Sulla sinodalità. Qualche riflessione…

         Da un po di tempo nella Chiesa Cattolica si parla molto di sinodalità, ed essa viene presentata e soprattutto vissuta -forse in mancanza di una precisazione chiara sul suo significato, ed anche forse in mancanza di una vera e propria catechesi- come un luogo, uno spazio, ove tutti possono esprimersi su tutto e addirittura proporre degli argomenti, addirittura anche quelli che normalmente sono riservati alla decisione del vescovo di Roma, e magari di costui in sede di una assise conciliare ecumenica. Sinodalità… una Chiesa sinodale… Perfino, nel 2023 si celebrerà a Roma un sinodo generale dei vescovi sulla sinodalità, e questa frase non è né una battuta né un semplice gioco di parole.

Ho cercato di riflettere un po’ su questo tema, anche a partire dalla richiesta fata da Papa Francesco a tutta la Chiesa di approfondire, di riflettere col popolo di Dio, su questo argomento che sembra che soltanto adesso nei nostri giorni scopriamo o riscopriamo come fondamentale, come vitale; ma mi chiedo se ne cogliamo profondamente il senso ed il significato? Qualcuno addirittura si è appropriata quella frase attribuita, in un altro contesto, ad un vescovo catalano all’inizio del XX secolo, ed ha coniato la nuova frase: “La Chiesa sarà sinodale o non sarà”.

La mia riflessione, senza grandi pretese, parte dal fatto che tante volte, negli ultimi mesi, mi sono sentito dire, anche da persone molto autorevoli: “Voi in Oriente l‘avete avuta sempre la sinodalità. Mentre noi in Occidente, magari…”. Ma di ché sinodalità parliamo? Quando viene affermato che: “…voi in Oriente l’avete sempre avuta la sinodalità…”, non è che si confonde, quando da Occidente si guarda verso le Chiese Orientali, tra la sinodalità e la collegialità episcopale? In Oriente quest’ultima va legata all’esercizio dell’autorità, del ministero pastorale, del servizio all’interno delle Chiese cristiane che si svolge all’interno del collegio dei vescovi che appartengono ad una Chiesa concreta che ha, a capo, un patriarca, un arcivescovo maggiore oppure un metropolita. Le decisioni all’interno di queste Chiese vengono prese dal collegio dei vescovi -chiamato quasi sempre “sinodo” oppure delle volte “consiglio dei gerarchi”-, che appartengono a una Chiesa Orientale, e convocato da colui che lo presiede, in vista alle nomine episcopali e ad altre decisioni importanti nel cammino cristiano che i pastori fanno, per il bene spirituale e materiale dei loro fedeli.

Chiaramente quest’esercizio del ministero/servizio/autorità nelle Chiese Orientali ha senz’altro una dimensione sinodale in quanto le decisioni, prese a livello pienamente collegiale, vengono decise dal sinodo dei vescovi, inteso costui come collegio dei vescovi assieme al loro capo: patriarca, arcivescovo maggiore o metropolita. Quindi in Oriente si tratta per ognuna delle Chiese di un cammino del sinodo dei pastori di queste Chiese che agisce in modo collegiale. Pertanto, tornando all’inizio, se in Occidente si intende come sinodalità quel luogo, quel momento dove tutti -laici e clero- mettono tutto in comune per approdare, per arrivare a qualche decisione ecclesiale, dottrinale, canonica, disciplinare che sia, questa sinodalità in Oriente chiaramente non la troviamo.

In questi ultimi mesi nelle nostre Chiese specialmente in Occidente, si sono formati gruppi di riflessione, fatti da laici soprattutto, ma non soltanto, per appunto riflettere su cosa è, cosa sarebbe, cosa dovrebbe essere la sinodalità, riflessioni che fatte a livello parrocchiale dovranno poi essere presentate a livello diocesano, poi a livello di conferenze episcopali, quindi a livello di Sinodo generale a Roma, per arrivare infine, in cima alla collina o alla piramide -come metafora vale l’una quanto l’altra- a delle proposte fatte al Papa. Ma in questo modo, più che un “cammino” insieme, forse siamo di fronte se non altro ad una “salita insieme”, ma per arrivare, per approdare dove…? In cima a…? lascio aperte le domande. Inoltre, sappiamo bene che quando come gruppo umano si arriva in cima a qualcosa o in cima a qualche posto, tanti altri “sinodali” con cui siamo partiti insieme, si saranno fermati oppure sono stati lasciati da parte lungo il cammino perché non ce l’hanno fatta con lo sforzo per salire.

A livello biblico, accenno soltanto a due testi. Nel Vangelo, in Gv 14,6, troviamo l’affermazione di Gesù: “Io sono il cammino, la verità e la vita…”. Poi in Atti degli Apostoli 9,2, Saulo in riferimento alla sequela del Signore e del suo Vangelo, usa il termine “il cammino”. Quindi seguire Gesù, essere e vivere come cristiani, vorrà dire essere e vivere come “sinodali” e questo già dal momento del nostro battesimo, perché tutti come Chiesa di Cristo camminiamo. Un cammino che facciamo insieme come cristiani, certamente, ma la domanda che deve e doveva essere fatta dall’inizio è questa: “un cammino con chi?”.

La parola “sinodo” viene direttamente dal termine greco “σύνοδος”, cioè “il cammino con…”. Il punto importante però, e direi quello fondamentale che deve essere chiarito da subito per evitare di fuorviare la nostra e qualsiasi riflessione sulla sinodalità, è il senso e l’oggetto vero e proprio della preposizione greca “συν”. Essa non si riferisce al “cammino” bensì a “qualcuno” con cui lo si porta a termine, lo si fa questo cammino. Il significato di sinodo non è quello di “tutti insieme”, ma piuttosto quello di “cammino con…”. E l’oggetto o la persona “con cui” la preposizione “συν” ci collega, ci mette insieme, non è il cammino, neppure siamo noi, i cristiani, laici, preti, vescovi. Ma questo “συν…”, questo “con…”, questa preposizione greca a noi cristiani ci collega, ci porta a una Persona, ed è Cristo. Quindi un primo chiarimento andrebbe fatto: non si tratta di un “tutti camminando insieme…”, bensì di un “camminando -tutti certamente- con Cristo…”. Senza dimenticare che questo “con Cristo” avviene nella Chiesa, alimentata, vivificata dai Santi Doni del suo Corpo e del suo Sangue preziosi.

         Poi bisognerebbe chiaramente sottolineare che la sinodalità in tutte le Chiese cristiane, di Oriente e di Occidente che siano, non può essere una “verniciatura” per farci apparire di fronte al mondo contemporaneo e di fronte a noi stessi come se fossimo una “democrazia occidentale moderna”, magari parlamentaria, in cui tutti possono dire tutto e parlare su tutto. La vita delle Chiese cristiane non è stata mai una forma di democrazia in cui tutti decidono su tutto, magari con un voto a maggioranza “parlamentare”. E se di democrazia si dovesse parlare, non dimentichiamo neanche che nei parlamenti i deputati sono anche loro stati eletti; quindi, a loro volta sono dei rappresentanti di coloro che li hanno eletti.

Quale sinodalità da riscoprire in Occidente? Direi sinodalità da vivere in Oriente ed in Occidente. La vita dei cristiani, infatti, è oggi ed è stata sempre un cammino “sinodale”, un cammino con Colui, Cristo Signore che è Lui stesso il cammino, la verità e la vita. Approfondire oggi, discutere, parlare sulla sinodalità, non è certamente il momento o l’occasione che dovrebbe portarci a mettere in questione come camminiamo con gli altri -dal nostro battesimo camminiamo con Cristo nella Chiesa, questo è fondamentale sottolinearlo!-, ma dovrebbe essere un momento per rimettere in primo piano nella nostra vita cristiana Colui, il Signore Gesù Cristo, con cui camminiamo come cristiani.

Per noi tutti cristiani -orientali o occidentali che siamo- il cammino sarà sempre quello nostro, di tutti i membri del Corpo di Cristo, con il Signore, o se volete il cammino di Lui con noi. Riprendo un tema che troviamo negli Apoftegmi dei Padri attribuiti a Sant’Antonio il Grande: …quelle orme nella sabbia del deserto, che Antonio credeva fossero le sue, ad un certo momento scopre lui, scopriamo ognuno di noi, che sono le Sue, di Colui che cammina accanto ad Antonio e che lo regge nei momenti di debolezza, Colui che è sempre accanto a noi, il Signore risorto e vivente in mezzo a noi. E citando Antonio il Grande, mi permetto di rammentare soltanto, in questa sede, la stessa vita monastica, in Oriente ed in Occidente, come modello di questa sinodalità di cui parlavo: guidati dal Vangelo, con l’insegnamento dell’abate e degli anziani spirituali, camminare tutti i fratelli con Cristo alla ricerca di Dio. Ancora una volta, la vocazione monastica ci può aiutare a capire una realtà fondamentale nella vita cristiana.

Ricordo la bellissima pubblicazione del cardinale Giacomo Biffi, arcivescovo di Bologna dal 1984 al 2003, uscita negli anni attorno al grande giubileo del 2000, e che il cardinale bolognese intitolò “Identikit del Festeggiato”, cioè un testo in cui parlava di Colui che era -che avrebbe dovuto essere!- il centro delle celebrazioni giubilari. Già in quel momento il grande cardinale italiano metteva in guardia dal pericolo di lasciare in secondo piano, di adombrare o addirittura di dimenticare Colui che del giubileo ne era la ragione, la causa principale, l’unico destinatario, il Festeggiato. Situato in modo giusto, secondo il mio parere, il ruolo della preposizione greca “συν” che con il sostantivo “οδός” dà origine ai termini “sinodo” e “sinodalità”, e messo in chiaro chi sia veramente il vero “compagno di cammino” di questa sinodalità, non ci sarebbe altro da aggiungere.

Nient’altro da aggiungere? Oppure l’ultima e fondamentale domanda da aggiungere e da rispondere sarebbe: “cosa è quindi la sinodalità”. E non è il caso di fare o proporre definizioni nuove ed eclatanti, bensì a partire dalla filologia che i Padri della Chiesa avevano sempre adoperato come strumento per la loro catechesi e la loro mistagogia, propongo di vedere la “sinodalità” -ed gli altri termini che ne derivano: sinodo, sinodale…-, come il cammino di tutti noi battezzati con Cristo all’ascolto del suo Vangelo, celebrando la nostra fede, accogliendo la sua grazia nei sacramenti ed anche per mezzo dei fratelli. Un cammino fatto insieme certamente, guidati, accompagnati, portati per mano tante volte, oppure caricati sulle spalle dei nostri pastori, seguendo le orme di Colui che è il cammino, la verità e la vita.

Ci sarebbe un altro aspetto in questa mia breve riflessione che non voglio assolutamente dimenticare e a cui ho semplicemente accennato all’inizio, e che riprendo qua soltanto a modo di conclusione. Cioè, dal momento che ci viene chiesto di mettere al centro dell’interesse dei cristiani -clero e laici-, la sinodalità, una sinodalità che se non ben spiegata può avere il rischio di essere intesa soltanto come un “parlamentarismo” cristiano che ci permetterebbe di esprimere opinioni su tutto e su tutti, abbiamo il pericolo di proporre e di costruire -mi si permetta l’espressione- un’ecclesiologia molto “piramidale” del Corpo di Cristo che è la Chiesa, e dimenticare o se non altro mettere in ombra appunto un altro aspetto che ritengo fondamentale e che fu al centro delle riflessioni ecclesiali già nella seconda metà del XX secolo, e che rimane un punto di riflessione aperto e purtroppo ancora oggi diciamolo un punctum dolens: cioè la collegialità episcopale nel governo e nella vita della Chiesa. Ma sono consapevole che qua si aprirebbe un altro diciamo “cantiere di lavoro”, importante quanto la stessa sinodalità di cui si parla tantissimo, un tema che ci porterebbe ad una riflessione che esonda sicuramente non soltanto queste brevissime pagine, ma anche il momento ecclesiale attuale. Ho accennato a questo tema all’inizio della mia riflessione in riferimento ai sinodi delle Chiese orientali, e lascio così quanto detto.

         “Σύνοδος”, “οδός συν Χριστώ”. Questo ha voluto essere il filo conduttore di questa mia riflessione. Senza pretese ma neanche senza mai dimenticare Colui, il Signore che fu, che è e che sarà il vero, l’unico compagno di cammino di tutti noi, membra del suo Corpo che è la Chiesa. Per non dimenticare mai l’identikit del Festeggiato…

+P. Manuel Nin

         Esarca Apostolico

            Μερικές σκέψεις περί της συνοδικότητας

 

            Εδώ και αρκετό καιρό στην Καθολική Εκκλησία γίνεται πολύς λόγος για συνοδικότητα. Αυτή, παρουσιάζεται και πρωτίστως βιώνεται (ίσως ελλείψει ξεκάθαρης διευκρίνισης σχετικά με το νόημά της αλλά και ίσως ελλείψει πραγματικής κατήχησης) ως τόπος, χώρος, όπου ο καθένας μπορεί να εκφραστεί για τα πάντα, ακόμη και να προτείνει θέματα και απόψεις, που συνήθως επαφίενται στο αποκλειστικό δικαίωμα του επισκόπου Ρώμης, ενδεχομένως και αυτού που προΐσταται μιας οικουμενικής συνοδικής συνέλευσης. Συνοδικότητα… μια συνοδική Εκκλησία… Ακόμη, μια γενική σύνοδος επισκόπων για τη συνοδικότητα θα πραγματοποιηθεί στη Ρώμη το 2023, και αυτό δεν είναι ούτε αστείο ούτε απλό λογοπαίγνιο.

            Προσπάθησα να αναλογιστώ λίγο αυτό το θέμα, ξεκινώντας από το αίτημα του Πάπα Φραγκίσκου ολόκληρη η Εκκλησία να εμβαθύνει και να προβληματιστεί με τον λαό του Θεού πάνω σε αυτό το ζήτημα (της συνοδικότητας), που φαίνεται ότι μόλις τώρα, στις μέρες μας, ανακαλύπτουμε πόσο θεμελιώδους και ζωτικής σημασίας είναι. Αλλά αναρωτιέμαι: Αντιλαμβανόμαστε βαθιά το νόημα και τη σημασία της; Κάποιος μάλιστα οικειοποιήθηκε τη φράση που αποδόθηκε, σε προγενέστερο χρόνο, σε έναν Καταλανό επίσκοπο στις αρχές του εικοστού αιώνα, και επινόησε τη νέα φράση: «Η Εκκλησία θα είναι συνοδική ή δεν θα είναι Εκκλησία».

            Ο προβληματισμός μου, χωρίς να έχει μεγάλες αξιώσεις, εκκινεί από το γεγονός ότι πολλές φορές, τους τελευταίους μήνες, άκουσα να λέγεται, ακόμη και από πρόσωπα εγνωσμένης εγκυρότητας, το εξής: «Εσείς στην Ανατολή είχατε πάντα συνοδικότητα. Ενώ εμείς στη Δύση, ίσως…». Αλλά για ποια συνοδικότητα μιλάμε; Όταν διατυπώνεται ότι: «... εσείς στην Ανατολή είχατε πάντα συνοδικότητα...», δεν ελλοχεύει ο κίνδυνος παρεξήγησης, όταν, με το βλέμμα στραμμένο προς τις Ανατολικές Εκκλησίες, συγχέει κανείς τη συνοδικότητα με την επισκοπική συλλογικότητα; Η τελευταία, στην Ανατολή, συνδέεται με την άσκηση της εξουσίας, της ποιμαντικής διακονίας, της υπηρεσίας εντός των Χριστιανικών Εκκλησιών που λαμβάνει χώρα στη σύναξη των επισκόπων που ανήκουν σε μια συγκεκριμένη Εκκλησία και έχει ως επικεφαλής της έναν πατριάρχη, έναν αρχιεπίσκοπο ή έναν μητροπολίτη. Οι αποφάσεις, εντός αυτών των Εκκλησιών, λαμβάνονται από τη σύναξη των επισκόπων (σχεδόν πάντα αποκαλούμενο «σύνοδος» ή μερικές φορές «συμβούλιο ιεραρχών»), που ανήκουν σε μια Ανατολική Εκκλησία. Η σύνοδος συγκαλείται από τον προεδρεύοντα σε αυτήν, ενόψει επισκοπικών ονομασιών και άλλων σημαντικών αποφάσεων, κατά τη διάρκεια της χριστιανικής πορείας που αναλαμβάνουν οι ποιμένες για το καλό των πιστών τους, σε πνευματικό και υλικό επίπεδο.

            Βέβαια, αυτή η άσκηση διακονίας / υπηρεσίας / εξουσίας στις Ανατολικές Εκκλησίες έχει σίγουρα μια συνοδική διάσταση κατά το ότι οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε πλήρως συλλογικό επίπεδο, ανήκουν στη σύνοδο των επισκόπων, νοούμενη ως σύναξη επισκόπων μαζί με τον προϊστάμενό τους: Πατριάρχη, αρχιεπίσκοπο ή μητροπολίτη. Επομένως, στην Ανατολή, και για καθεμία από τις Εκκλησίες, γίνεται λόγος για μια πορεία της συνόδου των επισκόπων με τρόπο συλλογικό. Ωστόσο, και ξαναπιάνοντας το νήμα από την αρχή, αν η Δύση αντιλαμβάνεται τη συνοδικότητα ως τόπο ή ως στιγμή όπου όλοι, λαϊκοί και κληρικοί, δρουν από κοινού προκειμένου να καταλήξουν σε κάποια εκκλησιαστική, δογματική, κανονική, πειθαρχική απόφαση, όποια και να είναι αυτή, καθίσταται σαφές ότι τέτοια συνοδικότητα στην Ανατολή δεν υπάρχει.

            Τους τελευταίους μήνες στις Εκκλησίες μας, ιδιαίτερα στη Δύση, έχουν σχηματιστεί ομάδες προβληματισμού αποτελούμενες κυρίως, αλλά όχι μόνο, από λαϊκούς, για να συζητήσουν περί του τι ακριβώς είναι συνοδικότητα και τι θα πρέπει να είναι. Οι σκέψεις αυτές, που λαμβάνουν χώρα σε επίπεδο ενορίας, πρέπει στη συνέχεια να παρουσιαστούν σε επίπεδο επισκοπής, έπειτα σε επίπεδο επισκοπικών διασκέψεων, μετά σε επίπεδο Γενικής Συνόδου στη Ρώμη, για να φτάσουν τελικά στην κορυφή του λόφου ή της πυραμίδας (μεταφορικά ισοδύναμων) προκειμένου να προταθούν στον Πάπα. Με αυτόν τον τρόπο, ίσως να βρισκόμαστε σε μια συλλογική άνοδο μάλλον, παρά σε μια πορεία μαζί. Αλλά για να φτάσουμε πού; σε ποιον σκοπό; Αφήνω τις ερωτήσεις ανοιχτές. Επιπλέον, ξέρουμε καλά ότι όταν μια ομάδα ανθρώπων φτάσει στην κορυφή ενός τόπου, πολλοί άλλοι «συνοδικοί» μαζί με τους οποίους ξεκίνησε, ενδεχομένως να έχουν σταματήσει ή να έχουν παραμερίσει κατά τη διάρκεια της πορείας επειδή η προσπάθειά τους να προχωρήσουν καταδείχθηκε ελλιπής.

            Σε βιβλικό επίπεδο αναφέρω μόνο δύο κείμενα. Στο Ευαγγέλιο, στον Ιω. 14:6, βρίσκουμε την επιβεβαίωση του Ιησού: «Εγώ είμαι η οδός, η αλήθεια και η ζωή…». Στη συνέχεια, στις Πράξεις των Αποστόλων 9,2, ο Σαύλος χρησιμοποιεί τον όρο «το μονοπάτι» αναφορικά με το να ακολουθεί κανείς τον Κύριο και το Ευαγγέλιό Του. Έτσι το να ακολουθούμε τον Ιησού, να είμαστε και να ζούμε ως Χριστιανοί, σημαίνει ότι τελικά ζούμε ως «συνοδικοί» και αυτό συμβαίνει ήδη από τη στιγμή της βάπτισής μας. Βαδίζουμε όλοι ως Εκκλησία του Χριστού σε μια πορεία που κάνουμε μαζί ως Χριστιανοί φυσικά, αλλά το ερώτημα που πρέπει και θα έπρεπε να τεθεί από την αρχή είναι το εξής: «πορεία με ποιον;».

            Η λέξη «σύνοδος» προέρχεται απευθείας από τα ελληνικά που σημαίνει «περπατώ με ...». Το σημαντικό όμως και το πιο θεμελιώδες, θα έλεγα, που πρέπει να διευκρινιστεί άμεσα για να μην λοξοδρομήσει ο προβληματισμός μας για τη συνοδικότητα, είναι η έννοια και το πραγματικό αντικείμενο της ελληνικής πρόθεσης «συν». Δεν αναφέρεται στην «πορεία» αλλά σε «κάποιον» με τον οποίο πραγματοποιείται και ολοκληρώνεται αυτή. Η έννοια της συνόδου δεν είναι εκείνη του "όλοι μαζί", αλλά μάλλον εκείνη του "πορεύομαι με". Είναι το αντικείμενο ή το πρόσωπο «με το οποίο» η πρόθεση «συν» μας συνδέει και μας φέρνει κοντά. Δεν αναφέρεται στον δρόμο, ούτε σε εμάς τους χριστιανούς, λαϊκούς, ιερείς, επισκόπους. Αυτό το «συν», αυτό το «με», αυτή η ελληνική πρόθεση συνδέει εμάς τους Χριστιανούς και μας οδηγεί σε ένα Πρόσωπο που είναι ο Χριστός. Επομένως, θα πρέπει να γίνει μια πρώτη διευκρίνιση: δεν πρόκειται για μια πορεία «όλων μαζί» αλλά μάλλον για μια «<πορεία όλων μαζί με τον Χριστό». Δεν ξεχνάμε ότι αυτό το «με τον Χριστό» ολοκληρώνεται μέσα στην Εκκλησία, που τρέφεται και παίρνει ζωή από τα Τίμια Δώρα του πολύτιμου Σώματος και Αίματός Του.

            Επιπλέον, θα πρέπει να τονιστεί ξεκάθαρα ότι η συνοδικότητα σε όλες τις χριστιανικές εκκλησίες, είτε είναι ανατολικές είτε δυτικές, δεν μπορεί να είναι ένα «επικάλυμμα» που μας εμφανίζει στον σύγχρονο κόσμο, αλλά και μεταξύ μας, σαν να είμαστε μια σύγχρονη δυτική δημοκρατία, κοινοβουλευτική ενδεχομένως, όπου ο καθένας μπορεί να πει τα πάντα και να μιλήσει για όλα. Η ζωή των Χριστιανικών Εκκλησιών δεν ήταν ποτέ μια μορφή δημοκρατίας στην οποία όλοι αποφασίζουν για όλα με βάση πλειοψηφικούς κανόνες. Και αν επρόκειτο για τέτοια δημοκρατία, ας μην ξεχνάμε ότι στα κοινοβούλια οι βουλευτές είναι εκλεγμένοι και, ως εκ τούτου, είναι εκπρόσωποι αυτών που τους εξέλεξαν.

            Ποια συνοδικότητα να ξαναβρούμε στη Δύση; Συνοδικότητα ως βίωμα, θα έλεγα, στην Ανατολή και στη Δύση. Η ζωή των χριστιανών, πράγματι, είναι και ήταν πάντα ένα «συνοδικό» ταξίδι, ένα ταξίδι μαζί Του, μαζί με τον Χριστό τον Κύριο που είναι ο ίδιος η οδός, η αλήθεια και η ζωή. Το να εμβαθύνουμε σήμερα, συζητώντας και μιλώντας για συνοδικότητα, ασφαλώς δεν αποτελεί καλή περίσταση η οποία θα μπορούσε να μας κάνει να αμφισβητήσουμε το πώς πορευόμαστε με τους άλλους. Από το βάπτισμά μας ήδη, περπατάμε με τον Χριστό στην Εκκλησία, και αυτό είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί. Αλλά θα πρέπει να αποτελέσει το σημείο από όπου επαναφέρουμε στο προσκήνιο στη χριστιανικής μας ζωής Εκείνον, τον Κύριο Ιησού Χριστό, με τον οποίο πορευόμαστε ως Χριστιανοί.

            Για όλους εμάς τους Χριστιανούς -Ανατολικούς ή Δυτικούς- ο δρόμος θα είναι ο δικός μας ως μελών του Σώματος του Χριστού με τον Κύριο, ή αν θέλετε, ο δρόμος Του μαζί μας. Ανακινώ ένα θέμα που βρίσκουμε στα Αποφθέγματα των Πατέρων και που αποδίδονται στον Άγιο Αντώνιο τον Μέγα: ... εκείνα τα ίχνη στην άμμο της ερήμου, που ο Αντώνιος πίστευε ότι ήταν δικά του, κάποια στιγμή ανακαλύπτει, ο ίδιος αλλά και εμείς μαζί του, ότι δεν ανήκουν στον ίδιο αλλά σε Εκείνον που περπατά δίπλα στον Αντώνιο και που τον στηρίζει σε στιγμές αδυναμίας. Σε Εκείνον που είναι πάντα δίπλα μας, στον αναστημένο και ζώντα Κύριο που βρίσκεται ανάμεσά μας. Και αναφέροντας τον Μέγα Αντώνιο, υπενθυμίζω εδώ τη μοναστική ζωή στην Ανατολή και στη Δύση, ως πρότυπο αυτής της συνοδικότητας στην οποία αναφέρθηκα: καθοδηγούμενοι από το Ευαγγέλιο, με τη διδασκαλία του ηγουμένου και των πρεσβύτερων πνευματικών, πορευόμαστε όλοι οι αδελφοί με τον Χριστό σε αναζήτηση του Θεού. Για άλλη μια φορά, η μοναστική κλήση μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε μια θεμελιώδη πραγματικότητα στη χριστιανική ζωή.

            Θυμάμαι την ωραία έκδοση του καρδινάλιου Giacomo Biffi, αρχιεπισκόπου της Μπολόνια από το 1984 έως το 2003, που δημοσιεύτηκε κατά τα χρόνια του μεγάλου ιωβηλαίου του 2000 και την οποία ο καρδινάλιος της Μπολόνια τιτλοφόρησε «Identikit del Festeggiato» (ταυτότητα του εορτάζοντος). Πρόκειται για ένα κείμενο που αναφερόταν σε Εκείνον, που ήταν και που θα έπρεπε να είναι το επίκεντρο των ιωβηλαίων εορτασμών. Ήδη από τότε ο μεγάλος Ιταλός καρδινάλιος προειδοποίησε για τον κίνδυνο να επισκιαστεί ή και να ξεχαστεί Εκείνος που ήταν ο μοναδικός λόγος για το ιωβηλαίο, η κύρια αιτία, ο μοναδικός αποδέκτης, ο Εορταζόμενος. Κατά τη γνώμη μου, τοποθέτησα σωστά τον ρόλο της ελληνικής πρόθεσης «συν» που με το ουσιαστικό «οδός» γεννά τους όρους «σύνοδος» και «συνοδικότητα», και κατέστησα σαφές ποιος είναι ο πραγματικός συνοδοιπόρος σε αυτήν τη συνοδικότητα. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο να προσθέσω.

            Τίποτα άλλο; Το τελευταίο και θεμελιώδες ερώτημα που θα έπρεπε να προστεθεί και να απαντηθεί θα ήταν: «τι είναι λοιπόν η συνοδικότητα;». Η περίσταση δεν ενδείκνυται να κάνουμε ή να προτείνουμε νέους και εντυπωσιακούς ορισμούς, αλλά ξεκινώντας από τη φιλολογία που χρησιμοποιούσαν πάντα οι Πατέρες της Εκκλησίας ως όργανο για την κατήχηση και τη μυσταγωγία τους, προτείνω να δούμε τη συνοδικότητα (και τους άλλους όρους που απορρέουν από αυτήν: σύνοδος, συνοδικός) ως πορεία όλων μας που βαπτιστήκαμε εν Χριστώ, ακούγοντας το Ευαγγέλιό Του, γιορτάζοντας την πίστη μας, δεχόμενοι τη χάρη Του στα μυστήρια ακόμη και μέσω των αδελφών μας. Μια πορεία οπωσδήποτε μαζί, καθοδηγούμενοι και συνοδευόμενοι από το χέρι ενίοτε, ή ακόμη μεταφερόμενοι στους ώμους των ποιμένων μας, ακολουθώντας τα χνάρια Εκείνου που είναι η οδός, η αλήθεια και η ζωή.

            Υπάρχει μια άλλη οπτική στον σύντομο στοχασμό μου που δεν θέλω καθόλου να παραβλέψω, την οποία απλώς έθιξα στην αρχή και την οποία θα επαναλάβω εδώ, μόνο ως συμπέρασμα. Ότι δηλαδή, εφόσον καλούμαστε να θέσουμε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των χριστιανών (κληρικών και λαϊκών) τη συνοδικότητα, μια συνοδικότητα που αν δε διασαφηνιστεί επαρκώς η έννοιά της, διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει κατανοητή μόνο ως «χριστιανικός κοινοβουλευτισμός» που θα μας επέτρεπε να εκφράζουμε απόψεις για όλους και για όλα, κινδυνεύουμε να προτείνουμε και να οικοδομήσουμε, επιτρέψτε μου την έκφραση, μια «πυραμιδική» εκκλησιολογία του Σώματος του Χριστού που είναι η Εκκλησία, και να λησμονήσουμε, ή αν μη τι άλλο να θέσουμε στο περιθώριο μιαν άλλη οπτική που θεωρώ θεμελιώδη. Αυτή η οπτική ήταν στο επίκεντρο των εκκλησιαστικών προβληματισμών ήδη κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα και παραμένει ανοιχτό ζήτημα προβληματισμού. Αποτελεί δε νευραλγικό σημείο (punctum dolens) ακόμα και σήμερα και αναφέρεται στην επισκοπική συλλογικότητα σε θέματα διοίκησης και ζωής της Εκκλησίας. Έχω ωστόσο επίγνωση ότι αυτό αποτελεί μια άλλη υπόθεση εργασίας, ένα άλλο κεφάλαιο, εξίσου σπουδαίο όσο η ίδια η συνοδικότητα, για την οποία γίνεται τόσος λόγος, είναι δηλαδή ένα θέμα που θα μας οδηγούσε σε έναν προβληματισμό, που θα υπερέβαινε όχι μόνο αυτές τις λιγοστές σελίδες, αλλά και την τρέχουσα εκκλησιαστική συγκυρία. Έθιξα αυτό το ζήτημα στην αρχή του στοχασμού μου αναφορικά με τις συνόδους των Ανατολικών Εκκλησιών και το αφήνω όπως ακριβώς διατυπώθηκε.

            “Σύνοδος”, “οδός συν Χριστώ”. Αυτό είναι το καθοδηγητικό νήμα του προβληματισμού μου. Χωρίς αξιώσεις αλλά και χωρίς ποτέ να λησμονούμε τον Ένα, τον Κύριο που ήταν, που είναι και που θα είναι ο αληθινός, ο μόνος συνοδοιπόρος όλων μας, ως μελών του Σώματός Του που είναι η Εκκλησία. Για να μην ξεχνάμε ποτέ την ταυτότητα του εορτάζοντος (Ιdentikit del Festeggiato).