Alcune riflessioni sul momento attuale: guerra, pandemia… estate

Luglio 2022.

Nel nostro mondo contemporaneo viviamo in una situazione che oserei dire di “cascata” -inondazione quasi- di notizie. Fino al mese di febbraio di quest’anno 2022 le notizie sulla pandemia, sul numero di contagiati e di decessi erano sempre in prima pagina. Da febbraio, dall’inizio dell’invasione russa e quindi della guerra in Ucraina, la pandemia sembra sia passata a secondo piano e le notizie drammatiche sui fatti in quella terra che è stata ed è tuttora oggi frontiera geografica, politica, strategica, culturale ed anche ponte tra l’Europa e la Russia, e l’Asia, sono tuttora in primo piano. Ma pure queste notizie tendono a cedere il passo ad altre notizie apparentemente meno aggressive, meno toccanti ma non per questo meno preoccupanti. Infatti, nelle ultime settimane le notizie in prima pagina non sono tanto il numero dei morti, dei feriti, delle città quasi rase al suolo in Ucraina, bensì l’atteggiamento che l’Europa, e i diversi paesi nel mondo assumono di fronte al conflitto russo-ucraino e quindi anche la risposta che potremo chiamare mercantile di fronte ad una vendita-commercio di armi verso quei due popoli fratelli che si contendono tra di loro: uno spazio…? Un’ideologia sociopolitica? Un futuro in una Europa o lontano da un’Europa che essa stessa si scopre purtroppo non unita, non solidale, debole, senza dei lider forti ed autorevoli che dovrebbero farne un punto di riferimento e non un punto di divisione e di lontananza?

La fine della pandemia -delle volte mi chiedo se dovremo forse parlare dell’illusione di una fine della pandemia!- ci ha portato ad una ripresa della vita “nella normalità”, nel semplice “com’era prima” senza forse aver fatto -e questo è un peccato di omissione di cui dovremo / dobbiamo accusarci sicuramente!- senza aver fatto una vera e propria riflessione sì sull’accaduto, ma soprattutto sul da farsi nei prossimi mesi, magari anni.

E questo “da farsi” nel nostro caso in Grecia, nel nostro Esarcato, nelle nostre due parrocchie della Santissima Trinità ad Atene e dei Santi Pietro e Paolo a Giannitsà, della comunità delle suore di Pammakaristos a Kifissià e della cappella a Nea Makri, è da inquadrarsi nella riflessione sul cosa e come fare affinché i nostri fedeli già senza i limiti imposti dalla quarantena, tornino, riprendano una vita cristiana che qualcuno chiama “presenziale” ma che preferisco semplicemente chiamare “sacramentale”, “reale” se si vuole, perché i sacramenti nelle Chiese cristiane sono sempre ed unicamente reali, incarnati nella quotidiana realtà viva delle Chiese.

Durante la pandemia le reti sociali ed i mezzi on line hanno aiutato certamente, ed hanno permesso di rimanere in contatto i fedeli cristiani con i loro pastori, ed anche hanno aiutato la vita cristiana dei fedeli in un momento di chiusura totale delle chiese, dei monasteri, delle parrocchie. Questo fatto è evidente e non vogliamo ignorarlo neppure minimizzarlo. Come vedete io stesso mi sono servito di questi mezzi e me ne servo ancora. Ma le reti sociali non sono i sacramenti della Chiesa neppure li possono veicolare, sono soltanto dei mezzi “di emergenza” e non “di sostituzione”.

Finita l’emergenza pandemica, il nostro dovere senza dubbio -il nostro zelo pastorale oso dire- dovrebbe portarci a fare per i nostri fedeli una catechesi, una mistagogia per poterli direi quasi letteralmente “prendere per mano” e riportare loro in chiesa, riportare loro ad una vita ed una prassi veramente cristiane vissute nella normalità. È il momento necessario e direi improrogabile in cui dobbiamo non soltanto esortare ma dire chiaramente ai nostri fedeli che la vita cristiana avviene, passa, e questo in modo unico, attraverso la vita sacramentale nella Chiesa, ed avviene in modo reale, presenziale, sacramentale in quanto questo significa un rapporto reale con il Signore attraverso queste realtà materiali, fisiche, concrete -pane, vino, olio, acqua- che, santificate, diventano per noi cammino, dono della salvezza di Cristo.

Perciò, in questo momento in cui abbiamo scoperto la varietà e la ricchezza delle reti sociali e dei mezzi di comunicazione, che hanno fatto una presenza non sostitutiva ma sì di appoggio, negli anni della pandemia, in questo momento è necessaria anche una parola serena e chiara sulla vita sacramentale cristiana “presenziale e reale” per tutti noi, che non può assolutamente essere sostituita dalle realtà -se sono tali!- on line, che sono state un aiuto ma che non possono essere per sempre il mezzo per vivere come cristiani nella Chiesa. Sono dei mezzi validi che aiutano ed aiuteranno senza dubbio le persone anziane e malate che nei loro limiti rimangono a casa, questo è ovvio, ma la vita cristiana avviene attraverso i sacramenti e la nostra partecipazione ad essi.

I sacramenti nella vita cristiana non sono delle realtà secondarie, di cui “mi servo” secondo i miei gusti e comodità -qualcuno giustamente ha messo in guardia di fronte ad un eventuale “self service” sacramentale-, bensì sono quelle realtà naturali e primarie attraverso cui il Signore si fa presente nelle nostre vite e le santifica, ci santifica e ci fa membra del suo Corpo che è la Chiesa. E da ciò ne sgorga una vita cristiana nelle nostre parrocchie, nelle nostre comunità, che vuol dire una vita di preghiera personale e comunitaria, una vita di partecipazione alla celebrazione della Divina Liturgia ogni domenica, di comunione ai Santi Misteri, di accoglienza del perdono e della riconciliazione con il Signore nel sacramento della penitenza, una vita che ci coinvolga anche nel quotidiano vivere ed agire della nostra Chiesa come diocesi, come parrocchie dove siamo inseriti e dove viviamo. Ciò vuol dire un essere presenti nelle celebrazioni, senza scuse ne autogiustificazioni senza fondamento; e vuol dire anche un sentirci coinvolti nei bisogni a cui le nostre comunità parrocchiali debbono far fronte a livello economico, caritatevole, assistenziale.

Essere Chiesa e sentirci Chiesa. E per noi, cattolici di tradizione bizantina e di tradizione caldea in Grecia, vorrà dire sentirci membra vive del nostro Esarcato Apostolico, in questo momento in cui ricordiamo e celebriamo i cento anni dell’arrivo in Grecia del primo Esarca Apostolico Giorgio Kalavasis nel 1922. Un centenario che, come vi accennavo nella Lettera Pastorale della Pentecoste, deve essere un momento non per sdraiarci ed addormentarci su vecchi allori, su vecchie glorie, ma un momento per continuare a camminare con il Signore e con i fratelli, insieme nella fraternità che sgorga dall’essere e vivere come cristiani, che ci fa veramente cattolici, nella fede, nella fraternità, nella carità e nell’accoglienza.

Il periodo estivo, con i suoi giorni di vacanze che fanno bene sia al nostro corpo che alla nostra anima, dovrebbe farci riflettere sul nostro essere cristiani e soprattutto sul nostro vivere come tali. Essere e vivere come cristiani che per noi avviene ed unicamente nella Chiesa e attraverso i mezzi che la Chiesa ci dà: la Parola del Signore, i Sacramenti, la Carità, i Fratelli.

+P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

 

ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑ ΣΤΙΓΜΗ: ΠΟΛΕΜΟΣ, ΠΑΝΔΗΜΙΑ, …. ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

Ιούλιος 2022

Μέσα στον σύγχρονο κόσμο ζούμε σε μία κατάσταση, την οποία θα τολμούσα να ονομάσω «καταρρακτώδη», σχεδόν σε μία πλημμύρα πληροφοριών. Μέχρι τον μήνα Φεβρουάριο 2022 οι ειδήσεις για την πανδημία, για τον αριθμό των κρουσμάτων και των θανάτων βρίσκονταν πάντοτε στην πρώτη σελίδα. Από τον Φεβρουάριο με την έναρξη της ρώσικης εισβολής , δηλαδή του πολέμου στην Ουκρανία, η πανδημία φαίνεται να πέρασε σε δεύτερο επίπεδο, και οι δραματικές ειδήσεις γύρω από τα γεγονότα αυτής της χώρας, η οποία ήταν και παραμένει μέχρι τώρα ως σύνορα γεωγραφικά, πολιτικά, στρατηγικά, πολιτισμικά, και επίσης ως γέφυρα μεταξύ της Ευρώπης και της Ρωσίας, της Ασίας, παραμένουν μέχρι σήμερα στην πρώτη γραμμή. Αλλά και αυτές οι ειδήσεις τείνουν να παραχωρήσουν τη θέση τους σε άλλες ειδήσεις, ίσως λιγότερο επιθετικές, λιγότερο εντυπωσιακές αλλά όχι λιγότερο ανησυχητικές. Πραγματικά, κατά τις τελευταίες εβδομάδες οι ειδήσεις στην πρώτη σελίδα δεν είναι τόσο ο αριθμός των νεκρών, των τραυματισμένων, των πόλεων που σχεδόν εξαλείφθηκαν από τη χώρα της Ουκρανίας, αλλά η στάση της Ευρώπης και των διαφόρων άλλων χωρών του κόσμου, την οποία λαβαίνουν έναντι της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης· επομένως και η απάντηση, ας πούμε εμπορική, έναντι μίας πώλησης-εμπορίου όπλων προς τους δύο συγκρουόμενους αδελφικούς λαούς. Πρόκειται άραγε για το μέλλον μίας Ευρώπης, ή για το μέλλον μακριά από μία Ευρώπη, η οποία αποκαλύπτεται δυστυχώς όχι ενωμένη, όχι αλληλέγγυη , αδύναμη, χωρίς ηγέτες με δύναμη και αυθεντία, οι οποίοι την κάνουν όχι ένα σημείο αναφοράς και όχι ένα σημείο διαίρεσης και απομάκρυνσης;

Το τέλος της πανδημίας, (μερικές φορές διερωτώμαι αν πρέπει να μιλάμε για την αυταπάτη περί του τέλους της πανδημίας), μας οδήγησε στην επανάληψη «της κανονικότητας της ζωής», στο απλό «όπως ήταν πριν», χωρίς ίσως να έχουμε κάνει (και αυτό αποτελεί μία αμαρτία παράλειψης, για την οποία οφείλουμε ασφαλώς να αυτοκατηγορηθούμε), χωρίς να έχουμε κάνει ένα αληθινό και καθορισμένο στοχασμό, όχι μόνο πάνω στο συμβάν, αλλά προπάντων σ’ αυτό που θα συμβεί στους προσεχείς μήνες, ίσως ακόμα και σε μερικά χρόνια.

Και αυτό που πρέπει να γίνει στην περίπτωση μας εδώ στην Ελλάδα, στην εκκλησιαστική μας επαρχία, στις δύο ενορίες μας της Αγίας Τριάδας στην Αθήνα και των Αγίων Πέτρου και Παύλου στα Γιαννιτσά, της κοινότητας των Αδελφών της Παμμακαρίστου Θεοτόκου στην Κηφισιά και του παρεκκλησίου στη Νέα Μάκρη, είναι να συγκεντρωθούμε στον στοχασμό πάνω στο τι και πως πρέπει να κάνουμε, ώστε οι πιστοί μας, χωρίς τους περιορισμούς της καραντίνας, να επιστρέψουν και να ξαναρχίσουν την κανονική χριστιανική τους ζωή, την οποία προτιμώ να ονομάζω απλά “μυστηριακή ζωή”, ή αν θέλετε πραγματική χριστιανική ζωή, γιατί τα ιερά μυστήρια στις χριστιανικές Εκκλησίες είναι πάντοτε και απόλυτα πραγματικά, ενσαρκωμένα στην ζωντανή καθημερινή πραγματικότητα των Εκκλησιών.

Κατά την περίοδο της πανδημίας τα κοινωνικά κανάλια και τα μέσα «on line» βοήθησαν ασφαλώς, και επέτρεψαν στους χριστιανούς πιστούς να μένουν σε επαφή με τους πνευματικούς ποιμένες τους, και βοήθησαν τη χριστιανική ζωή των πιστών σε μία εποχή των ολότελα κλεισμένων εκκλησιών, μοναστηριών και ενοριών. Το γεγονός αυτό είναι φανερό και δεν θέλουμε να το αγνοήσουμε, ούτε να το ελαχιστοποιήσουμε. Όπως μπορείτε να δείτε, εγώ ο ίδιος έχω χρησιμοποιήσει αυτά τα μέσα και εξακολουθώ να τα χρησιμοποιώ. Αλλά τα κοινωνικά κανάλια δεν είναι ιερά μυστήρια της Εκκλησίας, ούτε μπορούν να καθοδηγήσουν τη χριστιανική ζωή·αποτελούν μονάχα μέσα «έκτακτης ανάγκης», και όχι «αντικατάσταση της εκκλησιαστική ζωής».

Μετά το τέλος της επιδημικής έκτακτης ανάγκης το αναμφίβολο καθήκον μας (τολμώ να πω ο ποιμαντικό μας ζήλος), πρέπει να μας οδηγήσει να κάνουμε στους πιστούς μας μία κατήχηση, μία μυσταγωγία, για να τους πάρουμε από το χέρι», να τους επαναφέρουμε στην εκκλησία, να τους επαναφέρουμε σε μία ζωή και σε μία πράξη αληθινά χριστιανικές, μέσα στην κανονικότητα της ζωής. Είναι η απαραίτητη στιγμή που δεν αναβάλλεται, κατά την οποία οφείλουμε όχι μόνο να προτρέπουμε, αλλά να εξηγούμε καθαρά στους πιστούς μας, ότι η χριστιανική ζωή περνά αποκλειστικά διαμέσου της μυστηριακής ζωής μέσα στην Εκκλησία, και κατορθώνεται με τρόπο πραγματικό, μυστηριακό, καθόσον αυτό σημαίνει μία πραγματική σχέση με τον Κύριο, διαμέσου υλικών, φυσικών, συγκεκριμένων πραγματικοτήτων (του άρτου, του οίνου, του ελαίου, του νερού), οι οποίες πραγματικότητες γίνονται για μας πορεία, δώρο της σωτηρίας μας «έν Χριστώ».

Γι αυτό κατά την παρούσα στιγμή κατά την οποία ανακαλύψαμε την ποικιλία και τον πλούτο των κοινωνικών δικτύων επικοινωνίας επιβάλλεται επίσης ένας λόγος ειρηνικός και καθαρός για τη μυστηριακή χριστιανική ζωή όλων μας, η οποία δεν μπορεί να αντικατασταθεί με κανένα τρόπο από τις πραγματικότητες «on line» (αν πραγματικά είναι πραγματικότητες). Αυτές ήταν μία αληθινή βοήθεια, αλλά δεν μπορούν να παραμείνουν για πάντα ως κατάλληλο μέσο για να ζούμε ως χριστιανοί μέσα στην Εκκλησία. Είναι φανερό ότι τα μέσα αυτά παραμένουν ισχυρά, βοηθούν και θα βοηθούν τα υπερήλικα ή τα ασθενούντα πρόσωπα τα οποία αναγκάζονται να μένουν στο σπίτι, αλλά η χριστιανική ζωή πραγματοποιείται διαμέσου των ιερών μυστηρίων και διαμέσου της συμμετοχής μας σ’ αυτόν.

Τα ιερά μυστήρια στη χριστιανική ζωή δεν είναι δευτερεύουσες πραγματικότητες, τις οποίες «χρησιμοποιώ» ανάλογα με την ευαρέσκεια μου και τις ευκολίες μου, -κάποιος σωστά προειδοποίησε για μια πιθανή μυστηριακή "αυτοεξυπηρέτηση"-, αντίθετα είναι φυσικές και πρωταρχικές πραγματικότητες, διαμέσου των οποίων ο Κύριος γίνεται παρών στις ζωές μας, τις εξαγιάζει, μας εξαγιάζει, μας κάνει μέλη του Σώματός του, δηλαδή της Αγίας Εκκλησίας. Από αυτό αναβλύζει μία χριστιανική ζωή στις ενορίες μας, στις κοινότητές μας, μία ζωή που σημαίνει προσωπική και κοινοτική προσευχή, μία ζωή συμμετοχής στην τέλεση της Θείας Λειτουργίας κάθε Κυριακή, συμμετοχής στα Ιερά Μυστήρια, συγνώμης και άφεσης και συμφιλίωσης με τον Κύριό μας, στο ιερό μυστήριο της μετάνοιας· η ζωή αυτή μας συνδέει με την καθημερινή ζωή και δράση στην εκκλησιαστική μας επαρχία, στην ενορία στην οποία είμαστε ενσωματωμένοι και στην οποία ζούμε. Αυτό σημαίνει να είμαστε παρόντες στις ιεροτελεστίες, χωρίς αβάσιμες δικαιολογίες· σημαίνει επίσης να αισθανόμαστε ενωμένοι με τις ανάγκες τις οποίες αντιμετωπίζουν οι ενοριακές μας κοινότητες, σε επίπεδο οικονομικό, φιλανθρωπικό, κοινωνικό.

Να είμαστε Εκκλησία και να αισθανόμαστε Εκκλησία. Και για μας τους Καθολικούς βυζαντινής και χαλδαϊκής παράδοσης στην Ελλάδα, αυτό σημαίνει να αισθανόμαστε ζωντανά μέλη της Αποστολικής Εξαρχίας μας, στην εποχή  κατά την οποία θυμούμαστε και τελούμε  την εκατονταετία από την άφιξη στην Ελλάδα του πρώτου Αποστολικού Εξάρχου, του κυρού Γεωργίου Χαλαβαζή το 1922. Πρόκειται για μία εκατονταετηρίδα η οποία όπως σας είπα με την Ποιμαντορική μου Επιστολή της Πεντηκοστής, πρέπει να είναι μία στιγμή όχι ανάπαυσης και ονειροπόλησης στην παλαιά ιστορία, στις παλιές δόξες, αλλά μία στιγμή για να συνεχίσουμε να πορευόμαστε με τον Κύριο και με τους αδελφούς μας, μαζί στην αδελφοσύνη που αναβλύζει από την οντότητά μας και τη ζωή μας ως χριστιανοί, οντότητα και ζωή που μας κάνουν αληθινά καθολικούς στην πίστη, στην αδελφοσύνη, στην αγάπη και στη φιλοξενία.

Η θερινή περίοδος, με τις ημέρες των διακοπών, οι οποίες ωφελούν και το σώμα μας και την ψυχή μας, πρέπει να μας κάνει να στοχαστούμε την οντότητά μας ως χριστιανοί, και προπάντων την συγκεκριμένη χριστιανική ζωή. Να είμαστε και να ζούμε ως χριστιανοί κατορθώνεται από μας αποκλειστικά διαμέσου της Εκκλησίας, και διαμέσου των μέσων που η Εκκλησία μας προσφέρει: του Λόγου του Κυρίου, των Ιερών Μυστηρίων, της Φιλανθρωπίας, των Αδελφών μας.

             + π. Εμμανουήλ Νιν

    Αποστολικός Έξαρχος