Profeta Davide

Cattedrale della Santissima Trinità / Atene

 

È il Signore che fa cantare in noi la somiglianza con Lui

Breve riflessione sui Salmi nella vita cristiana

 

         Il contatto quotidiano dei monaci, e di tutti i cristiani con il Salterio mi ha portato, già da parecchio tempo, a riflettere un po’ su questo nostro -se mi si permette l’immagine- “strumento di lavoro” che sono i salmi, il Salterio, il Davide come viene chiamato dalle Chiese di tradizione siriaca. E la lettura in questi ultimi giorni di una bella intervista rilasciata dal vescovo-monaco norvegese Erick Varden ocso alla Fraternità di Comunione e Liberazione, mi ha riportato, forse in modo indiretto, a riflettere ancora sul Salterio e sul ruolo che esso ha nella nostra vita cristiana.

Nell’intervista citata, il vescovo Varden risponde alle domande del giornalista a proposito del suo recentissimo libro “Chastity: reconciliation of the sense”, bellissima e profonda riflessione su un tema molto attuale ed importante, libro che è in procinto di essere tradotto in diverse lingue. In una delle sue risposte il vescovo afferma: “Il desiderio è l’espressione del nostro essere stati fatti da Dio. È qualcosa di intrinseco alla natura umana. Siamo abitati da un’eco, una chiamata. È il Signore che fa cantare in noi la somiglianza con Lui”. Ed è l’ultima frase che ha attirato specialmente la mia attenzione e mi ha portato a chiedermi sul come e il dove il Signore fa cantare in noi la somiglianza con Lui?

Qualcuno potrebbe dirmi che quella del vescovo norvegese è soltanto un’immagine poetica; certamente, ma aggiungo io: di poesia teologica si tratta. Per questo mi sono chiesto: come e dove avviene per noi questo fatto di salvezza, presentato dal vescovo trappista con l’immagine teologica e poetica del “far cantare in noi la somiglianza con Lui”. Sicuramente avviene nel nostro quotidiano vivere come cristiani, seguendo Cristo ed il suo Vangelo, nella Chiesa, accogliendolo in noi per mezzo dei sacramenti, attraverso l’ascolto della Sua Parola, nei i fratelli. Così viene rinnovata, ricreata in noi la nostra somiglianza con il Signore. Ma mi è venuto quasi naturale pensare che è anche e direi specialmente nei salmi, cioè nella nostra preghiera con i salmi, dove il Signore fa “cantare in noi la nostra somiglianza con Lui”. Perché è nei salmi e per mezzo dei salmi dove Cristo prega in noi ed è pregato da noi, riprendendo l’immagine agostiniana applicata alla nostra preghiera cristiana.

Potrebbe sembrare una forzatura l’applicare al Salterio le parole poetiche del vescovo norvegese. Forse sì, ma anche se fosse, mi sembra che rimaniamo sempre nel contesto del linguaggio poetico usato dai salmi, dai Padri della Chiesa, dalle liturgie cristiane… fino alle parole del vescovo Erick. Inoltre, nel cammino quaresimale che abbiamo iniziato, specialmente nella tradizione bizantina ci troviamo con una presenza dei salmi molto più corposa che in altri periodi dell’anno liturgico, come se la Chiesa volesse confidarci alla guida di questo compagno di cammino che è il Salterio e per mezzo suo e in esso è Cristo stesso, che ci accompagna nel nostro camminare / salire con Lui verso Gerusalemme.

Quella usata dal vescovo monaco trappista è certamente un’immagine poetica, e come tale mi è venuto in mente, ripeto, di pensare subito ai salmi, queste antiche preghiere ebraiche, che Cristo stesso ed i suoi discepoli hanno ed abbiamo accolto come cristiane; che noi fedeli cristiani, monaci, laici, sacerdoti…, abbiamo in mano ed in bocca ogni giorno della nostra vita. Sono i salmi, pregati dai cristiani individualmente o in comunità, sempre nella e come Chiesa, dove il Signore fa cantare / manifesta / mette in evidenza / ricrea la nostra somiglianza con Lui. I salmi pregati a Cristo e da Cristo stesso, in noi diventano l’epifania, l’incarnazione della nostra somiglianza con il Signore, diventano il luogo, il sacramento, dove Lui prega in noi e dove noi lo preghiamo, il luogo dove ci scopriamo da lui amati, redenti e salvati.

Addirittura, possiamo dire che i Salmi cantano / manifestano in noi la Sua immagine con cui siamo stati creati e che mai abbiamo perso, e allo stesso tempo gli stessi salmi fanno ricreare e riapparire in noi la somiglianza con Lui perduta a causa del peccato e, appunto ricreata dalla Sua voce presente nei salmi, e la Sua presenza in noi nella vita della Chiesa, nei sacramenti, nei fratelli.

I salmi, il Salterio, il Davide, pregati da noi cristiani, diventano il sacramento della nostra piena configurazione con il Signore. E come avviene questo? Per ché avviene? Perché Lui li ha pregati questi vetusti e venerandi poemi e preghiere; il Signore li ha fatti suoi e ce li ha consegnati dalla sua croce. Perché i cristiani, la Chiesa, dai primi respiri con lo Spirito Santo dopo la Pentecoste li ha accolti e pregati. Perché gli apostoli ed i primi martiri li hanno sentiti propri. Perché i monaci ne hanno fatto il loro alimento quotidiano. Perché fino ai nostri giorni le Chiese cristiane di Oriente e di Occidente ne hanno fatto e ne fanno l’altare della loro lode continua e la palestra della loro lotta quotidiana. Perché essi furono e sono tuttora voce e sacramento dell’incontro con il Signore, con i fratelli, con la Chiesa stessa.

I salmi, il Salterio, il Davide… con la sua bellezza e la sua profondità, con la sua dolcezza e la sua amarezza, con le sue parole tante volte di consolazione e tante altre anche taglienti come una spada a doppio taglio, belle e allo stesso tempo incisive, dure, difficili, addirittura qualche volta quasi incomprensibili, che mai però, assolutamente mai dovremo lasciare da parte come inaccettabili. Il Salterio è stato accettato dalle Chiese Cristiane così come è e per intero, nella sua unità letteraria, teologica e spirituale, e mai mutilo o a scelta, affinché sempre -seguendo san Benedetto- …mens nostra concordet voci nostrae…, la nostra mente sia concorde alla Parola che ci viene data come alimento, come forza, come sostegno. Non scegliamo noi le parole, è il Signore che ce le dà, ce le mette in bocca affinché scendano al nostro cuore, al nostro stesso vivere cristiano.

Dall’inizio, dal nostro stesso battesimo il Salterio diventa la guida ed il compagno per il nostro cammino cristiano con Colui che con noi cammina per tutti i giorni fino alla fine della nostra vita: “Beato l’uomo… Lodate Dio nei suoi santi”. Colui che: “…veglia sul nostro cammino…, perché Lui è il Figlio generato dal Padre…, …che ci libera dalle angosce…, perché è il nostro pastore che ci rinfranca, ci guida…, a cui acclamiamo con parole e voci di gioia e di lode…, perché in Lui possiamo chiedere che il male sia annientato, sia sconfitto…, perché Lui è la roccia contro cui possiamo sbattere fiduciosi tutte le nostre miserie, piccole e grandi, tutti i nostri peccati…, e così con fede e speranza lodarlo e ringraziarlo per tutte le sue opere, nei suoi santi che gli furono e gli sono graditi”.

Questo cammino con il Salterio, con il Davide -mi piace questa quasi personificazione che ne fa la tradizione siriaca-, questo cammino con Cristo stesso, non sempre sarà facile. I salmi sono preghiere poetiche che usano un linguaggio molto spesso simbolico, con delle immagini belle ed anche vivaci -e molto delle volte!-, servendosi anche di parole ed espressioni di una difficoltà che delle volte può apparire scioccante ad una prima lettura. Poesia, immagini, simboli, durezza e forse pietre di inciampo, che vanno lette ed accolte sempre in quella lettura cristologica e cristiana dei salmi, che ne hanno fatto i Padri della Chiesa, che ne hanno fatto e ne fanno le Chiese cristiane di Oriente e di Occidente nella loro liturgia fino ai nostri giorni, in quella lettura evangelica e cristiana del Salterio il cui Maestro e Compagno di cammino è lo stesso Cristo Signore.

Accostiamoci al Salterio, custodiamo il Davide nelle nostre mani e nel nostro cuore, nelle nostre labbra e nella nostra preghiera, -e mi servo, applicandole al Salterio, delle parole del maestro e amico Paolo Bettiolo, studioso contemporaneo della tradizione delle Chiese siriache- che di fronte ai testi delle volte non facili di Isacco di Ninive, un autore cristiano siriaco del VII secolo, esorta il lettore a: “…leggerlo nella semplicità evangelica, nella preghiera, esplorando quel che si comprende, serbando pazientemente quel che è oscuro, tornando alle sue parole con dolce insistenza…”. Il Salterio accolto e vissuto nella quotidianità della nostra vita cristiana deve essere questo amico, questo compagno di cammino che va letto “…nella semplicità evangelica, nella preghiera, esplorando quel che si comprende, serbando pazientemente quel che è oscuro, tornando alle sue parole con dolce insistenza…”.

I salmi, il Salterio, il Davide…, il Cristo stesso -oso chiamarlo così anche questo libro- che canta e da noi è cantato in queste antiche e sempre vive preghiere dei cristiani. Perché nei salmi, in essi -e riprendo le parole del vescovo monaco norvegese citato all’inizio- “…è il Signore che fa cantare in noi la somiglianza con Lui”.

 +P. Manuel Nin

            Esarca Apostolico

 Είναι ο Κύριος που μας κάνει να τραγουδάμε την ομοιότητά Του

Μια σύντομη σκέψη για τους ψαλμούς στη χριστιανική ζωή

 

         Η καθημερινή επαφή των μοναχών, αλλά και όλων των χριστιανών, με το Ψαλτήρι με οδήγησε, εδώ και αρκετό καιρό, να προβληματιστώ λίγο περισσότερο γι' αυτό το «όργανο εργασίας» μας, αν μου επιτρέπεται η εικόνα, που είναι οι Ψαλμοί, το Ψαλτήρι, ο Δαβίδ όπως τον αποκαλούν οι Εκκλησίες της συριακής παράδοσης. Και διαβάζοντας τις τελευταίες ημέρες μια όμορφη συνέντευξη που έδωσε ο Νορβηγός επίσκοπος-μοναχός Erick Varten  για την «Αδελφότητα της Κοινωνίας και της Απελευθέρωσης», με επανέφερε, ίσως έμμεσα, στο θέμα του Ψαλτηρίου.

 

Στην προαναφερθείσα συνέντευξη, ο επίσκοπος Varten απαντά στις ερωτήσεις του δημοσιογράφου σχετικά με το πολύ πρόσφατο βιβλίο του «Αγνότητα: συμφιλίωση των αισθήσεων», έναν όμορφο και βαθύ προβληματισμό πάνω σε ένα πολύ επίκαιρο και σημαντικό θέμα, ένα βιβλίο που πρόκειται να μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Σε μία από τις απαντήσεις του, ο επίσκοπος δηλώνει: «Η επιθυμία είναι η έκφραση ότι έχουμε δημιουργηθεί από τον Θεό. Είναι κάτι εγγενές στην ανθρώπινη φύση. Μας κατοικεί μια ηχώ, ένα κάλεσμα. Είναι ο Κύριος που μας κάνει να τραγουδάμε για την ομοιότητά Του». Και είναι η τελευταία φράση που τράβηξε ιδιαίτερα την προσοχή μου και με έκανε να αναρωτηθώ πώς και πού μας κάνει ο Κύριος να τραγουδάμε την ομοιότητά Του;

 

Κάποιος θα μπορούσε να μου πει ότι ο Νορβηγός επίσκοπος είναι σίγουρα μια ποιητική εικόνα, αλλά θα προσέθετα θεολογική ποίηση. Γι' αυτό αναρωτήθηκα: πώς και πού γίνεται αυτό το γεγονός της σωτηρίας για μας;, έτσι όπως μας το παρουσιάζει ο Τραπιστής επίσκοπος με τη θεολογική και ποιητική εικόνα «κάνοντάς μας να ψάλλουμε καθ' ομοίωσίν Του». Ασφαλώς συμβαίνει στην καθημερινή μας ζωή ως Χριστιανοί, ακολουθώντας τον Χριστό και το Ευαγγέλιό του, μέσα στην Εκκλησία, καλωσορίζοντας μέσα μας μέσω των μυστηρίων, ακούγοντας τον Λόγο Του, μέσω των αδελφών μας, να ανανεώνει μέσα μας την ομοίωσή μας με τον Κύριο. Και μου ήρθε σχεδόν φυσικά η σκέψη ότι αυτό γίνεται μέσα από τους ψαλμούς, δηλαδή στην προσευχή μας με τους ψαλμούς, όπου ο Κύριος μας κάνει να τραγουδάμε την ομοίωσή μας σε Αυτόν. Είναι στους ψαλμούς όπου ο Χριστός προσεύχεται μέσα μας και προσεύχεται από εμάς, υιοθετώντας την αυγουστίνεια εικόνα που εφαρμόζεται στη χριστιανική μας προσευχή.

 

Ίσως φαίνεται υπερβολικό να εφαρμόσουμε τα ποιητικά λόγια του Νορβηγού επισκόπου στο Ψαλτήρι. Ίσως ναι, αλλά ακόμα και αυτό να συμβαίνει, μου φαίνεται ότι παραμένουμε πάντα στο πλαίσιο της ποιητικής γλώσσας που χρησιμοποιούν οι ψαλμοί, οι Πατέρες της Εκκλησίας, οι χριστιανικές λειτουργίες... μέχρι τα λόγια του Επισκόπου Erick.

Επιπλέον, στο ταξίδι της Σαρακοστής που έχουμε ήδη αρχίσει, ιδιαίτερα στη βυζαντινή παράδοση, βρισκόμαστε με μια πολύ πιο ουσιαστική παρουσία των ψαλμών από ό, τι σε άλλες εποχές του λειτουργικού έτους, σαν να ήθελε η Εκκλησία να μας εμπιστευτεί την καθοδήγηση αυτού του συνοδοιπόρου στο ταξίδι που είναι ο Δαβίδ και μέσω αυτού ο ίδιος ο Χριστός, στο ταξίδι/ανάβασή μας μαζί του στα Ιεροσόλυμα.

 

Αυτή που χρησιμοποίησε ο Τραπιστής επίσκοπος είναι σίγουρα μια ποιητική εικόνα, και ως τέτοια μου ήρθε στο μυαλό, επαναλαμβάνω, να σκεφτώ αμέσως τους ψαλμούς, αυτές τις αρχαίες, εβραϊκές προσευχές που ο ίδιος ο Χριστός και οι μαθητές του έχουν αποδεχθεί ως χριστιανικούς, που εμείς οι χριστιανοί ή μοναχοί που είμαστε, έχουμε στα χέρια μας και στο στόμα μας κάθε μέρα της ζωής μας. Είναι οι ψαλμοί, που προσεύχονται οι χριστιανοί ατομικά ή σε κοινότητα, πάντα μέσα και ως Εκκλησία, όπου ο Κύριος μας κάνει να τραγουδάμε/φανερώνουμε/τονίζουμε/αναδημιουργούμε την ομοιότητά μας με Εκείνον. Οι ψαλμοί που προσευχόμαστε στον Χριστό και από τον ίδιο τον Χριστό, μέσα μας γίνονται η ενσάρκωση της ομοίωσής μας με τον Κύριο, γίνονται ο τόπος, το μυστήριο, όπου προσεύχεται μέσα μας και όπου προσευχόμαστε σε αυτόν, ο τόπος όπου ανακαλύπτουμε ότι αγαπιόμαστε, λυτρωνόμαστε και σωζόμαστε από αυτόν.

 

Πράγματι, μπορούμε να πούμε ότι οι Ψαλμοί ψάλλουν/φανερώνουν μέσα μας την εικόνα Εκείνου με τον οποίο δημιουργηθήκαμε και τον οποίο ποτέ δεν χάσαμε, και ταυτόχρονα οι ίδιοι Ψαλμοί μας κάνουν να αναδημιουργήσουμε και να επανεμφανίσουμε μέσα μας την ομοιότητα με Αυτόν που χάθηκε εξαιτίας της αμαρτίας και, ακριβώς αναδημιουργείται από  τη φωνή Του που υπάρχει στους ψαλμούς, και  την παρουσία Του μέσα μας στη ζωή της Εκκλησίας,  στα μυστήρια, στους αδελφούς και τις αδελφές μας.

 

Οι Ψαλμοί, το Ψαλτήρι, ο Δαβίδ, που προσευχόμαστε εμείς οι Χριστιανοί, γίνονται το μυστήριο της πλήρους διαμόρφωσής μας με τον Κύριο. Και πώς συμβαίνει αυτό; Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή προσευχήθηκε με αυτά τα αρχαία και σεβάσμια ποιήματα και προσευχές. Ο Κύριος τα έκανε δικά του και μας τα παρέδωσε από τον σταυρό του. Γιατί οι χριστιανοί, η Εκκλησία, από τις πρώτες ανάσες με το Άγιο Πνεύμα μετά την Πεντηκοστή, τους καλωσόρισε και τους προσευχήθηκε. Επειδή οι απόστολοι και οι πρώτοι μάρτυρες τους ένιωθαν σαν δικούς τους. Επειδή οι μοναχοί το έχουν κάνει καθημερινή τους τροφή. Γιατί μέχρι τις μέρες μας οι χριστιανικές Εκκλησίες Ανατολής και Δύσεως το έκαναν και συνεχίζουν να το κάνουν το θυσιαστήριο της συνεχούς δοξολογίας τους και το πεδίο εκπαίδευσης του καθημερινού τους αγώνα. Γιατί ήταν και είναι η φωνή και το μυστήριο της συνάντησης με τον Κύριο, με τους αδελφούς και τις αδελφές μας, με την ίδια την Εκκλησία.

 

Οι Ψαλμοί, το Ψαλτήρι, ο Δαβίδ... με την ομορφιά και το βάθος της, με τη γλυκύτητά της και την πίκρα της, με τα λόγια της που συχνά είναι παρηγορητικά και πολλά άλλα κοφτερά σαν δίκοπο μαχαίρι, όμορφα και ταυτόχρονα διεισδυτικά, σκληρά, δύσκολα, ακόμη και σχεδόν ακατανόητα, τα οποία δεν πρέπει ποτέ, απολύτως ποτέ να αφήσουμε στην άκρη ως απαράδεκτα. Από την αρχή, σχεδόν από το βάπτισμά μας, το Ψαλτήρι γίνεται οδηγός και συνοδοιπόρος της χριστιανικής μας πορείας με Εκείνον που βαδίζει μαζί μας καθημερινά μέχρι το τέλος της ζωής μας. Αυτός που: «... πρόσεχε την πορεία μας..., γιατί είναι ο Υιός που γεννήθηκε από τον Πατέρα..., ... που μας ελευθερώνει από την αγωνία..., γιατί είναι ο ποιμένας μας που μας αναζωογονεί, μας οδηγεί..., στον οποίο επαινούμε με λόγια και φωνές χαράς και επαίνου..., ώστε σε αυτόν να ζητήσουμε να εκμηδενιστεί το κακό, να νικηθεί..., γιατί είναι ο βράχος πάνω στον οποίο μπορούμε με σιγουριά να νικήσουμε όλες τις δυστυχίες μας, μικρές και μεγάλες,  όλες τις αμαρτίες μας..., και έτσι με πίστη και ελπίδα να τον δοξάσουμε και να τον ευχαριστήσουμε για όλα τα έργα του, στους αγίους του που τον ευαρέστησαν και τον ευαρεστούν».

 

Αυτό το ταξίδι με το Ψαλτήρι, με τον Δαβίδ – μου αρέσει αυτή η σχεδόν προσωποποίηση που κάνει η συριακή παράδοση – δεν θα είναι πάντα εύκολο. Οι ψαλμοί είναι ποιητικές προσευχές που χρησιμοποιούν μια πολύ συχνά συμβολική γλώσσα, με όμορφες και ακόμη και ζωντανές εικόνες - και πολύ συχνά -, χρησιμοποιώντας επίσης λέξεις και εκφράσεις δυσκολίας που μερικές φορές μπορεί να φαίνονται συγκλονιστικές στην πρώτη ανάγνωση. Ποίηση, εικόνες, σύμβολα, σκληρότητα και ίσως εμπόδια, τα οποία πρέπει πάντοτε να διαβάζονται και να γίνονται αποδεκτά σε εκείνο το χριστολογικό και χριστιανικό ανάγνωσμα των Ψαλμών, που τους έκαναν οι Πατέρες της Εκκλησίας, οι οποίοι το έκαναν και συνεχίζουν να το κάνουν από τις χριστιανικές Εκκλησίες της Ανατολής και της Δύσης στη λειτουργία τους μέχρι τις μέρες μας, σε εκείνο το ευαγγελικό και χριστιανικό ανάγνωσμα του Ψαλτηρίου, του οποίου Δάσκαλος και Συνοδοιπόρος στο ταξίδι είναι ο ίδιος ο Χριστός.

 

Ας πλησιάσουμε το Ψαλτήρι, ας κρατήσουμε τον Δαβίδ στα χέρια μας και στην καρδιά μας, στα χείλη μας και στις προσευχές μας – και χρησιμοποιώ, εφαρμόζοντας τα στο Ψαλτήρι, τα λόγια του Paolo Bettiolo, ενός σύγχρονου μελετητή της παράδοσης των Συριακών Εκκλησιών – ο οποίος, μπροστά στα κείμενα των δύσκολων καιρών του Ισαάκ της Νινευή, ενός Σύριου χριστιανού συγγραφέα του έβδομου αιώνα,  προτρέπει τον αναγνώστη: «...Να τον διαβάσω με ευαγγελική απλότητα, με προσευχή, εξερευνώντας ό,τι είναι κατανοητό, διατηρώντας υπομονετικά ό,τι είναι σκοτεινό, επιστρέφοντας στα λόγια του με γλυκιά επιμονή.". Το Ψαλτήρι που λάβαμε και βιώσαμε στην καθημερινότητα της χριστιανικής μας ζωής πρέπει να είναι αυτός ο φίλος, αυτός ο σύντροφος στο ταξίδι που πρέπει να διαβαστεί «...Με ευαγγελική απλότητα, με προσευχή, εξερευνώντας ό,τι είναι κατανοητό, διατηρώντας υπομονετικά ό,τι είναι σκοτεινό, επιστρέφοντας στα λόγια του με γλυκιά επιμονή.".

 

Οι ψαλμοί, το Ψαλτήρι, ο Δαβίδ..., ο ίδιος ο Χριστός  – τολμώ να πω και αυτό το βιβλίο – που ψάλλει και ψάλλεται από εμάς σε αυτές τις αρχαίες και πάντα ζωντανές προσευχές των χριστιανών. Γιατί στους ψαλμούς, σ' αυτούς –και επαναλαμβάνω τα λόγια του Νορβηγού μοναχού επισκόπου που παρατέθηκε στην αρχή– «...Είναι ο Κύριος που μας κάνει να τραγουδάμε την ομοίωσή Του».

 

+P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

 

 

Sant'Efrem

Seminario di Nyíregyháza

Lettera pastorale per la Quaresima 2024.

…crocifissi insieme a Colui che per noi è stato crocifisso…

 Carissimi,

Un sacerdote qualche giorno fa mi chiedeva cosa dovesse dire ai suoi fedeli per preparare loro al grande digiuno della Quaresima, cosa poteva dire loro su questo tema importante nella vita cristiana di ogni giorno, ma soprattutto nel periodo che stiamo per iniziare, cioè la “Grande Quaresima”. Ho risposto a questo amico sacerdote che dei bei trattati sul ruolo e l’importanza del digiuno nella vita cristiana ne trovavamo, dai Padri della Chiesa fino agli autori spirituali dei nostri giorni, e gli ho spiegato come cercavo di preparare i seminaristi del Pontificio Collegio Greco ogni anno all’inizio della Quaresima durante gli anni del mio rettorato a Roma, ed è anche quello che vi propongo a voi, sacerdoti e fedeli del nostro Esarcato Apostolico tuttora oggi. Proponevo allora ai seminaristi -e propongo ad ognuno di voi- di osservare un digiuno diciamo più stretto durante la prima settimana della Quaresima, e poi di farlo anche almeno i giorni mercoledì e venerdì di ogni settimana quaresimale, in concomitanza con la celebrazione della Liturgia dei Doni Presantificati. E allora, ed oggi, insistevo, inoltre, sulla necessità sì del digiuno dal cibo e dalla bevanda, ma soprattutto del digiuno dalle vane parole, da quelle parole e forse gesti che possono ferire e fare del male all’altro, al fratello, e a tutta la comunità ecclesiale. In fondo, chiedevo allora ai seminaristi, ed anche oggi a tutti voi, di digiunare dal cibo certamente, ma anche e soprattutto da tante cose superflue, vuote, e da tante parole che sono vuote in se stesse e creano vuoto e lontananza con gli altri, e magari feriscono il fratello; e soprattutto chiedevo loro di mai, assolutamente mai, digiunare dal Vangelo.

E continuo a proporre anche oggi a tutti voi, questo Apoftegma dei Padri del deserto, un testo antico ed attuale, un testo veramente evangelico: "Il diavolo apparve a un monaco e gli chiese: a cosa serve la tua vita? Che fai di buono? Rispose il monaco: veglio in preghiera tutta la notte senza dormire, tre volte alla settimana. Il diavolo gli rispose: Noi diavoli non dormiamo mai! Che altro fai? proseguì il diavolo. Rispose il monaco: digiuno senza mangiare niente, tre giorni alla settimana. Il diavolo gli rispose: noi diavoli non mangiamo mai! Che altro fai? chiese ancora il diavolo. E il monaco gli disse: se mi schiaffeggiano in una guancia, porgo l'altra... E il diavolo se ne andò dicendo: hai vinto tu!".

Un apoftegma il cui filone evangelico ritroviamo anche in uno dei tropari del mattutino della settimana dei Latticini: “Digiunando dai cibi, anima mia, senza purificarti dalle passioni, invano ti rallegri per l’astinenza, perché se essa non diviene per te occasione di correzione, sei in odio a Dio come menzognera e ti rendi simile ai perfidi demoni che non si cibano mai. Non rendere dunque inutile il digiuno peccando, ma rimani irremovibile sotto gli impulsi sregolati, facendo conto di stare presso il Salvatore crocifisso, o meglio di essere crocifissa insieme a colui che per te è stato crocifisso, gridando a lui: Ricòrdati di me Signore, quando verrai nel tuo regno”.

Il tropario ci mette in guardia contro la menzogna in cui si potrebbe, potremmo cadere, anche dietro pratiche ascetiche in se stesse buone ed anche utili: cioè il pericolo di digiunare dal cibo ma non cercare -non chiedere al Signore- di avere un cuore puro, un cuore nuovo, un cuore ricreato e redento da Lui. Il tropario sottolinea ancora ciò che è lo scopo -uno degli scopi- della Quaresima; il testo dice infatti: stare presso il Salvatore crocifisso, o meglio di essere crocifissa insieme a colui che per te è stato crocifisso. La Quaresima ci porterà alla Pasqua, ci riporterà al paradiso, cioè ci ritornerà -dovrebbe riportarci- a Gesù Cristo, risorto, vincitore del peccato e della morte.

 Nel nostro camminare con Cristo, assieme ed accanto a Lui, come Chiesa, come comunità cristiana, siamo arrivati alle porte della Grande Quaresima, e la stessa Chiesa, che è stata ed è sempre una grande pedagoga, ci propone un cammino di conversione e di digiuno, di astinenza, di preghiera e di elemosina. In questo periodo, attraverso l’ascesi, cioè l’impego ed il lavoro che gratuitamente e dentro delle nostre possibilità, nella Chiesa, offriamo al Signore, è il segno di quello che, nella nostra povertà, piccolezza e debolezza, possiamo dare al Signore. Senza dimenticare mai che il nostro cammino quaresimale deve essere segnato o piuttosto fondato sul Vangelo di Cristo.

 

E preparando queste righe per il periodo della Grande Quaresima, e proseguendo la mia lettura dell’opera del Padre della Chiesa Siriaca Dadisho Qatraya, ho trovato il testo che segue e che vi condivido, sicuro che la parola di questo Padre della Chiesa siriaca sarà per tutti noi aiuto e beneficio.

      Dadisho Qatraya. “Commento al Paradiso dei Padri II,36. Sul digiuno, l’astinenza e gli altri lavori ascetici”.

        I fratelli chiesero: “Come mai la lotta dei demoni contro i monaci e contro gli altri cristiani diventa più aspra durante la Grande Quaresima, più dagli altri giorni dell’anno?

        Dadisho rispose: “Per tre ragioni. La prima perché il Calunniatore lottò contro nostro Signore durante la Quaresima, ma nostro Signore lo vinse e ci concesse di vincere anche noi. Per questo, il Calunniatore, furioso e pieno di colera, ci opprime di più durante la Quaresima perché, forse, nei deboli tra di noi che sono vinti da lui trovi una certa consolazione invece della disfatta che subì da parte di nostro Signore al tempo del suo digiuno. La seconda ragione è questa. Durante i giorni santi della Quaresima i cristiani si apprestano e si preparano ai combattimenti contro le passioni e all’astinenza dei desideri. Per questo in questi giorni i diavoli ci affliggono nella lotta in modo più intenso. La terza ragione è questa. Durante la grande Quaresima, una forza più grande di grazia è data ovunque a tutti i cristiani da parte di nostro Signore, per poter adempiere ai doveri della santa Quaresima. Per questo i demoni ci combattono con più forza e ferocia nei giorni di Quaresima. Perché è un’abitudine tra i demoni: cioè combattere i forti con forza. Quindi più noi riceviamo la forza, più loro si accaniscono contro di noi”.

        Il testo di Dadisho Qatraya, soprattutto nella prima e terza delle risposte mi ha fatto pensare alla nostra Quaresima, cioè celebriamo e viviamo in modo intenso ed speciale questo periodo di quaranta giorni perché in esso celebriamo e viviamo la vittoria di Cristo stesso contro il diavolo, contro il Calunniatore, contro il male: “…perché il Calunniatore lottò contro nostro Signore durante la Quaresima, ma nostro Signore lo vinse e ci concesse di vincere anche noi…”. Inoltre, perché anche noi in questo periodo riceviamo ed accogliamo: “…una forza più grande di grazia…, …data ovunque a tutti i cristiani da parte di nostro Signore, per poter adempiere ai doveri della santa Quaresima”.

         La Quaresima quindi come un periodo di grazia, un periodo in cui, con le rinunce che offriamo al Signore stesso, dobbiamo soprattutto accogliere il dono della Sua grazia. Pregare di più, o con più insistenza e fervore certamente; rinunciare a tante cose forse superficiali per vivere con semplicità e sobrietà, per vivere il Vangelo; e soprattutto aprire il nostro cuore ad accogliere “…una forza più grande di grazia…, …data ovunque a tutti i cristiani da parte di nostro Signore”.

        Quindi vi propongo di vivere questo periodo della Grande Quaresima che ci apprestiamo ad iniziare soprattutto come un periodo di accoglienza, di misericordia, da parte del Signore e da parte degli altri. Digiunando da cibo, da bevanda, digiunando da vane parole, da parole vuote e che creano vuoto, che non creano comunione.

         Colgo l’occasione di questa Lettera Pastorale della Quaresima per comunicare ai sacerdoti delle tre comunità dell’Esarcato, greci, ucraini e caldei, ed in vista ai loro orari e programmi per la Settimana Santa, che voglio che il Grande Giovedì in mattinata, celebriamo tutti insieme la Divina Liturgia di San Basilio. I sacerdoti delle tre comunità adattino i loro orari per concelebrare tutti con me questa Divina Liturgia. Il vespro nella Cattedrale della Santissima Trinità inizierà alle ore 8.00, e quindi la Divina Liturgia senza soluzione di continuità verso le ore 8.45. Sarà questo un segno, un’icona della nostra vita come vescovo e sacerdoti di un’unica Chiesa di Cristo, un’unica Chiesa cattolica. Ci fa cattolici il nostro battesimo, la nostra professione di fede, il nostro vivere ogni giorno il Vangelo di Cristo, come uomini di preghiera, di annuncio del Vangelo e soprattutto uomini e donne di comunione.

         Che questa nuova Quaresima che stiamo per cominciare ci dia di aprire il nostro cuore ad accogliere “…una forza più grande di grazia…, …data ovunque a tutti i cristiani da parte di nostro Signore”.

 

        +P. Manuel Nin

        Esarca Apostolico

 

ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ 2024

« …. σταυρωμένοι με Εκείνον, ο οποίος σταυρώθηκε για εμάς…»

           Πολυαγαπημένα μου αδέλφια,

Ένας ιερέας πριν λίγες μέρες με ρωτούσε τι έπρεπε να πει στους ενορίτες του, ως προετοιμασία για τη μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής· τι μπορούσε να τους πει πάνω στο σπουδαίο αυτό θέμα της καθημερινής χριστιανικής ζωής, αλλά προπάντων κατά την περίοδο της «Μεγάλης Σαρακοστής» την οποία αρχίζουμε. Στον φίλο αυτό ιερέα απάντησα ότι για τον ρόλο και τη σπουδαιότητα της νηστείας στη χριστιανική ζωή βρίσκουμε κείμενα στους Πατέρες της Εκκλησίας μέχρι τους πνευματικούς συγγραφείς των ημερών μας· του εξήγησα με ποιο τρόπο προσπαθούσα να προετοιμάσω τους ιεροσπουδαστές του Ελληνικού Ποντιφικού Κολλεγίου της Ρώμης. Κάθε χρόνο, στην αρχή της Σαρακοστής, σύμφωνα με τα καθήκοντά μου, ως διευθυντής τότε του Κολλεγίου. Τα ίδια προτείνω τώρα και σε εσάς, τους ιερείς και λαϊκούς πιστούς της Αποστολικής Εξαρχίας μας. Στους ιεροσπουδαστές τότε πρότεινα να τηρούν μία αυστηρότερη νηστεία κατά την πρώτη εβδομάδα της Σαρακοστής και στη συνέχεια να νηστεύουν τουλάχιστον κάθε Τετάρτη και Παρασκευή κάθε εβδομάδας της Σαρακοστής, σε αρμονία με την τέλεση της Θείας Λειτουργίας των Προηγιασμένων Τίμιων Δώρων. Και τότε και σήμερα επέμενα και επιμένω στην ανάγκη να νηστεύουμε ασφαλώς στις τροφές και στα ποτά, αλλά να νηστεύουμε προπάντων στα μάταια λόγια μας, από τα λόγια εκείνα και τις πράξεις που μπορούν να τραυματίσουν ή να κάνουν κακό στον άλλον, στον αδελφό μας και σε όλη τη χριστιανική κοινότητα. Κατά βάθος ζητούσα τότε από τους ιεροσπουδαστές και ζητώ σήμερα από όλους εσάς, να νηστεύετε ασφαλώς στην τροφή και στα ποτά, αλλά να νηστεύετε προπάντων από τόσα άλλα μάταια πράγματα, χωρίς νόημα και από τόσες λέξεις, που είναι μάταιες στο περιεχόμενό τους και δημιουργούν κενό και απομάκρυνση από τους άλλους και ενδέχεται να τραυματίσουν τον αδελφό μας. Ζητούσα προπάντων: να μην νηστεύουν ποτέ, απολύτως ποτέ, από τη μελέτη και τήρηση του Ιερού Ευαγγελίου. 

Και συνεχίζω να προτείνω και σήμερα σε όλους εσάς ένα Απόφθεγμα των Πατέρων της ερήμου, ένα παλαιό αλλά και επίκαιρο κείμενο, ένα κείμενο αληθινά ευαγγελικό: Ο διάβολος εμφανίστηκε σε έναν μοναχό και τον ρώτησε: «σε τι χρησιμεύει η ζωή σου; τι καλό κάνεις;» Ο μοναχός απάντησε: «αγρυπνώ σε ολονύχτια προσευχή, χωρίς να κοιμάμαι όλη νύχτα, τρεις φορές την εβδομάδα». Ο διάβολος του απάντησε: «Εμείς οι διάβολοι δεν κοιμόμαστε ποτέ! Τι άλλο κάνεις»; Είπε πάλι ο διάβολος. Ο μοναχός απάντησε: «νηστεύω, χωρίς να τρώω τίποτα τρεις μέρες την εβδομάδα». Ο διάβολος συνέχισε: «εμείς οι διάβολοι δεν τρώμε ποτέ! Τι άλλο κάνεις;» Και ο μοναχός του απαντά: «Αν κάποιος με σκαμπιλίσει στο μάγουλο του γυρίζω και το άλλο μου μάγουλο, όπως λέει το Ευαγγέλιο…»  Και ο διάβολος έφυγε λέγοντας: «Εδώ με νίκησες εσύ!».

Το ευαγγελικό νόημα αυτού του αποφθέγματος το ξαναβρίσκουμε και σε ένα από τα τροπάρια στον όρθρο της εβδομάδος της Τυρινής: «Βρωμάτων νηστεύουσα ψυχή μου, καί παθῶν μή καθαρεύουσα, μάτην ἐπαγάλλῃ τῇ ἀτροφίᾳ∙ εἰ μή γάρ ἀφορμή σοι γένηται πρός διόρθωσιν, ὡς ψευδής μισεῖται παρά Θεοῦ, καί τοῖς κακίστοις δαίμοσιν ὁμοιοῦσαι, τοῖς μηδέποτε σιτουμένοις∙ μή οὖν ἁμαρτάνουσα, τήν νηστείαν ἀχρειώσῃς, ἀλλ’ ἀκίνητος, πρός ὁρμάς ἀτόπους μένε, δοκοῦσα παρεστάναι ἐσταυρωμένῳ τῷ Σωτῆρι, μᾶλλον δέ συσταυροῦσθαι, τῷ διά σέ σταυρωθέντι, ἐκβοῶσα πρός αὐτόν∙ Μνήσθητί μου Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου».

Το τροπάριο στρέφει την προσοχή μας ενάντια στο ψέμα, στο οποίο θα μπορούσαμε να πέσουμε, ακόμα και με πρακτικές ασκητικές, οι οποίες αυτές καθαυτές είναι καλές και χρήσιμες: δηλαδή στον κίνδυνο να νηστεύουμε από την τροφή, αλλά να μη ζητούμε από τον Κύριο να έχουμε μία καθαρή και λυτρωμένη καρδιά, μια νέα καρδιά, μια καρδιά ανανεωμένη και λυτρωμένη από Εκείνον. Το τροπάριο υπογραμμίζει επίσης αυτό που είναι ο σκοπός (ή ένας από τους σκοπούς) της Σαρακοστής: πραγματικά το κείμενο λέει: να στεκόμαστε κοντά στον σταυρωμένο Σωτήρα μας, ή καλλίτερα να σταυρωθούμε μαζί με Εκείνον, ο οποίος σταυρώθηκε για μας. Η Σαρακοστή θα μας οδηγήσει στο Πάσχα, θα μας κατευθύνει στον παράδεισο δηλαδή θα μας επαναφέρει (πρέπει να μας επαναφέρει) στον Ιησού Χριστό, αναστάντα από τους νεκρούς, νικητή της αμαρτίας και του θανάτου.

 

Κατά την πορεία μας με τον Χριστό, μαζί και δίπλα Του, εμείς ως Εκκλησία, ως χριστιανική κοινότητα φτάνουμε στις πόρτες της Μεγάλης Σαρακοστής και η ίδια η Εκκλησία ήταν και παραμένει πάντοτε μία μεγάλη παιδαγωγός μας· αυτή μας προτείνει μία πορεία μεταστροφής, νηστείας, εγκράτειας, προσευχής και ελεημοσύνης. Κατά τη χρονική αυτή περίοδο, διαμέσου της άσκησης, δηλαδή της επίδοσής μας και της εργασίας μας, που μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων μας προσφέρουμε στον Κύριο, είναι αυτό που μπορούμε να Του προσφέρουμε, μέσα στη μικρότητα και αδυναμία μας. Χωρίς να ξεχνάμε ποτέ ότι η σαρακοστιανή μας πορεία πρέπει να χαρακτηρίζεται ή σωστότερα πρέπει να εδραιώνεται στο Ευαγγέλιο του Χριστού.

 Και προετοιμάζοντας τις γραμμές αυτές για την περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής και συνεχίζοντας την ανάγνωση του έργου του Πατέρα της Συριακής Εκκλησίας Dadisho Qatraya, βρήκα το παρακάτω κείμενο, το οποίο μοιράζομαι μαζί σας, με τη βεβαιότητα ότι ο λόγος του Πατέρα της Συριακής Εκκλησίας θα είναι για όλους μας βοήθεια και ευεργέτημα.

Dadisho Qatraya: «Σχόλιο στον Παράδεισος των Πατέρων 11,36 για τη νηστεία την εγκράτεια και τα άλλα ασκητικά έργα».

Οι αδελφοί ρώτησαν: «Πως είναι δυνατόν ο αγώνας των δαιμόνων κατά των μοναχών και κατά των λαϊκών χριστιανών να γίνεται σκληρότερος κατά τη Μεγάλη Σαρακοστή, σκληρότερος από τις άλλες μέρες του χρόνου;»

Ο Dadisho απάντησε: «Αυτό γίνεται για τρεις λόγους. Πρώτος λόγος είναι γιατί ο Συκοφάντης αγωνίστηκε εναντίον του Κυρίου μας κατά τη Σαρακοστή, αλλά ο Κύριος μας τον νίκησε, και μας χορήγησε τη δύναμη να νικήσουμε και εμείς. Γι αυτό ο Συκοφάντης εξοργισμένος και γεμάτος θυμό μας καταπιέζει μέσα στην Σαρακοστή, μήπως νικήσει τους πιο αδύναμους από εμάς, και να παρηγορηθεί για την ήττα που υπέστη, από τη νηστεία του Κυρίου μας. Ο δεύτερος λόγος είναι αυτός: Κατά τις άγιες ημέρες της Σαρακοστής οι χριστιανοί βιάζονται και προετοιμάζονται στους αγώνες τους κατά των παθών και στην εγκράτεια των επιθυμιών τους. Γι αυτό στις μέρες αυτές οι διάβολοι θλίβονται περισσότερο στους αγώνες τους εναντίων των χριστιανών. Ο τρίτος λόγος είναι αυτός. Κατά τη Μεγάλη Σαρακοστή ο Κύριος χορηγεί μεγαλύτερη δύναμη σε όλους τους χριστιανούς, ώστε αυτοί να εκπληρώνουν καλύτερα τα χριστιανικά τους καθήκοντα. Γι’ αυτό οι δαίμονες μας πολεμούν με μεγαλύτερη αγριότητα κατά τις μέρες της Σαρακοστής. Η τακτική των δαιμόνων είναι να πολεμούν με δύναμη τους δυνατούς. Επομένως, όσο περισσότερη δύναμη λαβαίνουμε, τόσο αγριότερη είναι η επίθεσή τους εναντίον μας».

Το κείμενο του Dadisho Qatraya, προπάντων στην πρώτη και στην τρίτη των απαντήσεων του, με έκανε να σκεφθώ τη Σαρακοστή μας· τελούμε και ζούμε με έντονο και ειδικό τρόπο στην περίοδο αυτή των σαράντα ημερών τη νίκη του ίδιου του Χριστού κατά του διαβόλου, κατά του Συκοφάντη κατά του κακού: «…γιατί ο Συκοφάντης αγωνίστηκε εναντίον του Κυρίου μας κατά τη Σαρακοστή, αλλά ο Κύριός μας τον νίκησε και μας χορήγησε τη δύναμη να τον νικήσουμε και εμείς…». Επιπλέον, γιατί και εμείς κατά την περίοδο αυτή λαβαίνουμε και δεχόμαστε «μία μεγαλύτερη δύναμη θείας χάρης…. Δοσμένη σε όλους τους χριστιανούς εκ μέρους του Κυρίου μας, για να εκπληρώνουμε τα καθήκοντά μας κατά την Αγία Σαρακοστή».

Σας προτείνω λοιπόν να ζήσουμε αυτή την περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής προπάντων ως περίοδο φιλοξενίας, ευσπλαχνίας εκ μέρους του Κυρίου μας και των συνανθρώπων μας. Νηστεύοντας από την τροφή και από το ποτό, νηστεύοντας από την ματαιολογία από κούφιες λέξεις, που δημιουργούν την ματαιότητα και όχι την εκκλησιαστική κοινωνία.

 Επωφελούμαι της ευκαιρίας αυτής της Ποιμαντικής Επιστολής της Σαρακοστής για να ανακοινώσω στους ιερείς των τριών κοινοτήτων της Εξαρχίας της Ελληνικής, της Ουκρανικής και της Χαλδαϊκής να προγραμματίσουν τα ωράριά τους για την Μεγάλη Εβδομάδα, έτσι ώστε να συλλειτουργήσουν όλοι μαζί μου κατά τη Θεία Λειτουργία της Μεγάλης Πέμπτης. Κατά την ημέρα αυτή ο εσπερινός στον καθεδρικό ναό της Παναγίας Τριάδος θα αρχίσει στις 8.00μ.μ. και περίπου στις 8.45μ.μ. θα ακολουθήσει χωρίς διακοπή η Θεία Λειτουργία αυτό θα είναι ένα σημείο, μία εικόνα της κοινοτικής ζωής του Επισκόπου με τους ιερείς στη μοναδική κοινότητα της Ελληνοκαθολικής Εκκλησίας του Χριστού. Μας κάνουν Καθολικούς το βάπτισμά μας, η ομολογία της πίστης μας, η καθημερινή ζωή μας με το Ευαγγέλιο του Χριστού, ως άνθρωποι προσευχής, ως άνθρωποι του Ευαγγελίου και προπάντων ως άντρες και γυναίκες εκκλησιαστικής κοινωνίας.

 Είθε η νέα αυτή Σαρακοστή που αρχίζουμε να ανοίξει την καρδιά μας για να υποδεχθούμε «…μία μεγαλύτερη δύναμη θείας χάρης…. δοσμένης παντού και σε όλους τους χριστιανούς από τον Κύριο μας Ιησού Χριστό».

 π. Εμμανουήλ Νιν

Αποστολικός Έξαρχος