Catechesi del 16 febbraio 2018

Quaresima – Preghiera di Sant’Efrem.

ΚΑΤΗΧΗΣΗ 16 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ  2018

ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΦΡΑΙΜ

San Benedetto, nella sua Regola per i monaci ha un capitolo, breve ma molto bello e denso, dedicato all’osservanza della Quaresima. Benedetto riassume l’atteggiamento del monaco in questo periodo dell’anno liturgico, con la frase: e con la gioia del desiderio spirituale, aspetti la Santa Pasqua (et cum spiritalis desiderii gaudio Santum Pascha expectet). Nella gioia aspetti la Santa Pasqua; tutte le prescrizioni, consigli, indicazioni che San Benedetto dà per la Quaresima si indirizzano a questo ...nella gioia aspetti la Santa Pasqua.

Ο Άγιος Βενέδικτος, στον Κανονισμό του για τους μοναχούς, έχει ένα κεφάλαιο, σύντομο αλλά πολύ ωραίο και γεμάτο νόημα, αφιερωμένο στην τήρηση της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Ο Βενέδικτος συνθέτει τη στάση του μοναχού κατά την χρονική αυτή περίοδο του λειτουργικού έτους με της εξής φράση: «και με τη χαρά της πνευματικής επιθυμίας, περίμενε το Άγιο Πάσχα (et cum spiritualis desiderii gandio Sanctum Pascha expected).  Μέσα στη χαρά περίμενε το Άγιο Πάσχα όλες οι κατευθύνσεις, οι συμβουλές, οι υποδείξεις τις οποίες ο Άγιος Βενέδικτος δίνει για τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή στοχεύουν σ’ αυτό: μέσα στη χαρά περίμενε το Άγιο Πάσχα.

I Padri di Oriente e di Occidente hanno dedicato nelle loro opere un interesse speciale verso la Quaresima -omelie, commenti di testi della Sacra Scrittura, esortazioni; tutte le liturgie cristiane pure hanno avuto verso questo periodo una cura speciale. Ma questo interesse, questa cura ha sempre uno scopo non nella Quaresima stessa ma nella Pasqua, la Santa e Vivificante Risurrezione del Signore. Il Cristo Risorto, l’incontro con Lui è lo scopo, la meta dove ci porta la Quaresima. Tutti i cambiamenti, diversità, novità ed anche rinunzie che la Quaresima ci propone hanno come fine ultimo ed unico la Pasqua. Questa attesa della Pasqua la Quaresima la sottolinea a due livelli: il primo quello dell’insieme del periodo quaresimale, cioè quello che si schiuderà nella Settimana Santa e nella celebrazione pasquale, con le sue domeniche particolari con dei brani scritturistici e degli aspetti teologici ben concreti: l’Ortodossia... la Croce...; e poi il secondo livello che è quello settimanale, che fa di ogni settimana quaresimale una preparazione alla domenica, alla Pasqua settimanale; la Divina Liturgia viene interrotta -benché rimane un’ufficiatura molto bella e molto ricca- nell’attesa della celebrazione della risurrezione del Signore e della comunione con Lui Vivente e Vivificante la domenica.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση, στα έργα τους αφιέρωσαν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (ομιλίες, σχόλια, των κειμένων της Αγίας Γραφής, προτροπές). Όλες οι χριστιανικές θείες λατρείες απέδωσαν μία ιδιαίτερη φροντίδα προς τη χρονική αυτή περίοδο. Αλλά αυτό το ενδιαφέρον, αυτή η φροντίδα στοχεύουν πάντοτε, όχι στην ίδια τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, αλλά στο Άγιο Πάσχα, την Αγία και Ζωοποιό Ανάσταση του Κυρίου. Ο Αναστημένος Χριστός, η συνάντηση μαζί Του, είναι ο σκοπός ο στόχος, προς τον οποίο μας οδηγεί η Μεγάλη Τεσσαρακοστή. ‘Όλες οι αλλαγές, όλες οι διαφορές όλες οι καινοτομίες ή και στερήσεις που μας προτείνει η Μεγάλη Τεσσαρακοστή έχουν ως τελικό και μοναδικό στόχο τους το Άγιο Πάσχα. Αυτήν την αναμονή του Πάσχα η Τεσσαρακοστή την υπογραμμίζει σε δύο επίπεδα: πρώτο είναι το επίπεδο του συνόλου της τεσσαρακοστιανής περιόδου, δηλαδή της περιόδου εκείνης η οποία θα συμπληρωθεί κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα και κατά τον πασχαλινό εορτασμό. Με τις ιδιαίτερες Κυριακές της και με τα βιβλικά της αναγνώσματα και τα συγκεκριμένα θεολογικά της διδάγματα: την Κυριακή της Ορθοδοξίας…. της Σταυροπροσκυνήσεως.. στη συνέχεια, το δεύτερο επίπεδο είναι το επίπεδο της εβδομάδας, το οποίο κάνει κάθε εβδομάδα της Τεσσαρακοστής μία προετοιμασία για το εβδομαδιαίο Πάσχα της επόμενης Κυριακής: η Θεία Λατρεία διακόπτεται (αν και παραμένει μία ιεροτελεστία πολύ ωραία και πολύ πολύ πλούσια), αναμένοντας την ιεροτελεστία της Αναστάσεως του Κυρίου, της κοινωνίας με τον Ζώντα και Ζωοποιό Κύριο, κατά την Κυριακή.

Questa attesa dell’incontro col Signore è un’attesa nella gioia; ...nella gioia aspetti la Santa Pasqua dice Benedetto ai monaci, a tutti i cristiani. La Quaresima non è un periodo vissuto nel buio, nella tristezza, in una mortificazione chiusa in se stessa; bensì un tempo che il Signore ci dà di viverlo nella speranza. Domenica prossima, all'inizio della Quaresima, la liturgia ci proporrà la figura di Adamo cacciato dal Paradiso, di Adamo che geme, che piange, che si lamenta a causa del Paradiso chiuso; ma guardate che la stessa liturgia, pero, ci presenterà Adamo -qualsiasi uomo- non chiuso in se stesso ma che nella speranza comincia un cammino che lo porterà di nuovo al Paradiso, le cui porte saranno aperte il mattino di Pasqua. Ancora la stessa Preghiera di Sant’Efrem, che ripeteremo tantissimo in queste settimane, Signore e Sovrano della mia vita... Signore e Re, metterà al centro della nostra vita Dio, il Signore, come Colui che ne è Signore, come colui che ne è fonte di speranza, e soprattutto fonte di fiducia: Adamo -l'uomo- non rimane seduto alla soglia del Paradiso, ma si lascia portare dal Signore. Quando diciamo: Signore e Sovrano della mia vita... riconosciamo in lui la fonte di questa vita e rinnoviamo in lui la nostra fiducia.

Αυτή η αναμονή της συναντήσεως με τον Κύριο είναι αναμονή χαράς: … μέσα στη χαρά περίμενε το Άγιο Πάσχα, λέει ο Βενέδικτος στους μοναχούς του και σε όλους τους χριστιανούς. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή δεν είναι μία χρονική περίοδος, την οποία ζούμε μέσα στο σκοτάδι, μέσα στη θλίψη, μέσα στην απονέκρωση, αντίθετα είναι μία χρονική περίοδος την οποία ο Κύριος μας δίνει για να τη ζήσουμε μέσα στην ελπίδα. Στην αρχή της Τεσσαρακοστής η θεία λατρεία μας προτείνει την μορφή του Αδάμ, διωγμένου από τον Παράδεισο, του Αδάμ που στενάζει, που κλαίει, που θρηνεί για τον χαμένο Παράδεισο αλλά προσέξτε ότι η ίδια θεία λατρεία μας παρουσιάζει τον Αδάμ (τον κάθε άνθρωπο), όχι κλειστό στον εαυτό του, αλλά γεμάτο ελπίδα να αρχίζει την πορεία, η οποία θα τον οδηγήσει πάλι στον Παράδεισο, του οποίου οι πύλες θα ανοίξουν και πάλι το πρωινό του Πάσχα. Ακόμα και η ίδια η Προσευχή του Αγίου Εφραίμ, την οποία θα επαναλάβουμε τόσες και τόσες φορές μέσα σ’ αυτές τις εβδομάδες «Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου…» , θα βάλει τον Θεό στο επίκεντρο της ζωής μας, τον Κύριο και Δεσπότη μας, ο οποίος είναι πηγή της ελπίδας μας, και προπάντων πηγή της εμπιστοσύνης μας: ο Αδάμ (ο άνθρωπος), δεν παραμένει καθιστός στο κατώφλι του Παραδείσου, αλλά αφήνεται να οδηγηθεί από τον Κύριο.  Όταν εμείς λέμε: «Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου…», αναγνωρίζουμε ότι Εκείνος είναι η πηγή αυτής της ζωής, και ανανεώνουμε την εμπιστοσύνη μας σ’ Αυτόν.

Chiediamoci allora per noi, cristiani, che stiamo per incominciare la Grande Quaresima, cosa vorrà dire accogliere la chiamata del Signore alla conversione nell’attesa gioiosa della Santa Pasqua. Per noi cristiani la conversione alla quale siamo ogni giorno chiamati dal Signore è un dono, qualcosa che ci viene dato da Lui. Nessuno -e penso che tutti ne abbiamo fatto e ne facciamo esperienza- non può tornare a Dio con le proprie forze: Nessuno può venire a me se non lo attira il Padre che mi ha mandato... (Gv 6,44). Dio, pero, non ci attira se non nella misura in cui ognuno di noi cerchiamo, desideriamo di trovarlo. I Padri dicevano che Dio può tutto, eccetto forzare l’uomo ad amarlo. Vedere la conversione come un dono vuol dire un ricomin­ciare ogni giorno, accettando che lo stesso fatto di ricominciare ci viene dato da Dio stesso. A causa del peccato, l’uomo si vede allontanato del­la santità di Dio, della luce di Dio; abita nelle tenebre della disperazione; ma è proprio quest’uo­mo peccatore -ognuno di noi- che Cristo porta di nuovo al paradiso. La conversio­ne come dono ci fa vedere e vivere la nostra propria povertà e l’immensa ricchezza del dono di Dio; e questo è sempre una fonte di gioia per la nostra vita cristiana.

Ας αναρωτηθούμε λοιπόν για μας, εμείς οι χριστιανοί, οι οποίοι αρχίζουμε τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή: τι σημαίνει για μας να δεχθούμε το κάλεσμα του Κυρίου στη μεταστροφή, μέσα στη χαρούμενη αναμονή του Αγίου Πάσχα. Για μας τους χριστιανούς η μεταστροφή στην οποία καθημερινά καλούμαστε από τον Κύριο, είναι ένα δώρο, είναι κάτι το οποίο μας δίνεται απ’ Αυτόν. Κανένας μας (και πιστεύω ότι όλοι μας κάναμε και κάνουμε την εμπειρία), δεν μπορεί να επιστρέψει στον Θεό με τις δικές του δυνάμεις: «Κανένας δεν μπορεί να έρθει σε μένα, αν δεν τον ελκύσει ο Πατέρας μου, ο οποίος με έστειλε…(Ιω.6, 44)». Αλλά ο Θεός δεν μας ελκύει, παρά μόνο στα μέτρα κατά τα οποία ο καθένας μας τον αναζητά και ποθ3εί να Τον συναντήσει. Οι Πατέρες της Εκκλησίας έλεγαν ότι ο Θεός μπορεί τα πάντα εκτός από ένα: να εξαναγκάσει τον άνθρωπο να Τον αγαπά. Το να βλέπουμε τη μεταστροφή μας ως δώρο, σημαίνει να ξαναρχίζουμε καθημερινά, δεχόμενοι ότι το ίδιο αυτό ξεκίνημα είναι ένα μεγάλο δώρο του ίδιου του Θεού. Εξαιτίας της αμαρτίας, ο άνθρωπος διαπιστώνει την απομάκρυνση του από την αγιοσύνη του Θεού, από το φως του Θεού, ο άνθρωπος αυτός κατοικεί στα σκοτάδια της απελπισίας, αλλά ακριβώς ο αμαρτωλός αυτός άνθρωπος (ο  καθένας από εμάς), οδηγείται και πάλι στον παράδεισο. Η μεταστροφή ως δώρο μας κάνει να βλέπουμε και να ζούμε τη δικιά μας φτώχεια, και τον απέραντο πλούτο του δώρου του Θεού, και αυτό αποτελεί πάντοτε μία πηγή χαράς για τη χριστιανική ζωή μας.

La Quaresima è un tempo di grazia datoci gratuitamente dal Signore nella vita della Chiesa, non per soffermarci in esso ma per prepararci alla Santa Risurrezione del Signore. Cerchiamo di non sprecarlo, di non perdere tante briciole di dono di Dio che ci vengono elargite in queste settimane. Saranno settimane che ci impegneranno parecchio, ma un impegno che dobbiamo farlo nella gioia dell’attesa del Signore. A livello personale la Quaresima dovrebbe spingerci ad un rinnovare la nostra sollecitudine nella preghiera personale; il contatto con la Parola di Dio è un cammino di preghiera.

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι μία χρονική περίοδος χάριτος, η οποία μας δόθηκε δωρεάν από τον Κύριο μέσα στη ζωή της Εκκλησίας, όχι για να σταθούμε άπρακτοι σ’ αυτήν αλλά για να προετοιμαστούμε στον εορτασμό της Αγίας Αναστάσεως του Κυρίου. Ας προσπαθήσουμε να μη σπαταλήσουμε τη χρονική αυτή περίοδο, να μη διασκορπίσουμε τόσα και τόσα δώρα, που ο Θεός μας χορηγεί κατά τις εβδομάδες αυτές. Θα είναι εβδομάδες που θα μας απασχολήσουν ιδιαίτερα, αλλά την απασχόληση αυτή οφείλουμε να την ατενίζουμε μέσα στη χαρά της αναμονής του Κυρίου. Σε προσωπικό επίπεδο η Μεγάλη Τεσσαρακοστή πρέπει να μας εξωθήσει στην ανανέωση της φροντίδας μας για την προσωπική μας προσευχή η επαφή μας με τον Λόγο του Θεού είναι μία πορεία προσευχής.

Come esempio di ciò che voglio dirvi, vi propongo una rilettura della preghiera di sant’Efrem. Non entro in considerazioni storiche su questo testo, neanche a livello di autore. La tradizione bizantina la attribuisce a Sant’Efrem il Siro, benchè nei testi siriaci autentici di sant’Efrem questa preghiera non si trova. La tradizione bizantina si compiace a ripetere questa preghiera, a lasciarla cadere su di noi per scandire tutto il nostro cammino quaresimale. Signore e Sovrano della mia vita... Signore e Re. La preghiera mette al centro della nostra vita Dio, il Signore, come Colui che ne è Signore, come colui che ne è fonte di speranza, soprattutto fonte di fiducia: Adamo -l'uomo- non rimane seduto alla soglia del Paradiso, ma si lascia portare dal Signore. Quando diciamo: Signore e Sovrano della mia vita... riconosciamo in lui la fonte di questa vita e rinnoviamo in lui la nostra fiducia: Venite a me, voi tutti, che siete affaticati e oppressi, e io vi ristorerò. Prendete il mio giogo sopra di voi e imparate da me, che sono mite e umile di cuore... (Mt 11,28-29). Molte delle icone di Cristo portano il Vangelo aperto con questo testo.

Ως παράδειγμα αυτών που θέλω να σας πω, σας προτείνω μία νέα απαγγελία της προσευχής του Αγίου Εφραίμ. Δεν υπεισέρχομαι σε ιστορικά θέματα αυτού του κειμένου ούτε στο θέμα του αυθεντικού συντάκτη του. Η βυζαντινή παράδοση αποδίδει το κείμενο στον Άγιο Εφραίμ τον Σύρο, αν και στα αυθεντικά συριακά κείμενα του Αγίου Εφραίμ δεν βρίσκεται αυτή η προσευχή. Η βυζαντινή παράδοση χαίρεται να επαναλαμβάνει αυτή την προσευχή, για να διαφωτίζει όλη μας την πορεία μέσα στην Τεσσαρακοστή: «Κύριε και Δέσποτα ης ζωής μου… Ναι, Κύριε Βασιλεύ». Η προσευχή βάζει τον Θεό στο επίκεντρο της ζωής μας, αναγνωρίζει τον Κύριο μας ως Κύριο μας, ως πηγή της ελπίδας μας, προπάντων ως πηγή της εμπιστοσύνης μας: ο Αδάμ (ο άνθρωπος), δεν μένει καθιστός στο κατώφλι του Παραδείσου, αλλά αφήνεται να οδηγηθεί από τον Κύριο. Όταν λέμε: Κύριε και Δέσποτα ης ζωής μου… αναγνωρίζουμε σ’ Αυτόν την πηγή αυτής της ζωής μας, και ανανεώνουμε σ’ Αυτόν την εμπιστοσύνη μας: Ελάτε σε μένα, όλοι εσείς οι κουρασμένοι και καταπιεσμένοι, και εγώ θα σας ξεκουράσω. Πάρτε τον ζυγό μου επάνω σας, και μάθετε από εμένα ότι είμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά…(Ματθ. 11, 28-29) Πολλές από τις εικόνες του Χριστού παρουσιάζουν το Ευαγγέλιο ανοικτό, με το κείμενο αυτό γραμμένο στην ανοιχτή σελίδα.

Quattro vizi, i primi, pigrizia, d'indolenza, di superbia, di vaniloquio, che ci richiedono lo svegliarci non tanto dal sonno letteralmente inteso, quanto dalla possibilità di lasciar da parte sia Dio che il fratello, di dimenticare sia Dio che il fratello, di atrofizzare la nostra capacità di amare, di me­ravigliarci, la nostra capacità di gratuità. I contrari di questa pigrizia-indolenza potrebbero essere la gratuità-meraviglia di fronte a Dio e di fronte al fratello. Allontanarci, ancora, dalla superbia, dal vaniloquio, in fondo da quelle situazioni che possono fare di Dio e dell'altro un semplice oggetto e in quanto tale può essere disprezzato -superbia-; oppure da quelle situazioni-parole che creano vuoto attorno a noi -vaniloquio: parole vuote o che creano vuoto, attorno a noi ed attorno agli altri.

Στην αρχή αναφέρονται τέσσερα ελαττώματα: αργία, περιέργεια φιλαρχία και αργολογία, ζητώντας να απαλλαγούμε από αυτά, να ξυπνήσουμε όχι τόσο από τον φυσιολογικό μας ύπνο, αλλά από τον ύπνο εκείνο ο οποίος μας κάνει να ξεχνούμε τον Θεό και τον αδελφό μας, από τον ύπνο της ατροφίας της αγάπης μας, από τον ύπνο της γενναιοδωρίας μας. Τα αντίθετα αυτών των ελαττωμάτων, της αργίας και της περιέργειας, θα μπορούσαν να είναι ο θαυμασμός μας έναντι του Θεού και έναντι του αδελφού μας. Οφείλουμε επίσης, να απομακρυνθούμε από τη φιλαρχία και αργολογία, δηλαδή από τις κακίες εκείνες, οι οποίες θεωρούν τον Θεό και τον πλησίον μας ως απλά αντικείμενα, άξια περιφρονήσεως… Να απομακρυνθούμε επίσης από καταστάσεις και λέξεις οι οποίες γεννούν γύρω μας το κενό: την αργολογία, η οποία σημαίνει λόγια χωρίς νόημα, και δηλώνει το κενό μας γύρω μας και γύρω στους συνανθρώπους μας.

Quattro virtù: ­spirito di sapienza, di umiltà, di pazienza e di amore, che sono un riflesso delle Beatitudini proposte dal Signore nel Vangelo di Mt 5,3-11; virtù che costituiscono un'unità, che sono i tratti principale dell'Icona di Cristo stesso, e che sono la cornice della vita di ogni cristiano.

Αντίθετα αναζητούμε τέσσερις αρετές: πνεύμα σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, υπομονής και αγάπης, οι οποίες αντανακλούν τους Μακαρισμούς, όπως τους παρουσίασε ο Κύριος στο Ευαγγέλιό του Ματθ.5, 3-11: οι αρετές αυτές αποτελούν μία ενότητα, η οποία παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά της Εικόνας του ίδιου του Χριστού, και αποτελούν τα χαρακτηριστικά της ζωής κάθε χριστιανού.

La terza domanda riassume quello che è stato proposto nelle altre due: 1. L'essere svegli per vedere i propri peccati, non in una contemplazione sterile della propria miseria ma perché in essa attua salvificamente la croce di Cristo. 2. L'attenzione al fratello -il non condannarlo dice il testo di Sant'Efrem, sia a causa della superbia, il dominio, il disprezzo... sia a causa del vaniloquio, cioè tutto quello che potrebbe creare vuoto, lontananza verso di lui, oppure degli altri verso di lui. Ci sono delle vane parole che feriscono per se stesse, e delle vane parole che direi “per gioco di bigliardo” anche feriscono colpendo o servendosi dei terzi.

Η τρίτη αίτηση συνθέτει αυτά που προτείνουν οι δύο άλλες αιτήσεις:

1. Να είμαστε ξύπνιοι για να βλέπουμε τα δικά μας αμαρτήματα, όχι ως σωστική ενέργεια του Σταυρού του Χριστού.

2. Η προσοχή προς τον αδελφό μου («και μη κατακρίνει τον αδελφό μου») γράφει ο Άγιος Εφραίμ , είτε εξαιτίας της υπερηφάνειας, της κυριαρχίας, της περιφρονήσεως… είτε εξαιτίας της αργολογίας δηλαδή όλων εκείνων που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν το κενό και την απομάκρυνση από τον πλησίον μου. Πρόκειται για μάταιες λέξεις οι οποίες τραυματίζουν τον αδελφό μου, και μάταιες λέξεις οι οποίες τραυματίζουν τον πλησίον μου διαμέσου τρίτων ανθρώπων.

Vi propongo la preghiera di Sant'Efrem come tema di riflessione all'inizio di questa Quaresima. Proponendovela vi propongo di prendere in mano, di avvicinarvi di nuovo al Vangelo come cammino quaresimale.

Σας προτείνω την προσευχή του Αγίου Εφραίμ ως θέμα μελέτης κατά την αρχή αυτής της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Και προτείνοντας την προσευχή αυτή, σας προτείνω να πάρετε στα χέρια σας και να πλησιάσετε ξανά το Ευαγγέλιο, ως πορεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

I vizi elencati nella preghiera di Sant’Efrem: pigrizia, indolenza, superbia e vaniloquio. Essere liberati –ed il testo è una preghiera quindi coinvolgiamo il Signore affinché ce ne liberi- da una pigrizia al livello più concreto e materiale del dare una mano all’altro nello studio, del proprio sforzo nello studio, nei servizzi della casa, nell’alzarsi la mattina. Da una indolenza –in dolens- che può andare dall’ignorare l’altro, al disprezzo dell’altro, di colui che ci stà accanto o che non ci sta accanto perché cerchiamo di evitarne anche la vicinanza fisica. Da una superbia che va legata e deriva dall’indolenza. Se non soffro per / con l’altro, allora posso disprezzarlo. Cercate di evitare quelle parole e quei atteggiamenti che possono e fanno del male. E le parole che fanno del male delle volte possono sfuggirci, è vero, ma delle volte le spariamo. Da un vaniloquio che è vuoto e che soprattutto crea vuoto, attorno all’altro e attorno a se stesso. Che il nostro parlare non crei mai il vuoto, la lontananza attorno a noi ed agli altri. Ma che il nostro parlare crei sempre comunione. Digiuno dalle vane parole.

Τα ελαττώματα τα οποία αναφέρονται στην προσευχή του Αγίου Εφραίμ είναι τα εξής: αργία. Περιέργεια, φιλαρχία και αργολογία. Ζητούμε από τον Θεό να απαλλαγούμε από αυτά (εφόσον το κείμενο είναι μία προσευχή, ζητούμε από τον Κύριο να μας απαλλάξει από αυτά τα ελαττώματα) να μας απαλλάξει από την αργία στην πιο συγκεκριμένη και υλική της μορφή: να δώσουμε ένα χέρι βοηθείας στον συνάνθρωπο μας. Να μας απαλλάξει από την περιέργεια, η οποία προεκτείνεται από την αδιαφορία για τον άλλο μέχρι την περιφρόνηση του άλλου. Να μας απαλλάξει από την υπερηφάνεια η οποία συνδέεται και προέρχεται από την περιέργεια. Αν δεν υποφέρω για τον άλλο και με τον άλλο, αυτό σημαίνει ότι περιφρονώ τον άλλο. Προσπαθείτε να αποφεύγετε τις λέξεις εκείνες και τις πράξεις αυτές, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν κακό. Και οι λέξεις που προκαλούν το κακό μερικές φορές, είναι αλήθεια, ενδέχεται να μας ξεφεύγουν αλλά μερικές φορές τις λέμε συνειδητά. Γι’ αυτό ζητούμε να απαλλαγούμε από την αργολογία, η οποία δημιουργεί ένα κενό γύρο από τον άλλο, και γύρω από τον εαυτό μας. Είθε η ομιλία μας να μη δημιουργεί ποτέ το κενό, την απομάκρυνση γύρω από εμάς και γύρω από τους άλλους. Ο λόγος μας να δημιουργεί πάντοτε αδελφική κοινωνία: Νηστεία από τη μάταιη αργολογία.

Le virtù elencate da Sant’Efrem: sapienza, umiltà, pazienza ed amore. Chiedere al Signore –sempre è Lui che è coinvolto- uno spirito di sapienza che ci dia di saper parlare ed agire nel modo giusto, un parlare ed agire che creino comunione, che siano sapienti, con la sapienza del Vangelo.

Uno spirito di umiltà che ci configuri con Colui che umiliò se stesso fino alla morte. Umiltà che nell’ogni giorno delle nostre vite, nell’università, in famiglia, in diocesi, vorrà dire sì un confrontare, un condividere, ma anche un accettare che non sempre ho ragione, che sbaglio… Uno spirito di pazienza come contrapposizione all’indolenza di cui abbiamo parlato sopra. Uno spirito di amore, che soprattutto crei amore.

Οι αρετές που αναφέρονται από τον Άγιο Εφραίμ είναι οι εξής: σωφροσύνη, ταπεινοφροσύνη, υπομονή και αγάπη. Ζητούμε από τον Κύριο (πάντοτε στον Κύριο απευθυνόμαστε), ένα πνεύμα σωφροσύνης, το οποίο να μας αξιώνει να μιλούμε και να ενεργούμε με τον σωστό τρόπο, ο λόγος μας και η ενέργεια μας να δημιουργούν αδελφική κοινωνία, να είναι σοφά με τη σοφία του Ευαγγελίου.

Ζητούμε ένα πνεύμα ταπεινοφροσύνης, το οποίο να μας εξομοιώνει με τον Χριστό, ο οποίος ταπεινώθηκε μέχρι τον θάνατο. Ζητούμε μία ταπεινοφροσύνη η οποία, στην καθημερινή ζωή μας, σημαίνει μία αληθινή αδελφοσύνη, σημαίνει να παραδεχθώ ότι εγώ δεν έχω πάντα δίκιο ότι ίσως εγώ σφάλω… Ζητούμε ένα πνεύμα υπομονής, σε αντίθεση με την περιέργεια, για την οποία μιλήσαμε πιο πάνω. Ζητούμε ένα πνεύμα αγάπης, το οποίο προπάντων να δημιουργεί αγάπη.

Vedere i propri peccati e non condannare il fratello… Vedere che nel nostro cammino come cristiani, come seminaristi, come sacerdoti non ci valgono soltanto le nostre forse ma la misericordia e la grazia del Signore. Chiedetelo al Signore nella preghiera che vi faccia chiaroveggenti non nel vedere i difetti degli altri, in questo tutti siamo purtroppo tropo esperti, ma nel vedere lì dove in me non va, lì dove sbaglio, lì dove non vivo secondo il Vangelo e pecco.

Non condannare il proprio fratello:

          Accettare che è diverso, che forse o sicuramente non andiamo d’accordo in tutto.

          Accettare che io e lui, io ed il fratello, possiamo sbagliare ed sbagliamo sicuramente.

          Accettare che c’è sempre un cammino evangelico di riconciliazione e di perdono fino a 70 volte sette…

          Αξίωσε με Κύριε, να βλέπω τα δικά μου πταίσματα και να μην κατακρίνω τον αδελφό μου… Αξίωσε με να βλέπω ότι στην πορεία μας ως χριστιανοί, ως ιεροσπουδαστές, ως ιερείς, δεν επαρκούν μονάχα οι δυνάμεις μας, αλλά απαιτούνται η ευσπλαχνία και η χάρη του Κυρίου. Ζητάτε από τον Κύριο στην προσευχή σας, να βλέπετε καθαρά, όχι τα σφάλματα των άλλων.

«Και μη κατακρίνειν τον αδελφόν μου»:

Οφείλω να δεχθώ ότι ο αδελφός μου είναι διαφορετικός, ότι ίσως ή ασφαλώς δεν συμφωνούμε σε όλα.

Οφείλω να δεχθώ ότι εγώ και εκείνος (ο αδελφός μου), ενδέχεται να σφάλουμε και ασφαλώς σφάλουμε.

Οφείλω να δεχθώ ότι υπάρχει πάντοτε μία ευαγγελική πορεία συμφιλίωσης και αφέσεως, μέχρι 70 φορές επτά….

          Omelia di San Giovanni Crisostomo.

Dalle «Omelie» di san Giovanni Crisostomo, vescovo.

          Volete che parli delle vie della riconciliazione con Dio? Sono molte e svariate, però tutte conducono al cielo. La prima è quella della condanna dei propri peccati. Confessa per primo il tuo peccato e sarai giustificato (cfr. Sir 17,19-24; Gv 1, 9). Perciò anche il profeta diceva: «Ho detto: Confesserò al Signore le mie colpe, e tu hai rimesso la malizia del mio peccato» (Sai 31,5). Condanna dunque anche tu le tue colpe. Questo è sufficiente al Signore per la tua liberazione. E poi se condanni le tue colpe sarai più cauto nel ricadervi. Eccita la tua coscienza a divenire la tua interna accusatrice, perché non lo sia poi dinanzi al tribunale del Signore.

          Questa è dunque una via di remissione, e ottima; ma ve n’è un’altra per nulla inferiore: non ricordare le colpe dei nemici, dominare l’ira, perdonare i fratelli che ci hanno offeso. Anche così avremo il perdono delle offese da noi fatte al Signore. E questo è un secondo modo di espiare i peccati. «Se voi in fatti perdonerete agli uomini le loro colpe, il Padre vostro celeste perdonerà anche a voi» (Mt 6, 14)

          Vuoi imparare ancora una terza via di purificazione? E quella della preghiera fervorosa e ben fatta che proviene dall’intimo del cuore.

          Se poi ne vuoi conoscere anche una quarta, dirò che è l’elemosina. Questa ha un valore molto grande.

          Aggiungiamo poi questo: Se uno si comporta con temperanza e umiltà, distruggerà alla radice i suoi peccati con non minore efficacia dei mezzi ricordati sopra. Ne è testimone il pubblicano che non era in grado di ricordare opere buone, ma alloro posto offrì l’umile riconoscimento delle sue colpe e così si liberò dal grave fardello che aveva sulla coscienza.

          Abbiamo indicato cinque vie di riconciliazione con Dio.

          La prima è la condanna dei propri peccati.

          La seconda è il perdono delle offese.

          La terza consiste nella preghiera.

          La quarta nell’elemosina.

          La quinta nell’umiltà.

          Non stare dunque senza far nulla, anzi ogni giorno cerca di avanzare per tutte queste vie, perché sono facili, né puoi addurre la tua povertà per esimertene. Quand’anche ti trovassi a vivere in grave miseria, potrai sempre deporre l’ira, praticare l’umiltà, pregare continuamente e riprovare i peccati, e la povertà non ti sarà mai di intralcio.

          Ma che dico? Neppure in quella via di perdono in cui è richiesta la distribuzione del denaro, cioè l’elemosina, la povertà è di impedimento. No. Lo dimostra la vedova che offrì i due spiccioli.

          Avendo dunque imparato il modo di guarire le nostre ferite, adoperiamo questi rimedi. Riacquistata poi la vera sanità, godremo con fiducia della sacra mensa e con grande gioia andremo incontro a Cristo, re della gloria, e conquisteremo per sempre i beni eterni, per grazia, misericordia e bontà del Signore nostro Gesù Cristo.

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ

Από τις «Ομιλίες» του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Επισκόπου Κωνσταντινουπόλεως

Θέλετε να σας μιλήσω για τους δρόμους της συμφιλιώσεως με τον Θεό; Αυτοί είναι πολλοί και διάφοροι, αλλά όλοι οδηγούν στον ουρανό. Πρώτος είναι η καταδίκη των αμαρτιών μας. Να είσαι ο πρώτος ο οποίος εξομολογείται τις αμαρτίες του, και θα δικαιωθείς (ωρβλ. Σιρ.17, 19-24  Ιω. 1, 9). Γι’ αυτό και ο προφήτης έλεγε: «Εγώ είπα: Θα εξομολογηθώ στον Κύριο τα σφάλματά μου, και Εσύ συγχώρεσες την κακία της αμαρτίας μου (Ψ 31, 5). Επομένως καταδίκασε και συ τα σφάλματά σου. Αυτό είναι αρκετό για τον Κύριο, για την απελευθέρωσή σου. Και έπειτα, αν καταδικάσεις τα σφάλματά σου, θα είσαι πιο προσεκτικός, ώστε να μην ξαναπέσεις σ’ αυτά. Υποκίνησε τη συνείδησή σου, ώστε αυτή να γίνει η εσωτερική κατήγορός σου, και να μη γίνει κατήφορό σου μπροστά στο δικαστήριο του Κυρίου.

Αυτή λοιπόν είναι μία οδός της αφέσεως, και είναι υπέροχη αλλά υπάρχει και μία άλλη, καθόλου κατωτερη: να μη θυμόμαστε τα πταίσματα των εχθρών μας, αλλά να κυριαρχούμε την οργή μας, να συγχωρούμε τους αδελφούς οι οποίοι μας πρόσβαλαν. Και με αυτόν τον τρόπο θα έχουμε την άφεση των αμαρτιών μας κατά του Κυρίου. Και αυτός είναι ένας δεύτερος τρόπος για να εξιλεώσουμε τις αμαρτίες μας. «Πραγματικά, εάν εσείς συγχωρείτε στους ανθρώπους τα παραπτώματά σους, θα συγχωρήσει και σε σας τα παραπτώματα ο ουράνιος Πατέρας σας» (Ματθ. 6, 14)

Θέλεις να μάθεις ακόμα ένα τρίτο δρόμο εξαγνισμού; Αυτός είναι η ολόθερμη και καλή προσευχή, που προέρχεται από τα βάθη της καρδιάς μας.

Και αν θέλεις ακόμα να μάθεις ένα τέταρτο δρόμο, θα σου υποδείξω την ελεημοσύνη. Αυτή έχει μεγάλη αξία.

Έπειτα ας προσθέσουμε και αυτό: Αν κάποιος συμπεριφέρεται με εγκράτεια και ταπεινοφροσύνη, θα καταστρέψει τις ρίζες των αμαρτιών του με την ίδια αποτελεσματικότητα με την οποία τις καταστρέφουν τα μέσα που αναφέραμε πιο πάνω. Έχουμε ως μάρτυρα τον τελώνη, ο οποίος δεν ήταν σε θέση να θυμηθεί καλά έργα στη ζωή του, αλλά στη θέση των έργων αυτών πρόσφερε την ταπεινή αναγνώριση των σφαλμάτων του, και έτσι απαλλάχθηκε από το βάρος που είχε στη συνείδησή του.

Υποδείξαμε πέντε δρόμους συμφιλίωσης με τον Θεό:

Ο πρώτος δρόμος είναι η καταδίκη των δικών μας αμαρτημάτων.

Ο δεύτερος είναι η άφεση των παραπτωμάτων των άλλων.

Ο τρίτος είναι η προσευχή.

Ο τέταρτος  είναι ελεημοσύνη.

Ο πέμπτος είναι η ταπεινοφροσύνη.

Μην στέκεσαι λοιπόν χωρίς να πράττεις τίποτα προσπάθησε αντίθετα κάθε μέρα να προχωρείς σ’ αυτούς τους δρόμους, γιατί αυτοί είναι εύκολοι, ούτε μπορείς να προφασίζεσαι την φτώχεια σου, για να απαλλαγείς από τις ευθύνες σου. Ακόμα και αν είσαι αναγκασμένος να ζεις σε μεγάλη δυστυχία, μπορείς πάντοτε να αποφεύγεις την οργή, να εξασκείς την ταπεινοφροσύνη, να προσεύχεσαι αδιάκοπα και να καταδικάζεις τα αμαρτήματα, και η φτώχεια δεν θα σου είναι ποτέ εμπόδιο.

Αλλά τι λέω; Ούτε στο δρόμο εκείνο της αφέσεως στον οποίο απαιτείται η διανομή χρήματος, δηλαδή στον δρόμο της ελεημοσύνης, ούτε τότε η φτώχεια αποτελεί εμπόδιο. Όχι. Μας το αποδείχνει η χήρα (του Ευαγγελίου), η οποία πρόσφερε μονάχα δύο λεπτά.

Έχοντας λοιπόν μάθει τον τρόπο να θεραπεύουμε τα τραύματά μας, ας βάλουμε σε ενέργεια τα μέσα που διαθέτουμε. Και αφού ξαναποκτήσουμε την αληθινή μας υγεία, θα απολαύσουμε με εμπιστοσύνη την αγία τράπεζα, και με μεγάλη χαρά θα βαδίσουμε προς τη συνάντηση του Χριστού, βασιλέα της δόξας και θα κατακτήσουμε για πάντα τα αιώνια αγαθά, από χάρη, ευσπλαχνία και καλοσύνη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.

Uno dei bei testi di San Giovanni Crisostomo, che poi è entrato nella grande maggioranza delle tradizioni cristiane di Oriente e di Occidente, è l’omelia sulle Cinque vie della riconciliazio­ne con Dio. Un testo in cui il Crisostomo dà, presenta al suo uditorio, le vie per la riconciliazione col Signore, che è a sua volta riconciliazione con l’altro. È un testo bello, chiaro, di un predicatore che si trova davanti al suo gregge, un gregge che sicuramente ha i suoi problemi, i suoi limiti, ma che ha le sue grandezze, le sue cose belle e positive, e, soprattutto un gregge che, come tutti noi, è stato battezzato in Cristo ed è stato redento dal sangue di Cristo. Vi propongo, in questi giorni alle porte della Grande Quaresima, di leggere il testo del Crisostomo e di cercare direi di sentirlo, di ascoltarlo nella propria vita. D’altronde il testo, come vedrete, non è altro che una rilettura dei capitoli 5 e 6 del vangelo di Matteo. Sono quelle proposte dal Crisostomo delle vie che ci faranno vivere la Quaresima in modo molto cristiano. In fondo riprendono il filo conduttore delle pericopi evangeliche delle quattro domeniche dell’inizio del Triodion.

          Είναι ένα από τα ωραία κείμενα του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, το οποίο αργότερα μπήκε στη μεγάλη πλειονότητα των κειμένων των χριστιανικών παραδόσεων της Ανατολής και της Δύσης: πρόκειται για την ομιλία των Πέντε Δρόμων της συμφιλιώσεως με τον Θεό. Στο κείμενο αυτό ο Χρυσόστομος παρουσιάζει στο ακροατήριό του τους δρόμους της συμφιλιώσεως με τον Κύριο οι οποίοι είναι ταυτόχρονα δρόμοι συμφιλιώσεως  με τον πλησίον μας. Είναι ένα ωραίο κείμενο, ενός ιεροκήρυκα, ο οποίος απευθύνεται στο ποίμνιό του, ένα ποίμνιο το οποίο έχει ασφαλώς τα προβλήματά του, τους περιορισμούς του, αλλά έχει και τα μεγαλεία του, τα ωραία και τα θετικά του, και προπάντων ένα ποίμνιο το οποίο όπως όλοι μας, βαπτίστηκε στο όνομα του Χριστού, και λυτρώθηκε από το αίμα του Χριστού. Σας προτείνω, κατά τις μέρες αυτές, στις πύλες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, να διαβάσετε το κείμενο αυτό του Χρυσοστόμου και να προσπαθήσετε να το μελετήσετε και να το εφαρμόσετε στη ζωή σας. Άλλωστε το κείμενο αυτό, όπως θα το διαπιστώσετε δεν αποτελεί παρά το ανάγνωσμα των κεφαλαίων 5 και 6 του κατά Ματθαίου ευαγγελίου. Πρόκειται για τις προτάσεις εκείνες του Χρυσοστόμου, οι οποίες μας δείχνουν τους δρόμους για να ζήσουμε χριστιανικά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Κατά βάθος μας παρουσιάζουν το νήμα των ευαγγελικών περικοπών των τεσσάρων εβδομάδων, στην αρχή του Τριωδίου, το νήμα που μας οδηγεί στην πορεία της αγίας αυτής χρονικής περιόδου.

          Giovanni Crisostomo propone cinque vie che il cristiano ha in mano per riconciliarsi con Dio:

Abbiamo indicato cinque vie di riconciliazione con Dio, dirà alla conclusione dell’ome­lia, la prima è la condanna dei propri peccati, la seconda è il perdono delle offese, la terza consiste nella preghiera, la quarta nell’elemosi­na, la quinta nell’umilt­à.

          La prima è la condanna dei propri peccati. Si può dire anche la confessione dei propri peccati affinché il Signore misericordioso li perdoni. Una confessione in primo luogo della sua misericordia; confessare che Lui ci ama, ci perdona, ci salva; questo è il cammino quaresimale cristiano. Confessare, riconoscere i propri peccati per diventare, per essere coscienti che abbiamo bisogno di lui, che non siamo, non saremo mai, autosufficienti; forse è questo il primo peccato di cui dovremo accusarci: la tentazione ad essere autosufficienti, il credere che possiamo prescindere in tutto da Dio, degli altri… a livello personale, a livello spirituale –io prego e mi basta e basta a Dio…-… io con quello, con quelli non ci parlo, non voglio averci niente a che fare. Frasi che sinceramente sembrano riportarci all’atteggiamento del fariseo nel Vangelo: “ti ringrazio perché io non sono come lui…”.

Ο Ιωάννης Χρυσόστομος προτείνει πέντε δρόμους, τους οποίους ακολουθώντας ο χριστιανός μπορεί  να συμφιλιωθεί με τον Θεό;

Στο συμπέρασμα της ομιλίας του ο ιεράρχης θα πει: Υποδείξαμε πέντε δρόμους συμφιλίωσης με τον Θεό: πρώτος είναι η καταδίκη των αμαρτημάτων μας, δεύτερος είναι η άφεση των προσβολών των συνανθρώπων μας εναντίον μας, τρίτος είναι η προσευχή, τέταρτος η ελεημοσύνη και πέμπτος η ταπεινοφροσύνη.

          Ο πρώτος δρόμος είναι η καταδίκη των δικών μας αμαρτημάτων. Μπορούμε να τον ονομάσουμε επίσης εξομολόγηση των αμαρτιών μας, ώστε να τις συγχωρέσει ο φιλεύσπλαχνος Κύριος. Πρόκειται για μία εξομολόγηση – ομολογία της ευσπλαχνίας του Θεού. Ομολογούμε ότι Εκείνος μας αγαπά, μας συγχωρεί, μας σώζει: αυτή είναι η χριστιανική πορεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Ομολογούμε αναγνωρίζουμε τα αμαρτήματά μας, για να συνειδητοποιήσουμε ότι έχουμε ανάγκη από Εκείνον, ότι δεν είμαστε και ποτέ δεν θα γίνουμε αυτάρκεις, ίσως αυτή είναι η πρώτη αμαρτία την οποία οφείλουμε να ομολογήσουμε: τον πειρασμό να είμαστε αυτάρκεις να πιστέψουμε ότι σε τίποτα δεν χρειαζόμαστε τον Θεό, δεν χρειαζόμαστε ούτε τους άλλους ανθρώπους…. σε επίπεδο προσωπικό, και σε επίπεδο πνευματικό. Εγώ προσεύχομαι και αυτό μου φτάνει, και φτάνει και για τον Θεό. Με τον συνάνθρωπό μου, με τους συνανθρώπους μου δεν μιλώ, δεν θέλω καμία σχέση μαζί τους. Ειλικρινά, οι φράσεις αυτές μας υπενθυμίζουν τη στάση του φαρισαίου του Ευαγγελίου: «Σ’ ευχαριστώ, γιατί δεν είμαι όπως εκείνος….»

          La seconda via proposta dal Crisostomo è il perdono delle offese, il non ricordare le colpe dei nemici; è un tema che nasce dal Vangelo stesso e si trova quindi presente in tutta la letteratura spirituale da Oriente ad Occidente. Il perdono dell’offesa, il non condannare l’altro –lo ripeteremo spesso nella preghiera di sant’Efrem. Guardate che questa sarà la pietra angolare della nostra vita cristiana: accettare il perdono e darlo.

Accettare il perdono da Dio e dal fratello ci chiederà una buona dose d’umiltà, perché accettarlo è ammettere in qualche modo che si è sbagliato, che abbiamo peccato. E, legato allo stesso tema, il non ricordare le colpe degli altri, il ricordo dei mali subiti. Nella nostra vita come sacerdoti, accanto alla gente, dovrete impararlo bene questo “non ricordare le colpe dei nemici” di cui parla Giovanni Crisostomo. Altrimenti molto spesso, troppo spesso, potremmo coprirci sotto l’ipocrita corazza –fragile corazza- del: “mi fecero…”, “mi dissero…, “mi colpirono…”.

Ο δεύτερος δρόμος τον οποίο προτείνει ο Χρυσόστομος είναι η άφεση των προσβολών το σβήσιμο των παραπτωμάτων των εχθρών μας: είναι ένα θέμα το οποίο γεννιέται από το ίδιο το Ευαγγέλιο, και επομένως βρίσκεται σε όλη την πνευματική γραμματολογία, από την Ανατολή έως τη Δύση. Ή άφεση των πταισμάτων των άλλων, (η μη καταδίκη του συνανθρώπου μας), θα την επαναλάβουμε συχνά στην προσευχή του Αγίου Εφραίμ. Προσέξτε: αυτός θα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της χριστιανικής μας ζωής: να δεχθούμε την άφεση και να παραχωρήσουμε αυτή την άφεση.

Να δεχθούμε την άφεση από τον Θεό και από τον αδελφό μας θα απαιτήσει μία μεγάλη δόση ταπεινοφροσύνης, γιατί δεχόμενοι αυτήν την άφεση σημαίνει ότι δεχόμαστε κατά κάποιο τρόπο ότι σφάλαμε, ότι αμαρτήσαμε. Και με το θέμα αυτό συνδέεται η διαγραφή των πταισμάτων των άλλων, η διαγραφή των κακών που υπεστήκαμε. Στη ζωή μας ως ιερείς, δίπλα στους συνανθρώπους μας, οφείλουμε να μάθουμε καλά αυτό το γεγονός, για το οποίο μιλά ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος «να μη θυμόμαστε τα πταίσματα των εχθρών μας». Διαφορετικά πολύ συχνά, υπερβολικά συχνά, ενδέχεται να καλυπτόμαστε κάτω από τον υποκριτικό θώρακα (τον εύθραυστο θώρακα), «μου έκαναν…», «μου είπαν…», «με χτύπησαν…»

          La terza via consiste nella preghiera. Preghiera fervorosa, ben fatta, che viene dal profondo del cuore.

          La quarta via consiste nell’elemosina. Il dare gratuitamente, con compassione nel senso più forte del termine, cioè dando qualcosa che ci faccia uscire da noi stessi, uscire dal nostro utile soltanto, e ci porti a compatire con gli altri, a condividere quello che siamo e viviamo.

          La quinta via consiste nell’umiltà. Collegata questa quinta via con la quarta; umiltà come atteggiamento di accoglienza del dono; del dono di misericordia e di perdono di Dio, del dono dell’amore e della compassione dell’altro.

Vi propongo questo testo del Crisostomo -e proponendolo non vi propongo altro che il discorso della montagna del vangelo di Matteo-, ve lo propongo all’inizio del nostro cammino quaresimale. Sono cinque vie che dovrebbero configurare il nostro vivere quaresimale, configurarci alla fine di esso a Cristo Signore. La dimensione penitenziale che spesso si dà alla quaresima non avrà -non ha- nessun senso se non come preparazione alla Pasqua: la penitenza, il digiuno, le altre forme di privazione guardano non a se stesse ma alla Pasqua di Cristo.

          Ο τρίτος δρόμος είναι η προσευχή, η ολόθερμη προσευχή, η μελετημένη προσευχή, η οποία βγαίνει από τα βάθη της καρδιάς μας.

          Ο τέταρτος δρόμος βρίσκεται στην ελεημοσύνη. Να δίνουμε δωρεάν, με συμπόνια στη δυνατότερη έννοια της λέξεως, δηλαδή να δίνουμε κάτι που βγαίνει από τον εαυτό μας, να βγαίνει έξω από το συμφέρον μας, και μας κάνει να συμπονούμε με τους άλλους, να μοιραζόμαστε αυτό που είμαστε και αυτό που ζούμε.

          Ο πέμπτος δρόμος είναι η ταπεινοφροσύνη. Αυτός ο πέμπτος δρόμος συνδέεται με τον τέταρτο: η ταπεινοφροσύνη συνδέεται με την ελεημοσύνη, με την προσφορά του δώρου μας, την προσφορά της ευσπλαχνίας και της αφέσεως του Θεού, με την προσφορά της αγάπης και της συμπόνιας προς τον συνάνθρωπό μας.

          Σας προτείνω αυτό το κείμενο του Χρυσοστόμου (και προτείνοντας το δεν σας προτείνω άλλο από την ομιλία του Χριστού επάνω στο όρος, στο κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο). Σας προτείνω το κείμενο αυτό στο ξεκίνημα της πορείας μας κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Είναι πέντε δρόμοι οι οποίοι πρέπει να καθρεπτίζουν τη ζωή μας κατά την περίοδο αυτή, να καθρεπτίζουν τον σκοπό της ζωής μας, δηλαδή τον Ιησού Χριστό. Η διάσταση της μετάνοιας, η οποία συχνά δίνεται στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, δεν θα έχει (και δεν έχει), κανένα άλλο νόημα, εκτός από την προετοιμασία μας για το Άγιο Πάσχα: η μετάνοια, η νηστεία, οι άλλες μορφές στερήσεως δεν αποτελούν αυτοσκοπούς της χρονικής αυτής περιόδου, αλλά προετοιμασία για το Άγιο Πνεύμα, του Χριστού.

          Letture bibliche nella Quaresima.

          Il terzo aspetto che vorrei sottolineare in questo incontro di oggi, che è l’ultimo prima di Pasqua, è quello delle pericopi bibliche lungo la Quaresima. Non farò adesso nessun commento biblico. Semplicemente ricordarvi come la Sacra Scrittura ci viene data, elargita durante la Quaresima.

ΒΙΒΛΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ

          Η Τρίτη όψη την οποία επιθυμώ να υπογραμμίσω κατά τη σημερινή μας συνάντηση, η οποία είναι η τελευταία πριν το Πάσχα, είναι οι βιβλικές περικοπές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Τώρα δεν θα κάνω κανένα βιβλικό σχόλιο. Απλούστατα θέλω να σας υπενθυμίσω με ποιο τρόπο η Αγία Γραφή μας προσφέρεται και μας δίνεται κατά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή.

          Letture dell’Antico Testamento. Durante il vespro della Quaresima leggeremo tuto il libro della Genesi e quello dei Proverbi. Due letture che ci portano alla contemplazione dell’opera della creazione e dell’amore fedele di Dio verso il suo popolo, nella Genesi. E la contemplazione della Sapienza di Dio attraverso i versetti dei Proverbi. Questa prassi di lettura di libri interi della Bibbia ha un’origine sicuramente monastico.

          Salmi graduali che preghiamo ogni giorno nel vespro. Salmi che la tradizione cristiana ha letto sempre e interpretato nella chiave di lettura del cammino che ogni cristiano e la Chiesa stessa fa all’incontro con il Signore, nel suo Tempio, nella sua Casa.

          Vangeli delle domeniche. Le domeniche della Quaresima hanno tutte un “titolo” se vogliamo chiamarlo così che le caratterizza: 1 domenica dell’Ortodossia e venerazione delle icone; 2 domenica di San Gregorio Palamas; 3 domenica dell’esaltazione della Santa Croce; 4 domenica di san Giovanni Climaco; 5 domenica di santa Maria Egiziaca. Due cose soltanto delle domeniche quaresimali.

Αναγνώσματα από την Παλαιά Διαθήκη

Κατά τους εσπερινούς της Μεγάλης Τεσσαρακοστής θα διαβάσουμε όλο το βιβλίο της Γενέσεως και το βιβλίο των Παροιμιών. Δύο αναγνώσματα τα οποία μας οδηγούν στη μελέτη του έργου της δημιουργίας και της πιστής αγάπης του Θεού προς τον λαό του, στο βιβλίο της Γενέσεως. Έπειτα μελετούμε τη Σοφία του Θεού, διαμέσου των στίχων του βιβλίου των Παροιμιών. Αυτή η ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων της Αγίας Γραφής έχει ασφαλώς μία προέλευση μοναστική.

Οι ψαλμοί των αναβαθμών, με τους οποίους προσευχόμαστε κάθε μέρα, στον εσπερινό. Είναι ψαλμοί τους οποίους η χριστιανική παράδοση διάβασε και ερμήνεψε σαν κλειδί της πορείας του κάθε χριστιανού, και της ίδιας της Εκκλησίας, προς συνάντηση με τον Κύριο, μέσα στο Ναό του, μέσα στον Οίκο του.

Ευαγγέλια των Κυριακών. Όλες οι Κυριακές της Τεσσαρακοστής έχουν ένα τίτλο, ο οποίος τις χαρακτηρίζει: 1^η η Κυριακή της Ορθοδοξίας και η προσκύνηση των σεπτών εικόνων, 2^η  η Κυριακή του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, 3^η η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, 4^η η Κυριακή του Αγίου Ιωάννου της Κλίμακας 5^η η Κυριακή της Αγίας Μαρίας της Αιγύπτιας. Δύο πράγματα μονάχα θα πω για τις Κυριακές αυτές της Τεσσαρακοστής.

         

In primo luogo, i “titoli” di queste domeniche sono entrati o arrivati lungo i secoli: per esempio la celebrazione della venerazione delle icone la prima domenica di Quaresima rissale al 843 al concilio di Costantinopoli nella vittoria definitiva contro l’iconoclasmo; il concilio si concluse in una prima domenica di Quaresima. Ancora come esempio i due santi commemorati la quarta e la quinta delle domeniche -Giovanni Climaco e Maria Egiziaca- sono delle commemorazioni legate alla data della loro festa nel sinassario -30 marzo e 1 aprile-, ed anche al fatto che ambedue sono modelli di preghiera e di penitenza.

Πρώτα πρώτα: οι τίτλοι αυτών των Κυριακών δόθηκαν ή αποδόθηκαν μέσα στους αιώνες: π.χ. η προσκύνηση των σεπτών εικόνων, κατά την πρώτη Κυριακή της Τεσσαρακοστής, ανέρχεται στο 843, στην Οικουμενική Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως, κατά την οριστική νίκη εναντίον της εικονοκλαστίας. Η Οικουμενική αυτή Σύνοδος έληξε κατά την πρώτη Κυριακή της Τεσσαρακοστής. Άλλο παράδειγμα είναι οι δύο Άγιοι, τους οποίους γιορτάζουμε την τέταρτη και την Πέμπτη Κυριακή (τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακας και την Αγία Μαρία την Αιγύπτια). Η μνήμη τους συνδέεται με το συναξάρι τους (30 Μαρτίου και 1^η Απριλίου). Συνδέεται επίσης με το γεγονός ότι και οι δύο Άγιοι είναι πρότυπα προσευχής και μετάνοιας.

In secondo luogo, la parte più arcaica delle domeniche quaresimali sono le pericopi evangeliche, che indicano un percorso di catecumenato, di preparazione al battesimo dei catecumeni nella notte di Pasqua. Non faccio adesso una lista ed un commento delle pericopi evangeliche, lo si farà nell’omelia delle domeniche; ricordate soltanto la chiamata di Filippo e Natanaele nella prima domenica; il prendere la propria croce nella terza domenica.

Κατά δεύτερο λόγο, το πιο αρχαϊκό μέρος των Κυριακών της Τεσσαρακοστής είναι οι ευαγγελικές περικοπές, οι οποίες δείχνουν μία κατηχητική διαδρομή προετοιμασίας για τη βάπτιση των κατηχουμένων μέσα στη νύχτα του Πάσχα. Τώρα δεν κάνω ούτε τον κατάλογο, ούτε κανένα σχόλιο αυτών των ευαγγελικών περικοπών αυτό θα το κάνουμε στις ομιλίες μας κατά τις Κυριακές αυτές. Θυμηθείτε μονάχα το κάλεσμα του Φιλίππου και του Ναθαναήλ, κατά την πρώτη Κυριακή και το «όποιος θέλει να με ακολουθήσει ας σηκώσει τον σταυρό του, και ας με ακολουθήσει», της τρίτης Κυριακής.

Conclusione.

All’inizio citavo San Benedetto, che nella sua Regola per i monaci riassume l’atteggiamento del monaco in questo periodo dell’anno liturgico, la Quaresima, con la frase: “…e con la gioia del desiderio spirituale, aspetti la Santa Pasqua” (et cum spiritalis desiderii gaudio Santum Pascha expectet). Nella gioia aspettiamo pure noi la Santa Pasqua, la Santa Risurrezione del Signore.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

          Στην αρχή αυτής της ομιλίας αναφέρθηκα στον Άγιο Βενέδικτο, ο οποίος στον Κανονισμό του για τους μοναχούς, συνοψίζει τη διαγωγή του μοναχού, κατ’ αυτήν τη λατρευτική περίοδο της Τεσσαρακοστής με αυτή τη φράση: « και με τη χαρά της πνευματικής επιθυμίας, περίμενε το Άγιο Πάσχα» (et cum spiritualis desiderii gandio Sanctum Pascha expected). Μέσα στη χαρά ας περιμένουμε και εμείς το  Άγιο Πάσχα, την Αγία Ανάσταση του Κυρίου.