Lettera Pastorale, settembre 2023

 

Tu, congiunto al santo Spirito, Verbo senza principio e Figlio, con lui creatore e artefice di tutte le cose vi­si­bili e invisibili, benedici la corona dell’anno, custo­den­do nella pace i popoli di retta fede, per intercessione della Madre di Dio e di tutti i tuoi santi.

 

         Questo tropario del giorno 1° settembre, inizio del ciclo liturgico nella tradizione bizantina, diventa per tutti noi una preghiera al Signore, Figlio e Verbo di Dio, che assieme al Santo Spirito è creatore di tutte le cose, affinché la nostra vita come Chiesa di Cristo, Chiesa cattolica di tradizione bizantina in Grecia sia sempre un cammino con Lui, il Signore, nella professione e confessione della nostra fede, ed anche un cammino nella pace, nella concordia e nella riconciliazione. Vorrei in queste pagine presentarvi brevemente cinque punti legati alla vita del nostro Esarcato, della nostra Chiesa Cattolica di tradizione bizantina che è in Grecia, specialmente nel periodo estivo che stiamo concludendo.

Primo punto. Con l’inizio del mese di settembre, il periodo dell’estate si avvia alla sua conclusione lentamente, e con gli ultimi colpi di coda del caldo estivo che quest’anno si è fatto sentire in modo assai forte. Viviamo questi mesi estivi, di solito da luglio a settembre, anche come un periodo di vacanze, almeno per coloro che riescono a farne un po’. È un periodo che ci permette di “staccare la spina” e magari “cambiare aria”, fatto che ci aiuta sicuramente a riprendere forze fisiche e spirituali, e a guardare la nostra vita, quel che siamo e quel che facciamo, con un po’ più di serenità e speriamo anche di nuova spinta.

Quest’estate per la Grecia è diventato di nuovo, purtroppo, un tempo di dura prova a causa dei numerosi incendi forestali del mese di luglio, ricomparsi ancora nella seconda metà di agosto, e che hanno provato e continuano a provare sia la popolazione locale, sia anche le presenze turistiche che per la Grecia sono una delle risorse più importanti per la vita socio economica, ancora provata, del nostro paese. Oltre alla distruzione e alle perdite a livello di abitazioni private e quindi la conseguente prova per le famiglie e le persone che hanno perso le loro proprietà, ci sono anche le perdite a livello di ricchezza forestale. E per primo, il dolore per le perdite di vite umane. Ricordo nel dolore e specialmente nella preghiera, in primo luogo, dei due pompieri che hanno perso la vita a luglio lottando contro le fiamme. E ancora, alla fine di agosto, ci è arrivata la notizia terribile della morte di oltre una ventina di rifugiati al nord della Grecia, a causa sempre degli incendi forestali. Prego il Signore che accolga i defunti nel suo Regno e ci faccia il dono della fine di queste calamità naturali che hanno colpito e colpiscono ancora il nostro paese.

Secondo punto. Seguendo un po l’ordine cronologico dell’estate, la vita ed il ritmo estivo del nostro Esarcato sono stati segnati in primo luogo dal mio viaggio in Argentina nel mese di luglio per predicare una settimana di ritiro spirituale nel monastero di monaci benedettini di Los Toldos, nella regione della Pampa argentina, ritiro predicato ad abati e abadesse benedettini dei quattro paesi chiamati del “Cono Sur”, cioè Argentina, Cile, Paraguay e Uruguay. Quindi, con una settimana di intermezzo, tenere poi una settimana di corso intensivo, nel monastero di monache benedettine di Santa Escolastica a Buenos Aires, per monaci e monache benedettini e trappisti, corso sull’Oriente Cristiano, e specialmente sulle “Grandi Feste dell’Anno Liturgico Bizantino”. Tra l’una e l’altra delle settimane di lavoro, i monaci mi hanno regalato una visita alla Patagonia argentina, con le vedute impressionanti degli enormi ghiacciai che si formano da quelle parti del profondo sud del mondo. Sono state settimane di lavoro, certamente, e specialmente giorni in cui ho potuto far conoscere ai monaci e alle monache la nostra realtà ecclesiale come Esarcato Apostolico in Grecia.

Un secondo fatto estivo del nostro Esarcato è stato l’arrivo e la presenza per quasi tre mesi di due seminaristi provenienti dalla Slovacchia, dalle eparchie greco cattoliche di Presov (il seminarista Davide) e Kosice (il seminarista Martin). In questi tre mesi loro due, oltre a iniziare anche ad imparare la lingua greca -con una rapidità che solo i giovani possono fare!-, hanno collaborato e collaborano tuttora con p. Pietro in diverse mansioni nella nostra casa e specialmente nella preparazione dell’Incontro dei vescovi orientali cattolici di Europa del mese di settembre.

Terzo punto. Un terzo aspetto, forse quello ecclesiologicamente più importante, è legato alla nostra comunità ucraina dell’Esarcato. Il giorno 1 settembre, come accennavo sopra, è l’inizio dell’anno liturgico bizantino, e per il nostro Esarcato quest’anno l’inizio di settembre segna anche un momento molto importante. Infatti, con la decisione sinodale del 1 e 2 febbraio di quest’anno 2023, la Chiesa Ucraina Greco Cattolica ha deciso il passaggio definitivo e vincolante al calendario Gregoriano per le celebrazioni dell’anno liturgico. Questo significa che dal 1 settembre anche la nostra comunità ucraina dell’Esarcato seguirà in tutto e per tutto questo calendario, lasciando la loro tradizione legata al calendario Giuliano. E con questo finalmente tutti i cristiani della Grecia, cattolici e ortodossi, con poche eccezioni, seguiremo il calendario Gregoriano. Ricordo che invece per tutti i cristiani della Grecia, cattolici e ortodossi, per quanto riguarda il calendario delle celebrazioni pasquali, seguiamo quello in comune con la Chiesa Ortodossa.

Dal mio arrivo in Esarcato nel 2016 avevo pensato alla necessità di una uniformità nel calendario delle celebrazioni per tutto l’Esarcato. Avevo fatto qualche contatto in vista a un passaggio già in quel momento al calendario Gregoriano da parte della comunità ucraina, ma alla fine mi era sembrata prematura e forse imprudente una decisione che avrebbe potuto spaccare la comunione all’interno della nostra Chiesa nella comunità ucraina. La visita nel 2019 del cardinale prefetto della Congregazione per le Chiese Orientali Leonardo Sandri, con parole sagge aveva sollevato di nuovo la questione: “Il rispetto delle legittime tradizioni di appartenenza non deve però mai pregiudicare quella comunione che è la prima testimonianza che possiamo offrire all’interno della società che ci accoglie: nel tempo bisogna individuare delle scelte comuni che pur sapendo che costano una qualche fatica, tuttavia sono fatte per amore del nome del Signore che vuole che i suoi discepoli il più possibile custodiscano il dono dell’unità…”.

Quindi, come Esarca Apostolico, e vescovo delle tre comunità presenti nel nostro Esarcato -greci, ucraini e caldei-, accetto ed accolgo la decisione sinodale della Chiesa Ucraina Greco Cattolica, e dichiaro che dal 1 settembre la comunità ucraina dell’Esarcato celebrerà l’anno liturgico secondo il calendario Gregoriano.

Questo fatto supporrà che molte celebrazioni liturgiche durante l’anno, soprattutto Natale ed Epifania, verranno celebrate in un’unica celebrazione liturgica nell’Esarcato, evitando doppie celebrazioni come aveniva fino adesso. Sarà una ricchezza umana e soprattutto spirituale che ci farà sicuramente sentire veramente cristiani cattolici, condividendo la ricchezza che suppone per l’Esarcato la presenza delle tre comunità che allo steso livello tutte e tre lo formano: greci, ucraini e caldei. Questa decisione supporrà da parte di tutti, greci, ucraini e caldei, uno sforzo direi di vero e proprio spirito cattolico che ci faccia accoglienti sempre dell’altro senza imposizioni di nessun tipo e soprattutto senza rifiuti, rigetti e marginazioni che non farebbero altro se non spezzare la comunione che ci deve essere sempre nelle tre nostre comunità che formano l’Esarcato Apostolico, l’unica Chiesa Cattolica Orientale in Grecia.

Quarto punto. Un altro argomento importante per l’Esarcato sarà la celebrazione, dal 18 al 21 settembre a Nea Makri, dell’Incontro annuale dei vescovi orientali cattolici di Europa. Questi incontri nacquero nel lontano 1997 in Ungheria a Nyíregyháza, e si sono celebrati quasi annualmente, sotto il patrocinio del Consiglio delle Conferenze Episcopali Europee (CCEE) che gli promuove e ne è il principale sponsor. Quest’anno l’argomento di riflessione dell’Incontro tra i vescovi partecipanti sarà: “La famiglia nel momento attuale delle Chiese Orientali Cattoliche in Europa”. È previsto l’arrivo di una sessantina di partecipanti e le sessioni, a cui parteciperanno i vescovi presenti, si svolgeranno nella nostra Fondazione Pammakaristos a Nea Makri. I vescovi alloggeranno in un albergo, sempre a Nea Makri.

Il giorno 19 settembre, alle ore 17.00 celebreremo la Divina Liturgia pontificale nella cattedrale della Santissima Trinità ad Atene, che sarà il momento più importante di tutto l’Incontro, in cui professeremo e vivremo la nostra fede, assieme a tutti i vescovi concelebranti di quella Divina Liturgia.

Quinto punto. Infine voglio anche comunicare attraverso questa lettera che nel mese di luglio il santo Padre Francesco mi ha nominato personalmente come padre sinodale, per partecipare al Sinodo dei Vescovi del prossimo mese di ottobre a Roma. È un dono e una grazia non soltanto personalmente per me, ma soprattutto per il nostro Esarcato e per la Chiesa Cattolica in Grecia l’essere stato chiamato a partecipare all’assise dei vescovi a Roma; inoltre è un segno di stima del santo Padre verso il nostro Esarcato.

         Chiedo a tutti, sacerdoti e fedeli dell’Esarcato, di pregare specialmente nel mese di ottobre, affinché lo Spirito Santo illumini il Papa ed i Padri sinodali, affinché possiamo discernere quello che Lui, il “Re celeste, il Paraclito, lo Spirito di verità, che è presente in ogni luogo e tutto riempie…”, vuole da ognuno di noi, cristiani e cattolici, che dal nostro battesimo camminiamo con Cristo seguendo e vivendo il Suo Vangelo.

 

+P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

 

Ποιμαντική Επιστολή

καλοκαίρι 2023

 

Ὁ Πνεύματι Ἁγίῳ συνημμένος, ἄναρχε Λόγε καὶ Υἱέ, ὁ πάντων ὁρατῶν καὶ ἀοράτων συμπαντουργὸς καὶ συνδημιουργός, τὸν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ εὐλόγησον, φυλάττων ἐν εἰρήνῃ τῶν Ὀρθοδόξων τὰ πλήθη, πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, καὶ πάντων τῶν Ἁγίων σου.

 

         Το τροπάριο αυτό της 1ης Σεπτεμβρίου, η αρχή του λειτουργικού κύκλου στη βυζαντινή παράδοση, γίνεται για όλους μας μία προσευχή προς τον Κύριο, τον Υιό και Λόγο του Θεού, ο οποίος μαζί με το Άγιο Πνεύμα είναι ο δημιουργός των πάντων, ώστε η ζωή μας ως Εκκλησία του Χριστού, η Καθολική Εκκλησία της βυζαντινής παράδοσης στην Ελλάδα να είναι πάντα ένα ταξίδι μαζί Του,  με την διδασκαλία του και ομολογία της πίστεώς μας αλλά και σε ένα ταξίδι ειρήνης, ομόνοιας και συμφιλίωσης. Θα ήθελα σε αυτές τις σελίδες να σας παρουσιάσω συνοπτικά πέντε σημεία που σχετίζονται με τη ζωή της Εξαρχίας μας, της Βυζαντινής Καθολικής Εκκλησίας μας που βρίσκεται στην Ελλάδα, ιδιαίτερα κατά τη θερινή περίοδο που ολοκληρώνουμε.

Πρώτο σημείο. Στις αρχές Σεπτεμβρίου, η καλοκαιρινή περίοδος φτάνει στο τέλος της αργά και με συνεχόμενη καλοκαιρινή ζέστη που φέτος έχει γίνει περισσότερο αισθητή. Ζούμε αυτούς τους καλοκαιρινούς μήνες, συνήθως από τον Ιούλιο έως τον Σεπτέμβριο, επίσης ως περίοδο διακοπών, τουλάχιστον για όσους καταφέρνουν να έχουν κάποιες μέρες ξεκούρασης. Είναι μια περίοδος που μας επιτρέπει να «σβήσουμε» και ίσως να «αλλάξουμε αέρα», γεγονός που σίγουρα μας βοηθά να ανακτήσουμε τη σωματική και πνευματική μας δύναμη, και να δούμε τη ζωή μας, τι είμαστε και τι κάνουμε με λίγη περισσότερη ηρεμία και ελπίζουμε επίσης σε μία νέα ώθηση.

Αυτό το καλοκαίρι για την Ελλάδα ήταν  και πάλι, δυστυχώς, μια περίοδος δοκιμασίας λόγω των πολυάριθμων δασικών πυρκαγιών του Ιουλίου, οι οποίες επανεμφανίστηκαν ξανά το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου, και οι οποίες συνεχίζουν να δοκιμάζουν τόσο τον τοπικό πληθυσμό όσο και τον τουρισμό που για την Ελλάδα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους πόρους για την κοινωνικοοικονομική ζωή,  της χώρας. Εκτός από τις καταστροφές και τις απώλειες σε επίπεδο ιδιωτικών κατοικιών και, συνεπώς, την επακόλουθη δοκιμασία για τις οικογένειες και τους ανθρώπους που έχουν χάσει την περιουσία τους, υπάρχουν επίσης απώλειες στο επίπεδο του δασικού πλούτου. Με τη μνήμη μας στον πόνο και κυρίως στην προσευχή, καταρχάς, των δύο πυροσβεστών που έχασαν τη ζωή τους τον Ιούλιο παλεύοντας με τις φλόγες. Και πάλι, στα τέλη Αυγούστου, λάβαμε τη φοβερή είδηση του θανάτου περισσότερων από είκοσι προσφύγων στη βόρεια Ελλάδα, λόγω και πάλι δασικών πυρκαγιών. Προσεύχομαι ο Κύριος να τους καλωσορίσει στη Βασιλεία Του και να μας δώσει το δώρο του τερματισμού αυτών των φυσικών καταστροφών που έπληξαν και εξακολουθούν να επηρεάζουν τη χώρα μας.

Δεύτερο σημείο. Ακολουθώντας κάπως τη χρονολογική σειρά του καλοκαιριού, η ζωή και ο καλοκαιρινός ρυθμός της Εξαρχίας μας σημαδεύτηκαν αρχικά από το ταξίδι μου στην Αργεντινή τον Ιούλιο, για να κηρύξω μια εβδομάδα πνευματικής άσκησης στο μοναστήρι των Βενεδικτίνων μοναχών του  Los Toldos, στην περιοχή των Pampas της Αργεντινής, ησυχαστήριο που διατέθηκε  στους Βενεδικτίνους ηγουμένους και ηγουμένες των τεσσάρων χωρών που ονομάζεται "Cono Sur", δηλαδή την Αργεντινή, τη Χιλή, την Παραγουάη και την Ουρουγουάη. Κατά τη διάρκεια εντατικών μαθημάτων, με μια εβδομάδα διάλειμμα, στο μοναστήρι των Βενεδικτίνων μοναχών της Santa Escolastica στο Μπουένος Άιρες, για μοναχούς και μοναχές Βενεδικτίνων και Τραπιστών, με μαθήματα για τη χριστιανική Ανατολή, και ιδιαίτερα για τις «Μεγάλες Γιορτές του Βυζαντινού Λειτουργικού Έτους», μαζί με τους μοναχούς και τις μοναχές επισκεφθήκαμε την Παταγονία της Αργεντινής, με την εντυπωσιακή θέα των τεράστιων παγετώνων που σχηματίζονται σε εκείνα τα μέρη στον βαθύ νότο του κόσμου. Εβδομάδες εργασίας, βέβαια, και κυρίως ημέρες κατά τις οποίες μπόρεσα να γνωστοποιήσω στους μοναχούς και τις μοναχές την εκκλησιαστική μας πραγματικότητα ως Αποστολική Εξαρχία στην Ελλάδα.

Ένα δεύτερο καλοκαιρινό γεγονός της Εξαρχίας μας ήταν η άφιξη και παρουσία για σχεδόν τρεις μήνες δύο ιεροσπουδαστών από τη Σλοβακία, από τις ελληνικές καθολικές επαρχίες Presov (ο ιεροσπουδαστής Davide) και Kosice (ο ιεροσπουδαστής Martin). Σε αυτούς τους τρεις μήνες οι δυο τους, εκτός από το ότι άρχισαν να μαθαίνουν την ελληνική γλώσσα -με μια ταχύτητα που μόνο οι νέοι μπορούν να κάνουν-, συνεργάστηκαν και εξακολουθούν να συνεργάζονται με τον π. Πέτρο ιδιαίτερα στην προετοιμασία της Συνάντησης των Ανατολικών Καθολικών Επισκόπων της Ευρώπης τον Σεπτέμβριο.

Τρίτο σημείο. Μια άλλη πτυχή, ίσως η εκκλησιολογικά πιο σημαντική, συνδέεται με την ουκρανική κοινότητα της Εξαρχίας μας. Η 1η Σεπτεμβρίου, όπως προανέφερα, είναι η αρχή του βυζαντινού λειτουργικού έτους, και για την Εξαρχία μας φέτος η αρχή του Σεπτεμβρίου σηματοδοτεί επίσης μια πολύ σημαντική στιγμή. Μάλιστα, με τη συνοδική απόφαση της 1ης και 2ας Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους 2023, η Ουκρανική Ελληνοκαθολική Εκκλησία αποφάσισε την οριστική και δεσμευτική μετάβαση στο Γρηγοριανό ημερολόγιο για τους εορτασμούς του λειτουργικού έτους. Αυτό σημαίνει ότι από την 1η Σεπτεμβρίου η ουκρανική μας κοινότητα της Εξαρχίας θα ακολουθήσει επίσης αυτό το ημερολόγιο από κάθε άποψη. Έτσι, όλοι οι Χριστιανοί της Ελλάδας, Καθολικοί και Ορθόδοξοι, με λίγες εξαιρέσεις, θα ακολουθήσουν το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Υπενθυμίζω ότι αντί για όλους τους Χριστιανούς της Ελλάδας, Καθολικούς και Ορθοδόξους, όσον αφορά το εορτασμό του Πάσχα, ακολουθούμε το κοινό με την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Από την άφιξή μου στην Εξαρχία το 2016 είχα σκεφτεί την ανάγκη ομοιομορφίας στο ημερολόγιο των εορτασμών για όλη την Εξαρχία. Είχα κάνει κάποια επαφή ενόψει μιας μετάβασης ήδη εκείνη την εποχή στο Γρηγοριανό ημερολόγιο, αλλά μου φαινόταν πρόωρη και ίσως απερίσκεπτη μια απόφαση που θα μπορούσε να χωρίσει την κοινωνία εντός της Εκκλησίας μας στην ουκρανική κοινότητα. Η επίσκεψη το 2019 του καρδινάλιου επικεφαλή της Συνόδου των Ανατολικών Εκκλησιών, Leonardo Sandri, με σοφά λόγια είχε θέσει ξανά το ερώτημα: «Ο σεβασμός των νόμιμων παραδόσεων του ανήκειν δεν πρέπει ποτέ να προδικάζει αυτή την κοινωνία που είναι η πρώτη μαρτυρία που μπορούμε να προσφέρουμε μέσα στην κοινωνία που μας καλωσορίζει: με την πάροδο του χρόνου είναι απαραίτητο να εντοπιστούν κοινές επιλογές που, ενώ γνωρίζουν ότι κοστίζουν κάποια προσπάθεια,  Παρ' όλα αυτά, γίνονται για χάρη του ονόματος του Κυρίου, ο οποίος θέλει οι μαθητές του να διατηρήσουν το δώρο της ενότητας όσο το δυνατόν περισσότερο...»

Ως εκ τούτου, ως Αποστολικός Έξαρχος και Επίσκοπος των τριών κοινοτήτων που είναι παρούσες στην Εξαρχία μας - Ελλήνων, Ουκρανών και Χαλδαίων - αποδέχομαι και χαιρετίζω τη συνοδική απόφαση της Ουκρανικής Ελληνοκαθολικής Εκκλησίας και δηλώνω ότι από την 1η Σεπτεμβρίου η ουκρανική κοινότητα της Εξαρχίας θα εορτάζει το λειτουργικό έτος σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο.

Το γεγονός αυτό προϋποθέτει ότι πολλές λειτουργικές γιορτές κατά τη διάρκεια του έτους, ιδιαίτερα τα Χριστούγεννα και τα Θεοφάνεια, θα γιορτάζονται σε μία μόνο γιορτή στην Εξαρχία, αποφεύγοντας διπλούς εορτασμούς όπως γινόταν μέχρι τώρα. Θα είναι ένας ανθρώπινος και πάνω απ' όλα πνευματικός πλούτος που σίγουρα θα μας κάνει να νιώσουμε αληθινά καθολικοί χριστιανοί, που μοιράζονται τον πλούτο που προϋποθέτει για την Εξαρχία η παρουσία των τριών κοινοτήτων που τον απαρτίζουν στο ίδιο επίπεδο: Έλληνες, Ουκρανοί και Χαλδαίοι. Αυτή η απόφαση θα προϋποθέτει από όλους, Έλληνες, Ουκρανούς και Χαλδαίους, μια προσπάθεια θα έλεγα ενός αληθινού καθολικού πνεύματος που μας κάνει να καλωσορίζουμε πάντα τον άλλο χωρίς επιβολές κανενός είδους και πάνω απ' όλα χωρίς απορρίψεις, απορρίψεις και περιθώρια που δεν θα έκαναν τίποτα άλλο παρά να σπάσουν την κοινωνία που πρέπει πάντα να υπάρχει στις τρεις κοινότητές μας που απαρτίζουν την Αποστολική Εξαρχία,  η μοναδική Ανατολική Καθολική Εκκλησία στην Ελλάδα.

Τέταρτο σημείο. Ένα άλλο σημαντικό θέμα για εμάς θα είναι ο εορτασμός, από τις 18 έως τις 21 Σεπτεμβρίου στη Νέα Μάκρη, της Ετήσιας Συνάντησης των Ανατολικών Καθολικών Επισκόπων της Ευρώπης. Αυτές οι συναντήσεις γεννήθηκαν το 1997 στην Ουγγαρία στη Nyíregyháza και γιορτάζονται σχεδόν κάθε χρόνο, υπό την αιγίδα του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Επισκοπικών Διασκέψεων (CCEE), το οποίο τις προωθεί και είναι ο κύριος χορηγός τους. Φέτος το θέμα προβληματισμού της Συνάντησης μεταξύ των συμμετεχόντων επισκόπων θα είναι: «Η οικογένεια επί του παρόντος των Ανατολικών Καθολικών Εκκλησιών στην Ευρώπη». Περίπου εξήντα σύνεδροι αναμένεται να προσέλθουν και οι συνεδρίες, τις οποίες θα παρακολουθήσουν οι παρόντες επίσκοποι, θα πραγματοποιηθούν στο Ίδρυμα «Για το Παιδί η Παμμακάριστος» στη Νέα Μάκρη.

Στις 19 Σεπτεμβρίου, στις 17.00 θα τελέσουμε την Αρχιερατική Θεία Λειτουργία στον Καθεδρικό Ναό της Υπεραγίας Τριάδος στην Αθήνα, η οποία θα είναι η σημαντικότερη στιγμή της όλης συναντήσεως, κατά την οποία θα εορτάσουμε την πίστη μας, μαζί με όλους τους συλλειτουργούντες επισκόπους της εορτής αυτής.

Πέμπτο σημείο. Τέλος, θέλω επίσης να ανακοινώσω μέσω αυτής της επιστολής ότι τον Ιούλιο ο Άγιος Πατέρας Φραγκίσκος με διόρισε προσωπικά ως Συνοδικό Πατέρα, για να συμμετάσχω στη Σύνοδο των Επισκόπων τον προσεχή Οκτώβριο στη Ρώμη. Είναι δώρο και χάρη όχι μόνο προσωπικά, αλλά κυρίως για την Εξαρχία μας και για την Καθολική Εκκλησία στην Ελλάδα το γεγονός ότι κλήθηκε να συμμετάσχει στη συνέλευση των επισκόπων στην Ρώμη ένας Επίσκοπος από την χώρα μας και ένα σημάδι της εκτίμησης του Αγίου Πατέρα για την Εξαρχία μας.

         Ζητώ από όλους, ιερείς και πιστούς της Εξαρχίας, να προσεύχονται ιδιαίτερα τον μήνα Οκτώβριο, ώστε το Άγιο Πνεύμα να φωτίσει τον Πάπα και τους Συνοδικούς Πατέρες, ώστε να διακρίνουμε τι θέλει Εκείνος, ο «ουράνιος Βασιλεύς, ο Παράκλητος, το Πνεύμα της αληθείας, που είναι παρών σε κάθε τόπο και γεμίζει τα πάντα...», από τον καθένα μας, Χριστιανούς και Καθολικούς, που από το βάπτισμά μας περπατάμε με τον Χριστό ακολουθώντας και ζώντας το Ευαγγέλιό Του.

 

+π. Manuel Nin

Αποστολικός Έξαρχος

 

 

 Miniatura del Transito della Madre di Dio. Evangeliario siriaco, XIII secolo

La festa del Transito della Madre di Dio nella tradizione Siro Occidentale.

Testimoni di Cristo e strumenti dei suoi misteri

          La tradizione liturgica siro occidentale celebra, assieme a tutte le altre liturgie cristiane, la festa del Transito della Madre di Dio il 15 di agosto. Mentre la tradizione bizantina usa quasi esclusivamente il termine "Dormizione" per la festa odierna, la tradizione siro occidentale si serve ripetutamente nei testi liturgici di diversi termini che possono essere tradotti come “transito”, “esodo”, (ambedue anche sinonimi di morte), “traslazione”, “sepoltura”, ed infine anche i termini “salita”, “migrazione al cielo”. Il libri liturgici prevedono un periodo di digiuno di quattordici giorni che precede la festa, periodo che mette in parallelo questa festa della Madre di Dio con la stessa Pasqua del Signore, e la prepara con la preghiera assidua per mezzo di diversi testi che mettono in evidenza la dimensione penitenziale di questo periodo: "Concedici, Signore Dio l'aiuto che ci viene da te, affinché col digiuno, la veglia, la preghiera e l'astinenza ci prepariamo alla festa del Transito della tua Madre benedetta dalla terra al cielo…". La tradizione siro occidentale, fin dall’inizio, ha contemplato la Madre di Dio sempre inscindibilmente inserita nel mistero del Verbo di Dio incarnato, e di questo i testi della liturgia ne diventano una bella mistagogia. Voglio sottolineare in queste righe alcuni aspetti che troviamo nei diversi testi dell'ufficiatura siro occidentale.

In primo luogo, la festa odierna della Madre di Dio è presentata come fonte che fa sgorgare la gioia per tutta la creazione, per gli angeli e per gli uomini: "Il transito della Madre pura e santa del nostro Salvatore rallegra gli angeli e gli abitanti della terra…; gli apostoli celebrano una sacra liturgia, e le schiere di fuoco con le anime dei giusti si avviano in processione per la sua sepoltura". La liturgia evidenzia anche in modo molto chiaro come colei che oggi muore ed è messa in un sepolcro, è veramente la Madre del Datore di vita che si incarnò nel suo grembo: "Oggi la schiera dei vigilanti ignei e spirituali con tutte le legioni degli angeli onorano il giorno del transito della vergine Maria figlia di Davide, Madre genitrice di Dio".

          In secondo luogo, è da rilevare la lunga lista di titoli cristologici che la liturgia siro occidentale dà alla Madre di Dio in questa festa, per bocca degli uomini che la lodano dalla terra, e degli angeli che la accolgono in cielo. I primi la cantano come: "Sposa irreprensibile e madre pura ignara di nozze, sorgente di benefici e nave carica delle gioie che dai al mondo dei benefici indescrivibili...". Gli angeli in cielo ancora la lodano così: "Sei benvenuta, dimora dello Spirito Santo e camera nuziale del Re celeste; vigna fertile che ha dato il grappolo di gioia il cui vino inebria tutta la creazione, tavola di vita che offre il pane benedetto". Uno dei testi del vespro ancora facendo un'esegesi propria del testo di Mt 13,33, la canta dicendo: "Tu sei il lievito di vita mescolato alle tre misure di frumento che è il Verbo di Dio". Due immagini “vigna fertile” e “lievito di vita” che hanno anche una forte dimensione ecclesiologica.

          In terzo luogo, la liturgia riprende dal Protovangelo di Giacomo il tema che troviamo presente anche nelle altre liturgie cristiane, cioè l'arrivo miracoloso degli apostoli, venuti anche da paesi lontani, per la celebrazione del Transito di Maria: "Giorno benedetto in cui la Madre raggiunge il Figlio, giorno in cui gli apostoli portano il suo corpo, e la terra la congeda nella gioia. Colei che portò nel suo grembo il Signore altissimo muore come gli altri uomini…; Pietro il primo degli apostoli e che ha le chiavi del Regno porta il suo sarcofago, e Gabriele i primo degli angeli canta davanti al suo corpo". La presenza degli apostoli e degli angeli attorno al corpo di Maria ripropone anche la stessa sepoltura e l'ascensione di Cristo stesso: "Gli apostoli, venuti da paesi lontani e alcuni usciti dalle loro tombe, si radunarono per seppellire il tuo corpo prezioso… Videro i cieli aperti e gli angeli scendere per onorarti". Ed è ancora Giovanni l'evangelista che oggi nella sepoltura di Maria prende il posto che Nicodemo ebbe nella sepoltura di Cristo: "Venne Giovanni per seppellire il corpo puro della Tutta benedetta; come Nicodemo seppellì il corpo di suo Figlio, anche ora il puro e luminoso figlio del tuono seppellì il suo corpo. La schiera degli apostoli accompagnò l'anima splendente di colei che è la Madre del Figlio di Dio".

          Il transito della Madre di Dio è visto e presentato quasi come una celebrazione liturgica in cui gli apostoli concelebrano attorno al letto funebre di Maria che diventa anche l’altare dove riposa il corpo della Madre di Dio: “Quando giunse il giorno in cui la tutta benedetta doveva lasciare questo mondo per quello nuovo e immortale, chiese con insistenza al suo Figlio Gesù di mandare gli apostoli che ella desiderava di vedere prima di partire; ella desiderava infatti ricevere la benedizione di coloro che erano stati testimoni di suo Figlio e strumenti dei suoi misteri”. La liturgia, quindi, riesce a dare una bella immagine degli apostoli come coloro che sono testimoni della passione, della morte e della risurrezione di Cristo, e strumenti, celebranti dei Santi Misteri.

          Tutta l'opera della redenzione viene riproposta nella preghiera conclusiva del vespro della festa: "Gloria al Padre che scelse Maria fra tutti i popoli e magnificò il giorno del suo transito. Adorazione al Figlio, che per la sepoltura di sua Madre radunò profeti, apostoli e patriarchi. Lode allo Spirito Santo per mezzo del quale ella raggiunse il riposo desiderato. Nel suo transito ella si diletta con il suo Figlio".

+P. Manuel Nin

Esarca Apostolico

 

 

Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΟΣΥΡΙΑΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Μάρτυρες του Χριστού και λειτουργοί των μυστηρίων του

     Η δυτικοσυριακή λατρευτική παράδοση εορτάζει, όπως όλες οι άλλες χριστιανικές παραδόσεις, την ημέρα της δέκατη πέμπτης Αυγούστου την εορτή της Μεταστάσεως της Θεοτόκου, η οποία ονομάζεται σχεδόν αποκλειστικά με τον όρο «Κοίμηση». Για τη σημερινή εορτή, η δυτικοσυριακή παράδοση χρησιμοποιεί όρους επανειλημμένα στα λατρευτικά της κείμενα που μπορούν να ερμηνευτούν ως μετάσταση, έξοδος (και τα δύο συνώνυμα του θανάτου), μετάβαση, ταφή, αλλά και ανάβαση, μετάβαση στον ουρανό. Τα λειτουργικά βιβλία προβλέπουν περίοδο νηστείας δεκατεσσάρων ημερών πριν από την εορτή, περίοδο που παραλληλίζει αυτή τη Θεομητορική εορτή με το ίδιο το Πάσχα του Κυρίου και την προετοιμάζει με ακατάπαυστη προσευχή μέσω των λειτουργικών κειμένων που αναδεικνύουν τη μετανοητική διάσταση αυτής της περιόδου: «Χορήγησε, Κύριε ο Θεός, τη βοήθεια έτσι ώστε με νηστεία, την αγρυπνία, την προσευχή και την εγκράτεια να προετοιμαστούμε για την εορτή της Μετάστασης της Ευλογημένης Μητέρας σου από τη γη στον ουρανό...». Η δυτική συριακή παράδοση, από την αρχή, μελέτησε τη Μητέρα του Θεού πάντα αναπόσπαστα ενταγμένη στο μυστήριο του Ενσαρκωμένου Λόγου, και τα λατρευτικά της κείμενα αναπτύσσουν μία ωραία μυσταγωγία. Επομένως, τα διαφορετικά κείμενα αναπτύσσουν ορισμένα θέματα που πρέπει να υπογραμμιστούν.

Καταρχήν, η εορτή της Μετάστασης της Θεοτόκου είναι λόγος χαράς για όλη την κτίση, για αγγέλους και για ανθρώπους: «Η μετάσταση της αγνής και Αγίας Μητέρας του Σωτήρος ημών, χαίρει τους αγγέλους και τους κατοίκους της γης…· οι απόστολοι ιερουργούν μία θεία λειτουργία και οι πύρινες στρατιές με τις ψυχές των δικαίων πηγαίνουν σε λιτανεία για τον ενταφιασμό της». Η θεία λατρεία φανερώνει επίσης πολύ καθαρά πώς αυτή που πεθαίνει σήμερα και τοποθετείται σε τάφο είναι πραγματικά η Μητέρα του Ζωοδόχου που ενσαρκώθηκε στην κοιλιά της: «Σήμερα η στρατιά των φλογερών και φωτεινών όντων, μαζί με τις στρατιές των αγγέλων τιμούν την ημέρα της διέλευσης της Παναγίας, κόρης του Δαβίδ, μητέρας του Θεού».

Στη συνέχεια, πρέπει να σημειωθεί ο μακρύς κατάλογος των χριστολογικών τίτλων που η δυτικοσυριακή θεία λατρεία δίνει στη Θεοτόκο σε αυτή την εορτή, δια στόματος ανθρώπων που την εξυμνούν στη γη, και των αγγέλων που την υποδέχονται στον ουρανό. Οι πρώτοι την εξυμνούν ως: «Άμεμπτη νύφη και αγνή μητέρα, νύμφη ανύμφευτη, πηγή ευεργετημάτων και καράβι γεμάτο χαρές που δίνεις στον κόσμο ευεργεσίες απερίγραπτες...». Στη συνέχεια οι άγγελοι στον ουρανό την επαινούν: «Καλώς ήλθες, κατοικητήριο του Αγίου Πνεύματος και νυμφώνα του ουράνιου Βασιλέα· εύφορε αμπελώνα που έδωσες τα σταφύλια της χαράς που το κρασί τους μεθάει όλη την κτίση, τραπέζι της ζωής που προσφέρει τον ευλογημένο άρτο». Ένα από τα κείμενα του Εσπερινού υιοθετώντας το ευαγγελικό κείμενο του Μτθ. 13,33, ψάλλει λέγοντας: «Εσύ είσαι το προζύμι της ζωής ανάμικτη με το φύραμα που είναι ο Λόγος του Θεού».

"Ευλογημένη ημέρα κατά την οποία η Μητέρα συναντά τον Υιό, ημέρα κατά την οποία οι Απόστολοι σηκώνουν το σώμα της, και η γη αποχαιρετά με χαρά. Αυτή που έφερε στα σπλάχνα της τον Ύψιστο Κύριο, πεθαίνει όπως όλοι οι άνθρωποι… Ο Πέτρος, ο οποίος ως πρώτος των Αποστόλων έχει τα κλειδιά της Βασιλείας σηκώνει την σαρκοφάγο και ο Γαβριήλ ο πρώτος των Αγγέλων, ψάλλει μπροστά στο σώμα  της” Η παρουσία των Αποστόλων και των Αγγέλων γύρω από το σώμα της Μαρίας επαναλαμβάνει επίσης τον ενταφιασμό και την Μετάσταση του ίδιου του Χριστού: “Οι Απόστολοι ερχόμενοι από χώρες μακρινές και μερικοί βγαλμένοι από τους τάφους τους, συναθροίστηκαν για να ενταφιάσουν το πολύτιμο σώμα σου… Είδαν τους ουρανούς και τους Αγγέλους να κατεβαίνουν για να σε τιμήσουν”. Και σήμερα ακόμα ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής στον ενταφιασμό της Μαρίας, παίρνει τη θέση την οποία είχε ο Νικόδημος κατά τον ενταφιασμό του Χριστού: “Ήρθε ο Ιωάννης για να ενταφιάσει το αγνό σώμα της κεχαριτωμένης: όπως ο Νικόδημος ενταφίασε το σώμα του Υιού της, έτσι και τώρα, ο αγνός και φωτοφόρος υιός της βροντής ενταφίασε το σώμα της. Η στρατιά των Αποστόλων συνόδεψε εκείνην η οποία είναι η Μητέρα του Υιού του Θεού”.

Η σημερινή γιορτή της Μητέρας του Θεού παριστάνεται σαν ιερό συλλείτουργο, όπου οι Απόστολοι συλλειτουργούν γύρω από το νεκρικό κρεβάτι, το οποίο γίνεται ιερό βήμα, όπου αναπαύεται η Θεοτόκος: “Όταν έφτασε η ημέρα, κατά την οποία η κεχαριτωμένη έπρεπε να αφήσει ετούτο τον κόσμο για τον νέο και αιώνιο κόσμο, ζήτησε επίμονα από τον Υιό της Ιησού να στείλει τους Αποστόλους τους οποίους αυτή επιθυμούσε να δει και πάλι πριν αναχωρήσει: η Αειπάρθενος ποθούσε πραγματικά να λάβει την ευλογία εκείνων οι οποίοι ήταν αυτόπτες μάρτυρες του Υιού της και όργανα των μυστηρίων του” Η θεία λατρεία κατορθώνει να δώσει μια ωραία εικόνα των Αποστόλων, ως ανθρώπων που είναι αυτόπτες μάρτυρες του πάθους, του θανάτου και της Ανάστασης του Χριστού, και όργανα που τελούν τα Ιερά Μυστήρια.

Όλο το έργο της λύτρωσης παρουσιάζεται στην τελική μορφή του εσπερινού της εορτής: “Δόξα στον Πατέρα, ο οποίος διάλεξε την Μαρία μεταξύ όλων των ανθρώπων και εμεγάλυνε η μέρα της Μετάστασής της. Λατρεία στον Υιό, ο οποίος για τον ενταφιασμό της Μητέρα του συνάθροισε Προφήτες, Αποστόλους και Πατριάρχες. Αίνος στο Άγιο Πνεύμα, διαμέσου του οποίου η Μαρία έφτασε στην ποθητή της ανάπαυση. Κατά τη Μετάστασή της ας απολαμβάνει τη χαρά, μαζί με τον Υιό της”

+π. Εμμανουήλ Νιν

Αποστολικός Έξαρχος