλια επτακόσια χρόνια, καλωσόρισε τους χριστιανούς επισκόπους ως οικοδεσπότης σήμερα όχι πλέον για να συζητήσει αλλά για να σκεφτεί σίγουρα και πάνω απ' όλα να προσευχηθεί και να προσευχηθεί μαζί τους.  Δεν καλείται πλέον από μια δύναμη του κόσμου αλλά από μια Δύναμη, μια Δύναμη που έρχεται από ψηλά.

          Νίκαια 2025 εικόνα πλήρους κοινωνίας μεταξύ των Χριστιανικών Εκκλησιών; Σίγουρα μια προφητική εικόνα αυτής της αληθινής κοινωνίας μεταξύ των Χριστιανικών Εκκλησιών Ανατολής και Δύσης. Μια εικόνα που με έκανε να ονειρεύομαι και να ελπίζω ότι στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον, όταν και όπως θέλει ο Κύριος, όλοι οι Χριστιανοί μπορούν να αναπαυθούν στους τέσσερις πυλώνες της εκκλησιαστικής ζωής, της χριστιανικής ζωής σύμφωνα με το Ευαγγέλιο του Χριστού. Μια εικόνα που θα πρέπει να μας παρακινήσει να προσευχηθούμε ώστε όλες οι χριστιανικές Εκκλησίες, της Ορθόδοξης παράδοσης, της Ανατολικής Καθολικής παράδοσης και της Λατινικής παράδοσης, να συνεχίσουν μαζί, με πίστη και ελπίδα, και αφήνοντας κατά μέρος κάθε δισταγμό του μακρινού ή πρόσφατου παρελθόντος, να χτίσουν, να βάλουν τους λίθους που λείπουν σε αυτόν τον τέταρτο πυλώνα που μια μέρα θα μας οδηγήσει όλους να συμμετάσχουμε στο ένα Σώμα και Αίμα του Χριστού.

 +Π. Μανουέλ Νιν

Αποστολικός Έξαρχος